دین و تضاد اجتماعی در کردستان ایران: نیم قرن اخیر

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 4، دوره 16، شماره 49، اسفند 1400، صفحه 89-132   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

سید یاسین حسینی¹؛ حسن محدثی گیلوایی^{* 2}؛ محمد باقر تاج الدین³

¹دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ،ایران

²استادیار جامعه شناسی ، گروه جامعه شناسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

³استادیار جامعه شناسی ،گروه جامعه شناسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران

چکیده

تضاد در جوامع مسأله‌‌ای فراگیر است که در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، علمی و دینی متجلی می‌‌شود، دین علارغم آنکه غالباً انسجام‌‌بخش است امّا نمی‌‌توان تضادهای مبتنی بر آن را انکار کرد. بر همین اساس، هدف پژوهش حاضر بررسی تضادهای اجتماعی مبتنی بر دین در نیم‌‌ قرن اخیر در استان کردستان است. رویکرد پژوهش کیفی بوده و از دو روش تاریخی که ابزار آن اسناد تاریخی شامل زندگی نامه‌‌ها، کتاب‌‌ها و روزنامه‌‌ها و تاریخ شفاهی که این بخش نیز مصاحبه با افراد مطلع در کردستان بوده است و روش قوم نگاری که محقق با دو شیوه‌ی مشاهده و گفت‌وگو در باره‌ی تجارب زیسته‌‌ی جامعه مورد مطالعه (افراد دیندار در فرقه‌های گوناگون مذهبی)، به کاوش تضادهای احتماعی مرتبط با دین پرداخته است. یافته‌‌های حاصل از آن، از نظر جغرافیایی و توزیع تضادها در بین گروه‌‌های مختلف شناسایی شده است. هفت شیوه از تضادهای اجتماعی مبتنی بر دین در کردستان در قالب «دین به‌مثابه از بین‌برنده‌ی تضادها»، «دین به‌مثابه پوشاننده و پنهان‌کننده‌ی تضادها»، «دین به‌مثابه انعکاس‌دهنده و بازنمایی‌کننده‌ی تضادها»، « دین به‌مثابه تداوم‌بخش تضادها»، «دین به‌مثابه تقویت‌کننده و تشدید‌کننده‌ی تضادها»، «دین به‌مثابه منبع و منشأ تضادهای اجتماعی» و «دین به‌مثابه تضعیف کننده‌‌ی تضادها» استخراج شده است. هر یک از تضادهای مذکور، گاهی بین افراد یا بین گروه‌های فکری با سلایق متفاوت دینی یا گروه‌‌های مذهبی با گرایش فکری سکولار بوده است. گاهی این تضادها به صورت فکری و در قالب کشاکش در عقاید، و گاهی این تضادها به صورت فیزیکی و نیروهای قهری نمایان شده است. همچنین گاهی این تضادها توسط دین، به صورت فرایندی و در بلند مدت تقویت یا تضعیف شده است، و گاهی در کوتاه مدت و یا آنی بوده است. 

کلیدواژه‌ها

تضاد اجتماعی؛ دین؛ کردستان؛ سکولاریسم؛ ایدئولوژی

مراجع

باغبان، مرتضی، آقاحسینی، علیرضا، سید جواد جمعه‌‌زاده (1394)، بررسـی تـأثیر دینـداری درونـی و بیرونـی بـر انسـجام ملـی، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 4 (14)، 183-163.
 بقالی، هاوژین (1398)، بررسی سازوکارهای تأثیرگذار دین بر هویت اجتماعی کردها (مطالعه موردی: سلفیسم در کردستان)، پایان‌‌نامه‌‌ی کارشناسی ارشد جامعه‌‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد دانشگاه الزهرا.
پالس، دانیل (1392)، هفت نظریه در باب دین، ترجمه ی محمدعزیز بختیارى، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
 تاتار، حسنعلی و سروش فتحی (1395)، بررسی نقش دین بر همبستگی اجتماعی در بین شهروندان شهر تهران، پژوهش اجتماعی، 8 (30)، 31-64.
 تامسون، کنت و دیگران (1395)، دین و ساختار اجتماعی، ترجمه‌ی علی بهرامپور و حسن محدثی، تهران، نشر کویر.
 حافظ‏نیا، محمدرضا و مراد کاویانی (1385)، نقش هویت قومی در همبستگی ملی (مطالعه موردی قوم بلوچ)، مجله‌ی پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، 20 (1)، 15- 46.
 دلاویز، علی (1385)، احزاب و سازمان‌های اسلامی در کردستان (2006-1978)، فصلنامة زریبار، 62 (1)، 115-99.
 رایشنباخ و همکاران (1390)، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه ی احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو.
ربانی گلپایگانی، علی (1377)، فرق و مذاهب کلامی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
 ریتزر، جورج (1395)، نظریه‌‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه‌ی محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
 سایت همشهری آنلاین (1399)، تجمع دروایش قادریه در مرز باشماق بدلیل درگذشت شیخ محمد کسنزانی، پیر طریقت قادریه.
 سراج‌زاده، سید حسین، قادرزاده، امید و جمیل رحمانی (1393)، مطالعه کیفی مذهب و قوم‌گرایی در میان کُردهای شیعه و سنی، مجله جامعه‌شناسی ایران، 15 (4)، 3-29.
 عظیمی، کیومرث و محمدعلی چلونگر (1391)، پراکندگی فرق و مذاهب تشیّع در کردستان، فصلنامه شیعه شناسی، 10 (39)، 81-100.
 عیوضی، محمدرحیم (1386)، اتحاد و انسجام، زمینه‌‌های شکل‌‌گیری، زمانه، 63 (17)، 3-19.
 غلامی، نجفعلی (1386)، موانع پویایی اتحاد و انسجام، زمانه، 63 (17)، 39-64.
 فورشت، اینگر و پل رپستاد (1394)، درآمدی بر جامعه‌شناسی دین: چشم‌اندازهای کلاسیک و معاصر، ترجمه‌ی مجید جعفریان، ویراسته‌ی حسن محدثی گیلوایی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
 قراگزلو، محمد ( 1386) ظهور و سقوط بنیادگرایی، تهران، قصیده‌سرا.
 قهاری، کیواندخت (1388)، به نقل از دوهفته‌نامه کردی روژهه لات (اعتراض علمای دینی مهاباد به نقض استقلال حوزه‌های دینی اهل سنت)، وبسایت دویچه وله. 
 قهاری، کیواندخت (1392)، درگیری اخیر در کردستان و نقش گروه سلفی در آن، وبسایت دویچه وله
 کانت، ایمانوئل (1395)، دین در محدوده عقل تنها، ترجمه‌ی صانعی دره بیدی، تهران، نقش و نگار. 
 کوهن، استانفورد آلوین (1386)، تئوری‌های انقلاب، ترجمه ی علیرضا طیب، تهران، انتشارات قومس.
 مسعودی، عصمت و همکاران (1388)، بررسی تعارض از منظر مکتب اسلام و تئوری‏های مدیریت، اندیشه مدیریت، 3 (1)، 133-164.
 مطلبی، مسعود (1392)، عرصه‌های دین‌گرایی در فرهنگ سیاسی ایران معاصر، فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی، 7 (18)، 134-105.
 مفتی‌زاده، احمد (1359)، کردستان، بی‌جا، انتشارات کمیته تبلیغات سازمان مسلمانان متعهد کردستان.
 مفتی‌‌زاده، احمد (1358)، من و انقلاب، تهران، بی‌‌نا.
 مفتی‌‌زاده، احمد (1359ب)، بحثی کوتاه درباره حکومت اسلامی، سنندج، بی‌نا.
 مفتی‌‌زاده، احمد (1361)، کنکاشی در زندگی سیاسی مفتی‌‌زاده، مجله جوان، شماره 23، 87-91.
 مکارم شیرازی، ناصر (1390)، انگیزه پیدایش مذاهب، قم، انتشارات هدف.
 مهدوی، محمدصادق و افسانه رحمانی (1389)، شناسایی میزان دینداری و مقایسه آن در گروه‌های متفاوت شهروندان تهرانی، نامه پژوهش فرهنگی، 3 (11)، 139-165.         
 موحد، مجید، حمیدی زاده، احسان (1388)، علم و دین در آرای علوم اجتماعی: از تعارض تا تعامل، فصلنامه اندیشه دینی، 11 (32)، 43-74.
 همیلتون، ملکلم، جامعه‌شناسی دین، ترجمه ی محسن ثلاثی، تهران، انتشارات تبیان.
 همیلتون، ملکم (1387)، جامعه‌‌شناسی دین، مترجم: محسن ثلاثی، تهران، انتشارات ثالث.
 یزدی، ابراهیم (1383)، ناگفته‌‌های کردستان از زبان وزیر امور خارجه دولت موقت دکتر ابراهیم یزدی در گفتگو با روزنامه آشتی، آشتی، 2 (22)، دوشنبه 24 اسفند.
 یزدی، علیرضا (1390)، نقش نهاد دین در همبستگی اجتماعی، روزنامه‌‌ی ایران، ۱۵ آبان ۱۳۹۰، شماره ۴۹۳۳.
 ئینتسار، نادر (2003)، نه‌‌ته‌‌وایه‌‌تی کوردی، وه‌‌رگیرانی عه‌‌تا قه‌‌ره‌‌داغی، سلیمانی، چاپخانه‌‌ی قانع.

Coser، Lewis.A (1957)، Social Conflict and the Theory of Social Change، The British Journal of Sociology، Vol. 8، No. 3. (Sep.، 1957)، pp. 197-207. 
Dahrendorf، Ralph. (1959). Class and Class Conflict in Industrial Society. Stanford: Stanford University Press.
Leger، D. H. (2013). The Role of Religion in Establishing Social Cohesion’ in K Michalski (Ed)، Conditions of European Solidarity، vol II: Religion in the New Europe (Central European University Press، Budapest. 
Maduro، Otto (1982). Religion and Social Conflicts، Maryknoll، NY: Orbis Books.
Reychler، L. (2007)، Religion and conflict، international Journal of Peace Studies، 2 (1). 19-38.
Storm، Ingrid. (2011). Secular Christianity as National Identity: Religion، Nationality and Attitudes to Immigration in Western Europe"، A PhD Thesis OF Social Sciences at Manchester University.
William F. S. M. & David A. R. (2016). Nationalism versus Ethnic Identity in Sub- Saharan Africa"، the American Political Science Review، 85 (2)، 393- 403.