اساطیر فرجام‌شناسی نوین فضایی در رمان‌های علمی ـ تخیلی آرتور کلارک

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 18، شماره 68، مهر 1401، صفحه 175-202   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.690803

نویسندگان

روحیه نظیری پور^{* 1}؛ مریم سلطان‌بیاد²

¹استادیار زبان وادبیات انگلیسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی

²The Associate Professor of English Language and Literature, University of Tehran

چکیده

آرتور کلارک به دنبال ارائه یک فرجام‌شناسی نوین فضایی است. تا کنون تحلیل گران فقط به شکل پراکنده و غیر منسجم به ماهیت فرجام‌شناسانه و دینی حضور بیگانه‌ها وخدایان در کنار سفرهای فضایی اشاره کرده‌اند، در این مقاله به تحلیل منسجم کلیت عناصر فرجام‌شناسانه و مقایسه این مفاهیم فرجام‌شناسانه با منشاء آن‌ها پرداخته‌ایم. این عناصر فرجام‌شناسی نوین فضایی، پاسخ‌های اسطوره‌ای، به نیازهای دوران معاصر بر بستر پیش‌فرض‌های فکری مدرنیته هستند. روش کار تحلیلی ـ تطبیقی است. یافته های پژوهش نشان می‌دهد که داستان‌های کلارک مانند داستان چکش خدا، ادیسه فضایی و پایان کودکی یک فرجام‌شناسی به ظاهر نوین را با اسطوره‌هایی پیرامون مفاهیم جاودانگی، رستاخیز و پایان تاریخ بشری ارائه کرده است تا پاسخی به نیازهای فکری بشر معاصر باشد، اما او در این کار همچنان عناصر فرجام‌شناسی گذشته را مورد بهره‌برداری قرار داده است که نشان‌دهنده عدم گسست کامل او از نظام‌های فرجام‌شناسی قبلی و احیای استحاله یافته آن‌هاست.

کلیدواژه‌ها

رمان‌های علمی و تخیلی؛ کلارک؛ اساطیر؛ فرجام‌شناسی؛ سفرهای فضایی

مراجع

الیاده، میرچا. 1393. اسطوره و واقعیّت. ترجمة مانی صالحی علامّه. چ2. تهران: پارسه.

ـــــــــــ . 1388. مقدّس و نامقدّس. ترجمۀ بهزاد سالکی. چ2. تهران: علمی فرهنگی.

باجلان فرّخی، محمدحسین.1392. در قلمرو انسان‌شناسی. چ2. تهران: افکار.

بهار، مهرداد. 1376. از اسطوره تا تاریخ. چ3. تهران: چشمه.

بهرامی‌رهنما، خدیجه. 1399. «باورهای‌عامّه در رمان درخت ‌انجیر معابد». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامّه. س8. ش33. صص55ـ31.

تاواراتانی، ناهوکو. 1386. ادبیّات ‌تطبیقی ‌ما رو کاج. چ2. تهران: بهجت.

ترقّی، گُلی. 1384. جایی ‌دیگر. چ3. تهران: نیلوفر.

توکّلی مقدّم، صفیّه. 1396. «تحلیل ساختاری زمان در رمان درخت انجیر معابد با تأکید بر نظریّۀ ژنت». فنون ادبی. س9. ش2. صص32-17.

جابز، گرترود.1397. فرهنگ ‌اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمدرضا ‌بقاپور. چ2. تهران: اختران.

جبّاره ناصرو، عظیم. 1399. «تبیین و تحلیل بن‌مایه‌های اساطیری در قصّۀ درخت زندگی». دوماهنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامّه. س8. ش31. صص119ـ97.

ج.ف. بیرلین. 1394. اسطوره‌های موازی. ترجمۀ عبّاس مخبر. چ5. تهران: مرکز.

چنگیزی، علی.1391. کاج‌های مورّب. چ1.تهران: چشمه.

حافظ‌ شیرازی.1382. دیوان‌. چ2. تهران: خدمات ‌فرهنگی‌ کرمان.

خیّام ‌نیشابوری. 1374. رباعیات. چ5. تهران: فخر رازی.

دوبوکور، مونیک.1394. رمزهای ‌زنده‌جان. ترجمۀ جلال ستّاری. چ5. تهران: مرکز.

دهقان‌پور، پیمان. 1389. بازتاب اسطوره و افسانه در آثار داستانی عبّاس معروفی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه بوعلی‌سینا همدان.

سلیمانی، بلقیس.1371. «ردپای اسطوره دررمان». مجلۀ ادبستان فرهنگ و هنر. ش33. صص41ـ40.

شریفی، محمّد.1393. باغ ‌اناری. چ5. تهران: نون.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1386. فرهنگ نمادها. ج4. ترجمۀ سودابه ‌فضایلی. چ2. تهران: جیحون.

ضابطی‌جهرمی، احمد. 1389. پژوهش‌هایی در شناخت ‌ایران. چ1. تهران: نی.

عادل‌زاده، پروانه و کامران پاشایی فخری. 1394. «بررسی انار در اساطیر و بازتاب آن در ادب فارسی». فصلنامۀ بهار ادب. س8. ش1. صص 374-361.

عباسی شنبه‌بازاری، فاطمه.1391. نمادشناسی اسطوره‌های آثار محمّد محمّدعلی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه گیلان.

کزّازی، میرجلال‌الدّین.1393. رویا، حماسه، اسطوره. چ7. تهران: مرکز.

گرانت، مایکل و جان هیزل.1390. فرهنگ ‌اساطیرکلاسیک ‌یونان و روم. چ2. تهران: ماهی.

محمود، احمد. 1379. درخت ‌انجیر معابد. ج1و2. چ 1. تهران: معین.

نظامی‌گنجوی. 1384. خسروشیرین. چ3. تهران: ققنوس.

وارنر، رکس. 1389. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم ‌اسماعیل‌پور مطلق. چ4. تهران: اسطوره.

هاشمی، محدثه و زینب نوروزی. 1393. «عناصر شگرف در رمان درخت انجیر معابد». فصلنامۀ کاوش‌نامه. س15. ش29. صص6ـ3 و41.

یگانه، عفّت. 1389. تحلیل عناصر و مؤلفه‌های اسطوره‌ای در ادبیّات داستانی، با تأکید بر آثار عباس معروفی، حسن بنی عامر و .... پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران.

 

English Sources

Ajasa, A. A., and O. A. Solomon (2013),"Contemporary Multi Religious and Peaceful Coexistence of Islam in Nigeria’s State." African Journal for the Psychological Study of Social Issues 16.2: 56-62.

Bruce, Clarke (2017), Introduction. The Cambridge Companion to Literature and the Posthuman. Ed. Bruce Clarke and Manuela Rossini. Cambridge, United Kingdom: Cambridge UP, N. page.

Burdett, Michael (2015), Eschatology and the Technological Future. New York: Rutledge, Web. http://www.azquotes.com/author/2936-Arthur_C_Clarke

Cavedo, Keith (2010), "Alien Encounters and the Alien/human Dichotomy in Stanley Kubrick's 2001, a Space Odyssey and Andrei Tarkovsky's Solaris." Diss. U of South Florida.

Clarke, Arthur C. (1951A), “The Sentinel”. US: Avon Periodicals.

Clarke, Arthur C. (1951B), “Possessed” London: NP.

Clarke, Arthur C. (1953) “Parasite” In Avon Science Fiction and Reader. New York: Stratford Novels.

Clarke, Arthur C. (1974: 235-240) “The Star” From The Nine Billion Names of God: The Best Short Stories of Arthur C. Clarke. 1967: rpt. NY: Signet/NAL.

Clarke, Arthur C. (1979), The Fountains of Paradise. New York: Warner Books.

Clarke, Arthur C. (1982), 2010: Odyssey. NP. Two Turtleback Books.

Clarke, Arthur C. (1987A), 2061: Odyssey Three, New York: Random house.

Clarke, Arthur C. (1987B), Childhood's End. London: Del Ray.

Clarke, Arthur C. (1998), 3001: The Final Odyssey. New York: Ballantine.

Clarke, Arthur C. (1999), “Clarke ‘Credo’: 1999 (www.Clarkefoundation.org)

(http://www.islamscifi.com qtd. From Free Inquiry).

Clarke, Arthur C. (2000A) Profiles of the Future: An Inquiry into the Limits of the Possible. London: Indigo.

Clarke, Arthur C. (2000 B), 2001: A Space Odyssey. New York: Roc.

Clarke, Arthur C., (2000C) http://www.island.lk/2000/12/20/midwee01.html Midweek Review, Retrieved February 11, 2009.

Clarke, Arthur C., (2012) The Hammer of God. the electronic edition. New York: Rosetta Books.

Clayton, J. (2013), "The Ridicule of Time: Science Fiction, Bioethics, and the Posthuman." American Literary History 25.2: 317-43.

Cherry, Matt (1999), "God, Science, and Delusion: A Chat with Arthur C. Clarke". Free Inquiry. 19 (2). Amherst, New York: Council for Secular Humanism. Retrieved 16 April 2008.

 Davis, Stephen T. (1998), "Eschatology." Routledge Encyclopedia of Philosophy. Ed. Edward Craig. Vol. 3. London: Rutledge.

Davidson, Brett Innes (2010), "Selves and Spaces in Science Fiction." Diss. Victoria U of Wellington.

Herman, Martin (2015), A History of Fear British Apocalyptic Fiction, 1895-2011. Berlin: Epubli GmbH, Print.

Klucka, Štěpán (2017), The Message of Arthur C. Clarke’s 2001: A Space Odyssey and its Contribution to the Development of Science Fiction. Diss. University of South Bohemia in České Budějovice, Faculty of Education, Department of English. Web.

Levy, Michael Marc (1974), "Apocalypse and Apotheosis in the Fiction of Arthur C. Clarke." Diss. Ohio State U.

Lewis, Scott M. (2004), What Are They Saying about New Testament Apocalyptic? New York: Paulist.

Matthew, Teague (19 Aug. 2004), "From the Archives: A Day With Arthur C. Clarke." Popular Science. N.P., Web. 5 Nov. 2018. <https://www.popsci.com/scitech/article/2004-08/archives-day-arthur-c-clarke>.

McCurdy, Howard E. (2006), Vision and Leadership The View from Science Fiction. Public Integrity, summer 2006, vol.8, no.3, pp.257-270.    

McDonald, Glenn (12 Mar. 2014), "Not Dead Yet! 'Resurrection' in Science and Fiction." Seeker. Seeker, Web. 29 Sept. 2018. <https://www.seeker.com/not-dead-yet-resurrection-in-science-and-fiction-1768377634.html>.

More, Max, and Natasha Vita-More (2015), The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology, and Philosophy of the Human Future. Chichester: Wiley-Blackwell.

Prisco, Giulio (2013), "Transcendent Engineering." The Transhumanist Reader: Classical and Contemporary Essays on the Science, Technology, and Philosophy of the Human Future. Ed. Max More and Natasha Vita-More. New York: Wiley-Blackwell, 234-40.

Samuelson, David N (1973), "Childhood's End: A Median Stage of Adolescence?" Science Fiction Studies 1: n. pagث. Web. <https://www.depauw.edu/sfs/backissues/1/samuelson1art.htm>.

Sedehi, Kamelia Talebian, and Hardev Kaur (2015), "Aliens' Arrival and the End of the World — An Apocalyptic Reading of Childhood's End." Theory and Practice in Language Studies 5.5 (2015): 947.

Simes, Peter A. (2010), "Literature in the Age of Science: Technology and Scientists in the Mid-Twentieth Century Works of Isaac Asimov, John Barth, Arthur C. Clarke, Thomas Pynchon, and Kurt Vonnegut." Diss. U of North Texas.

Sivier, David (29 Aug. 2018), "The Age of Infantilism: A Response to Brookesmith." MAGONIA. N.P., n.d. Web. <http://magonia.haaan.com/2009/infantilism/>.

"TIME Quotes of the Day". Time. 19 March 2008.

Wells, Willard (2009), Apocalypse When?: Calculating How Long the Human Race Will Survive. Berlin: Springer.

Williams, Corey L. (2016), "Interreligious Encounter in a West African City: A Study of Multiple Religious Belonging and Identity among the Yorùbá of Ogbómòsó, Nigeria." Diss. U of Edinburgh.