«مؤلفه‌های نوع تعلیمی در رسالۀ کمال اظهری شیرازی»

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

دوره 14، شماره 53، خرداد 1401، صفحه 157-190   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2022.690813

نویسندگان

فریبا چینی¹؛ فاطمه سادات طاهری^{* 2}

¹دانشجوی گروه دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران (نویسنده مسئول)

چکیده

بوداق اظهری شیرازی، شاعر ناشناختة قرن دهم و یازدهم هجری، مجموعه‌اشعاری 10385 بیتی دارد که آن را رسالۀ کمال نامیده است. نگارندگان این پژوهش مؤلفه‌های تعلیمی اظهری را در اشعار وی بررسی می‌کنند؛ نیز با شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر اشعار اظهری درپی پاسخگویی به این پرسش هستند: «در رسالۀ کمال اظهری کدام آموزه‌های تعلیمی وجود دارد و شاعر از چه شگردها و شیوه‌هایی برای تبیین آن‌ها استفاده کرده است؟». با پاسخ به این پرسش استدلال می‌کنند که نعت و منقبت خاندان نبوت و امامت ^(ع)، مدح سلاطین صفوی، عشق مجازی، توصیف حوادث زندگی و هجو و هزل از مضامین اصلی شعر اظهری است؛ اما شاعر، مانند بسیاری از شاعران پیشین، در قالب‌ها و مضامین متنوع شعریِ خود گاهی به‌شکل مستقل و گاهی در لابه‌لای مضامین و انواع ادبی دیگر به تعلیم خیر و نیکی (روش ایجابی) به مخاطبان خاص و عام خویش یا بازداشتن آن‌ها از زشتی‌ها و بدی‌ها (شیوۀ سلبی) پرداخته است. اظهری تعالیم خود را به دو شیوۀ مستقیم و غیرمستقیم به مخاطب آموزش داده است؛ همچنین از شگردهای قصه‌گویی، خطاب‌النفس (تجرید)، استشهاد به آیات و داستان‌های قرآنی، به‌کارگیری تمثیل و ارسال‌المثل، مناجات، سوگندنامه، شکوه و گلایه، زشت‌نگاری (هزل و هجو) و قصه از زبان حیوانات استفاده کرده است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

اظهری شیرازی؛ دیوان اشعار؛ آموزه‌های تعلیمی؛ شگردهای تعلیمی

مراجع

1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه (1389)، ترجمۀ سیّد جعفر شهیدی، چ 30، تهران: علمی فرهنگی.
3. غررالحکم و درر الکلم (1410 ق.) گردآوری ابوالفتح آمدی، تصحیح سیّد مهدی رجایی، چاپ دوم، قم: دارالکتاب الاسلامی.
4. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن (1403 ق.)، الذریعه، ج 9، مشهد: آستان قدس رضوی.
5. احمدی دارانی ، علی‌اکبر (1394)، «نوع ادبی سوگندنامه»، شعرپژوهی (بوستان ادب)، سال هفتم، شمارۀ 2، 12‑15.
6. اظهری شیرازی، بوداق (بی‌تا)، رسالۀ کمال، نسخه‌خطی شمارۀ 377، کتابخانۀ مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار).

7.          ــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، رسالۀ کمال، نسخۀ خطی شمارۀ 6078ـ ف، کتابخانۀ دانشگاه تهران.

8. اسکیلارس، اوله مارتین (1387)، درآمدی بر فلسفۀ ادبیات، ترجمة مرتضی نادری دره‌شوری، تهران: اختران.
9. پاینده، ابوالقاسم (1382)، نهج‌الفصاحه، چ 4، تهران: دنیای دانش.
10. چینی، فریبا؛ طاهری، فاطمه‌سادات؛ مدرس‌زاده، عبدالرضا (1400)، «معرفی رسالۀ کمال اظهری به همراه تحلیل محتوایی و ساختاری آن»، متن‌شناسی ادب فارسی، سال 50، ش2، 97‑118.

11.      حدائق شیرازی، ضیاءالدین معروف به ابن‌یوسف (1316)، فهرست نسخ خطی مدرسه عالی سپهسالار، جلد دوم، تهران: مجلس.

12. خویی، ابوالقاسم (1375)، «ادای دین»، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر سیّد مصطفی میرسلیم، ج1، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
13. درایتی، مصطفی؛ فلاح، مهدی (1394)، فهرست نسخ خطی ایران، تهران: سازمان اسناد ملی.
14. دشتی، محمد (1382)، فرهنگ سخنان امام حسن مجتبی^(ع)، قم: موسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین ^(ع).
15. دیلمی، حسن بن محمد (1424 ق.)، ارشاد القلوب، ج 1، تهران: دارالاسوة.
16. رزمجو، حسین (1390)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی.
17. زمانی، کریم (1393)، میناگر عشق: موضوع مثنوی معنوی مولانا جلاالدین محمد بلخی، چ 12، تهران: نی.
18. شمیسا، سیروس (1387)، انواع ادبی، تهران: میترا.
19. صفا، ذبیح‌الله (1364)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 2/ 5، تهران: فردوس.
20. عاملی، شیخ حر (1397)، جهاد با نفس (وسائل‌الشیعه)، ترجمة محمدجواد مولوی‌نیا، چ 2، قم: آوای بی‌صدا.
21. عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر (1390)، قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، چ 17، تهران: علمی و فرهنگی.
22. فیض کاشانی، محسن (1383)، محجة البیضاء، ج 7، بی‌جا: ناشر جامعه مدرسین زبان عربی.
23. قشیری، ابوالقاسم (1388)، رساله قشیریه، با تصحیح و استداراکات بدیع‌الزمان فروزانفر، چ 2، تهران: زوار.
24. کریمی، عبدالعظیم (1393)، «"تزکیه" به‌مثابة "تربیت سلبی" در برابر "تدسیه" به‌مثابۀ "تربیت ایجابی"» تربیت اسلامی، سال دهم، ش 21، 101‑121.
25. کلینی، محمد بن یعقوب (1377) اصول کافی، مصحح علی‌اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
26. مجلسی، محمدباقر (1398). بحارالانوار، ترجمة فارسی، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه.
27. مهدوی، مصلح‌الدین (1388)، اعلام اصفهان، با تصحیح غلامرضا نصراللهی، جلد دوم، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری.
28. نراقی، ملااحمد (1361)، معراج‌السعادة، چ 2، تهران: انتشارات امین و رشیدی.
29. نصرآبادی، محمدطاهر (1317)، تذکره، به تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: ارمغان.
30. یلمه‌ها، احمدرضا (1396)، «شگردها و علل و انگیزه‌های کاربرد مضامین تعلیمی در منظومه‌های غنایی باتکیه‌بر منظومه نویافتۀ ناز و نیاز»، ادبیات تعلیمی، سال نهم، شماره 34، 1‑28.
31. ـــــــــــــــــــ (1395)، «بررسی خاستگاه ادبیات تعلیمی منظوم و سیر تطور و تحول آن در ایران»، ادبیات تعلیمی، سال 8، ش 29، 61‑90.