اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر خودتنظیمی تحصیلی و ابراز وجود دانش‌آموزان دختر

نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)

دوره 15، شماره 57، خرداد 1401، صفحه 13-38   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jinev.2022.1913209.2322

نویسندگان

ماهک نقی زاده علمداری^{* 1}؛ سعید نجارپور استادی²

¹کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی، گروه روانشناسی، موسسه آموزش عالی چرخ نیلوفری آذربایجان، تبریز، ایران

²استادیار گروه روانشناسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر خودتنظیمی تحصیلی و ابراز وجود دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه اول شهرستان جلفا انجام شد. پژوهش حاضر از نوع مطالعات نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون- پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش، کلیه دانش‌آموزان دختر دوره اول متوسطه شهرستان جلفا در سال تحصیلی 99-98 را شامل می شد. با استفاده از روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، پرسشنامه‌های خودتنظیمی تحصیلی سواری و عرب‌زاده (1392) و مقیاس ابراز وجود شرینک (1980) در بین دانش‌آموزان اجرا شد و از بین آنهایی که در هر دو پرسشنامه یک انحراف معیار پایین‌تر از میانگین نمره کسب کردند 30 نفر به صورت هدفمند با در نظر گرفتن ملاک‌های ورود و خروج انتخاب و به صورت تصادفی به نسبت مساوی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش در برنامه آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در قالب 8 جلسه آموزش دریافت کرد ولی آزمودنی‌های گروه کنترل هیچ آموزشی دریافت نکردند. سپس از هر دو گروه پس‌آزمون به عمل آمد. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس تجزیه و تحلیل شد. یافته‌ها نشان داد که برنامه آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی به طور معناداری به افزایش خودتنظیمی تحصیلی (F=110.013؛ P=0.001) و افزایش ابراز وجود (F=29.630؛ P=0.001) دانش‌آموزان دختر منجر شده است)05/0 (P<. با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان از برنامه آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی به منظور افزایش خودتنظیمی تحصیلی و همچنین افزایش مهارت‌های ابراز وجود استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها

کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی؛ خودتنظیمی تحصیلی؛ ابراز وجود

مراجع

ابوالقاسمی، عباس (1381). بررسی میزان همه‌گیرشناسی اضطراب امتحان و اثربخشی دو روش درمانی در کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان دبیرستان. پایان‌نامه دکتری، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز.

ابوالقاسمی، عباس و نریمانی، محمد (1384). آزمون‌های روان‌شناختی. اردبیل: انتشارات باغ رضوان.

بزدوده، عباس؛ قدم‌پور، عزت‌اله و ویسکرمی، حسنعلی (۱۳۹۷). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر تنیدگی تحصیلی ناشی از انتظارات از خود و انتظارات دیگران در دانشجویان پسر دانشگاه لرستان. اولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران، تهران، مرکز بین‌المللی همایش‌ها و سمینارهای توسعه پایدار علوم جهان اسلام.

بهرامی، نسرین؛ مردوخی، محمدسعید و کردمیرزا، عزت‌اله (1397). اثربخشی آموزش ابراز وجود بر شادکامی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه اول شهر ربط. ششمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی وروان‌شناسی، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی ایران، تهران.

بیرامی، منصور و عبدی، رضا (1388). بررسی تأثیر آموزش فنون مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان. مجله علوم تربیتی، 2 (6)، 23- 15.

تاج‌الدینی، سعیده. (1394). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی(MBSR) بر سرزندگی تحصیلی و خودتنظیمی تحصیلی در دانش‌آموزان در معرض خطر ابتلا به اعتیاد. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

تاج‌الدینی، سعیده؛ توحیدی، افسانه و موسوی‌نسب، سیدحسین (1397). تأثیر آموزش کاهش استرس مبتنی ‌بر ذهن‌آگاهی بر سرزندگی تحصیلی، خودتنظیمی تحصیلی و ذهن‌‌آگاهی دانش‌آموزان دبیرستانی. مجله مطالعات روان‌شناسی تربیتی دانشگاه سیستان و بلوچستان، 15(31)، 88-59.

توکلی، زهرا و کاظمی زهرانی، حمید (1397). اثربخشی مداخله کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر مشکلات پریشانی و خودتنظیمی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو. پژوهش پرستاری، 13(2)، 48-41.

حسن‌زاده، مهدی (1396). اثربخشی درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر ترس از ارزیابی منفی، تغییر نگرش به زندگی و ابراز وجود در نوجوانان پسر بد سرپرست. پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان‌شناسی بالینی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.

رمضان‌پور، علیرضا؛ کوروش‌نیا، مریم؛ مهریار، امیرهوشنگ و جاویدی، حجت اله (1398). رابطه بین ابعاد الگوهای ارتباطی خانواده و احساس تعلق به مدرسه با تاب آوری تحصیلی به واسطه خودتنظیمی تحصیلی، مجله روش‌ها و مدل‌های روانشناختی، 10 (37)، 225- 246.

زارع شاه آبادی، اکبر و سلیمانی، زکیه (1390). آسیب شناسی روابط اجتماعی دانشجویان(دختران و پسران) در دانشگاه یزد. همایش هجوم خاموش (2).

سواری، کریم و عرب‌زاده، شیما (1392). ساخت و تعیین ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه خودتنظیمی تحصیلی. مجله روان‌شناسی مدرسه، 2 (2)، 92-75.

شادکام، منصور؛ عزتی رستگار، منیژه و سراوانی، حسین (1398). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی مبتنی بر کاهش استرس (MBSR)بر میزان جرات ورزی دانش‌آموزان جسمی حرکتی دوره متوسطه دوم. دومین کنگره سراسری موج سوم درمان‌های رفتاری، دانشگاه علوم پزشکی کاشان.

شیخ‌الاسلامی، علی و سیداسماعیلی قمی، نسترن (1393). مقایسه تأثیر روش‌های آموزشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی و مهارت‌های مطالعه بر اضطراب امتحان دانش‌آموزان. فصلنامه علمی پژوهشی روان شناسی مدرسه، 3(2)، 122- 104.

 صبحی قراملکی، ناصر (1382). بررسی میزان جرأت‌ورزی دانش‌آموزان استان اردبیل و مقایسه اثربخشی دو تکنیک ایفای نقش و سرمشق‌گیری در میان دانش‌آموزان استان اردبیل. طرح پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان اردبیل.

عرب‌قائنی، ماریه؛ هاشمیان، کیانوش؛ مجتبایی، مینا؛ مجدآرا، الهه و آقابیگی، آتوسا (1396). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی مبتنی بر کاهش استرس (MBSR) بر افزایش جرأت‌ورزی در دانشجویان مضطرب. مجله علوم پزشکی ارومیه، 28(2)، 129-119.

فتحی‌آذر، اسکندر (1396). روش‌ها و فنون تدریس. دانشگاه تبریز، تبریز،

کاظمیان، سمیه (1393). اثربخشی روش درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر میزان سلامت عمومی معتادان خود درمانجو. مجله علمی- پژوهشی پژوهش های علوم شناختی و رفتاری، 4(1، 6)، 192- 181.

کدیور، پروین (1388). روانشناسی یادگیری. تهران: سمت.

کشت ورزی کندازی، احسان و اوجی نژاد، احمدرضا (1399). نقش واسطه ای خودنظم جویی تحصیلی در رابطه ذهن آگاهی با رفتار غیر مولد تحصیلی. فصلنامه علمی- پژوهشی روش‌ها و مدل‌های روان شناختی، 11(39)، 95- 120.

کشت‌ورزی کندازی، احسان؛ صالحی، محمدرضا و اسماعیلی، بهرام (1399). اثربخشی آموزش راهبردهای فراشناختی بر خودپنداره و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان. فصلنامه آموزش پژوهی. 6 (21)، 17- 31.

گل‌پورچمرکوهی، رضا و محمدامینی، زرار (1391). اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر بهبود ذهن‌آگاهی و افزایش ابراز وجود در دانش‌آموزان مبتلا به اضطراب امتحان. روان‌شناسی مدرسه، 1(3)، 100-82.

موتابی، فرشته و فتی، لادن (1395). آموزش مهارت‌های زندگی: راهنمای مدرس. میانکوشک، تهران.

نجاریان کرمانی، مریم (1397). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش ابراز وجود و کاهش اضطراب اجتماعی دانش‌آموزان دختر دوره متوسطه اول شهرستان نظرآباد 16-14 ساله. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه پیام نور استان تهران واحد تهران جنوب.

یعقوبی، غلامحسین؛ آقامحمدیان شعرباف، حمیدرضا و چوبداری، زیبا. (1393). بررسی تأثیر آموزش ذهن آگاهی و ابراز وجود بر افزایش جرات مندی و کاهش اضطراب اجتماعی. سومین همایش ملی سلامت روان و تندرستی، قوچان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان.

Abolghasemi, A. (2002). Epidemiology of test anxiety and the effectiveness of two therapies in reducing test anxiety in high school students. Doctoral dissertation, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Shahid Chamran University of Ahvaz [In Persian].

Abolghasemi, A., & Narimani, M. (2005). Psychological tests. Ardabil: Rezvan Garden Publications [In Persian].

Arab Gharni, M., Hashemian, K., Mojtabaei, M., Majdara, E. & Aghabigi, A. (2017). The effectiveness of stress reduction-based mindfulness training (MBSR) on increasing assertiveness in anxious students. Urmia Journal of Medical Sciences, 28(2): 129-119 [In Persian].

Baars, M., Wijnia, L., & Paas, F. (2017). The association between motivations,           affect, and self-regulated learning when solving problems. Frontiers in Psychology, 8(8): 1-12.

Bahrami, N., Mardukhi, M S., & Kordmirza, E. (2018). The effectiveness of assertiveness training on happiness and academic achievement of female high school students in the city of Rabat. Sixth Scientific Conference on Educational Sciences and Psychology, Social and Cultural Injuries of Iran, Tehran [In Persian].

Bandura, A. (1993). Perceived self-efficacy in cognitive development and functioning. Educational Psychologist, 28(2): 117-148.

Bazdudeh, A., Qadmapour, E., & Wiskermi, H. A. (2018). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction training on academic stress caused by self-expectations and the expectations of others in male students of Lorestan University. The First National Conference on Sustainable Development in Humanities and Cultural Studies of Iran, Tehran, International Center for Conferences and Seminars on Sustainable Development of Islamic World Sciences [In Persian].

Bekker, M. H., Croon, M. A., van Balkom, E. G., & Vermee, J. B. (2008). Predicting individual differences in autonomy connectedness: The role of body awareness, alexithymia, and assertiveness. Journal of Clinical Psychology, 64(6): 747-765.

Bergen- Cico, D., & Razza, R. (2014). Fostering Self- regulation through mindfulness based practices. Paper presented at the Annual Youth Development Conference NYS Youth Bureaus. Syracuse, N.Y.

Beyrami, M., & Abdi, R. (2009). Investigating the effect of teaching mindfulness based techniques on reducing students' test anxiety. Journal of Educational Sciences, 2(6): 23-15 [In Persian].

Brausch, B. D. (2011). The Role of Mindfulness in Academic Stress,  SelfEfficacy, and Achievement in College Students. Masters Theses, Eastern Illinois University.

Brown, K. W., & Ryan, R. M. (2003), "The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological wellbeing", Journal of personality and Social psychology, 84, 822- 848.

Crane, R (2009). Mindfulness based cognitive therapy: The CBT distinctive features series.1st ed. UK: Routledge,14-28.

Falkenstrom, F. (2010). Studing Mindfulness in Experienced Meditators: A Quasi-Experimental Approach. Personality and individual Differences, 48, 305-310.

Fathi Azar, A. (2017). Teaching methods and techniques. University of Tabriz, Tabriz [In Persian].

Golpour Chamarkohi, R., & Mohammad Amini, Z. (2012). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction on improving mindfulness and increasing assertiveness in students with test anxiety. School Psychology, 1(3): 82-100 [In Persian].

Harton- Deutsch. L. S., & Horton. M. J. (2003). Mindfulness: overcoming intractable confilit. Archives of psychiatric nursing. 17(4): 186-193.

Hassanzadeh, M. (2017). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction therapy on fear of negative evaluation, change in attitude towards life and assertiveness in adolescent male-headed adolescents. Master Thesis in Clinical Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Payame Noor University, Central Tehran [In Persian].

Kabat-Zinn, J. (1994). Wherever you go, there you are: Mindfulness meditation in everyday life. New York: Hyperio.

Kadivar, P. (2009). Learning Psychology. Tehran: Samat.

Kazemian, S. (2014). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on the general health of addicts themselves. Journal of Cognitive and Behavioral Sciences Research, 4(1, 6): 181-192 [In Persian].

Kundazi Agriculture, E. & Oji Nejad, A. R. (2020). The mediating role of academic self-regulation in the relationship between mindfulness and unproductive academic behavior. Journal of Psychological Methods and Models, 11(39): 95-120 [In Persian].

Martinez-Pons, M., & Barry, J. Z. (1990). Student Differences in Self-Regulated learning: Relating grade, sex, and giftedness to self-efficacy and strategy use. Journal  of Educational Psychology, 82(1): 51-59.

Masters, J. C., Burish, T. G., Hollon, S. D., & Rimm, D. C. (1987). Behavior therapy: techniques and empirical findings, 3rd end. New York: Harcourt Brace Jovanovich.

McCarney, R.W., Schulz, J., & Grey, A. R. (2012). Effectiveness of mindfulness-based therapies in reducing symptoms of depression: A meta-analysis. European Journal of Psychotherapy & Counselling, 14(3): 279-299.

Mohebi, S., Sharifirad, G. H., Shahsiah, M., Botlani, S., Matlabi, M., & Rezaeian, M. (2012). The effect of assertiveness training on student's academic anxiety. Journal Pak Med Assoc, 62(3): 37-41.

Morone, N. E., Lynch, Ch. S., Greco, C. M., Tindle, H. A., & Weiner, D. K. (2008),"I Felt Like a New Person, "The effects of mindfulness Meditation on older adults with chronic pain: Qualitative Narrative Analysis of diary entries" , The Journal ofpain, 9(9): 841-848.

Mutabi, F., & Fati, L. (2015). Life Skills Training: Instructor Guide. Miankushk, Tehran [In Persian].

Najarian Kermani, M. (2018). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on increasing assertiveness and reducing social anxiety in first grade female students of Nazarabad city aged 14-16 years. Master Thesis, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Payame Noor University, Tehran South Branch [In Persian].

Nila, K., Holt, D., Ditzen, B., & Aguilar-Raab, C. (2016). Mindfulness-based stress reduction (MBSR(enhances distress tolerance and resilience through changes in mindfulness. Mental Health & Prevention, 4(1): 36-41.

 Ostafin, B. D., Robinson, M. D., & Meier, B. P. (Eds). (2015). Handbook of mindfulness and self- regulation. Springer, Netherlands: Springer.

Panadero, E., Jonsson, A., & Botella, J. (2017). Effects of self-assessment on self-regulated learning and self-efficacy: Four meta-analyses. Educational Research Review, 22(7): 74-98.

Perry, V. M., Norby, W. T., Wood, E., & Kraftcheck, E. R. (2003). When can a lack of structure facilitate strategic processing of information? British Journal of Educational Psychology, 73(1): 59-69.

Pintrich, P. R., & De-Groot, E. V. (1990). Motivational and self-regulated learning component of classroom academic performance. Journal of Educational psychology, 82(1): 35-40.

Pintrich, P. R. (2000). The role of goal orientation in self-regulated learning. In M. Boekaersts, P. Pintrich & M. Zeindner (Eds). Handbook of self- regulation, 451, 451-502. New York: Academic Press. Doi: 10.1016/B978-012109890-2/50043-3.

 Rakes, j. C., & Dunn, K. E. (2010). The impact of online gradute students motivation ands Self-regulation on academic procrastination. Journal of interactive online learning, 9(1): 78-93.

Ramezanpour, A., Cyrus Nia, Mary., Mehryar, A. H., & Javidi, H. (2019). The relationship between the dimensions of family communication patterns and the sense of belonging to school with academic resilience through academic self-regulation, Journal of Psychological Methods and Models, 10(37): 225-246 [In Persian].

Roemer, L., & Oesillo, S. M. (2002). Expanding our conceptualization of and treatment of generalized anxiety disorder: integrating mindfulness/acceptance based approaches with existing cognitive behavioral models. Clinical psychology: Science and practice, 9(1): 54-68.

Rusinko, H. M., Bradley, A. R. & Miller, B. (2010). Assertiveness and attributions of blame toward victims of sexual assault. Journal Aggression. 19: 357-371.

Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Self determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well- being. Am psychol. Jan, 1: 68-78.

Savari, K., & Arabzadeh, Sh. (2013). Construction and determination of psychometric properties of academic self-regulatory questionnaire. Journal of School Psychology, 2(2): 92-75.

Schunk, D. H., & Zimmeman, B. J. (1997). Socisl origins of self regulatory competence. Educational Psychologist, 32, 195-208.

Schunk, D. H., & Zimmerman, B. J. (1994). Self-regulation of learning and performance: Issues and educational applications. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.

Shadkam, M., Ezzati Rastegar, M., & Saravani, H. (2019). The effectiveness of stress reduction-based mindfulness training (MBSR) on the level of physical education of high school students. The Second National Congress of the Third Wave of Behavioral Therapies, Kashan University of Medical Sciences [In Persian].

Shaykh al-Islami, A., & Sayyid Ismaili Qomi, N. (2014). Comparison of the effect of mindfulness-based stress reduction teaching methods and study skills on students' test anxiety. Journal of School Psychology, 2, 122- 104 [In Persian].

Sobhi Qaramalki, N. (2003). Investigating the audacity of students in Ardabil province and comparing the effectiveness of two role-playing and role modeling techniques among students in Ardabil province. Research project of the Research Center of Ardabil Education Organization [In Persian].

Song, Y., & Lindquist, R. (2015). Effects of Mindfulness-Based Stress Reduction on Depression, Anxiety, Stress and Mindfulness in Korean Nursing Students. Nurse Education Today, 35(1):86-90.

Sugiura Y. (2018). Detached mindfulness and worry: a meta- cognitive analysis. Pers individ dif, 37: 169-179.

Taj al-Dini, S. (2015). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction (MBSR) training on academic vitality and academic self-regulation in students at risk of addiction. Master Thesis, Shahid Bahonar University of Kerman [In Persian].

Taj al-Dini, S., Tawhidi, A., & Mousaviyansab, S. H. (2018). The effect of mindfulness-based stress reduction education on academic vitality, academic self-regulation and mindfulness of high school students. Journal of Educational Psychology Studies, Sistan and Baluchestan University, 15(31): 59-88 [In Persian].

Tanay, G., Lotan, G., & Bernstein, A. (2012). Salutary Proximal Processes and Distal Mood and Anxiety Vulnerability Outcomes of Mindfulness Training: A Pilot Preventive Intervention. Behavior Therapy, 3: 492-505.

Tavakoli, Z., & Kazemi Zahrani, H. (2018). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction intervention on anxiety and self-regulation problems in patients with type 2 diabetes. Nursing Research, 13(2): 48-41 [In Persian].  

Teasdale, J. D., Segal, Z. V., Williams, J. M. G., Ridgeway, V. A., Soulsby, J. M., & Lau, M. A. (2019). Prevention of relapse/recurrence in major depression by mindfulness-based cognitive therapy. Journal Consult ClinPsychol; 68: 615-623.

Walker, L., & Colosimo, K. (2011). Mindfulness, self-compasion and happiness in non meditators: A theoretical and empirical examination, Persanality and individual Differencess, 50. 222-227.

Yaqubi, Gh. H., Agham Mohammadian Sharabaf, H., & Choobdari, b. (2014). Investigating the effect of mindfulness training and assertiveness on increasing courage and reducing social anxiety. Third National Conference on Mental Health, Quchan, Islamic Azad University, Quchan Branch [In Persian].

Zare Shahabadi, A., & Soleimani, Z. (2011). Pathology of students' social relations (girls and boys) in Yazd University. Silent Invasion Conference (2) [In Persian].

Zimmerman, B. J. (2000). Self efficacy: a essential motive to learn. Contemprary Educational psychology, 25, 82-91.

Zimmerman, B. J. (2006). Attaining self regulation. A social cognitive perspective. In M.

Zimmerman, B. J. (2015). Self-Regulated Learning: Theories, Measures, and Outcomes. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 21(2): 541-546.

Zimmerman, B., & Martinez-Pons, M. (1990). Student differences in selfregulate.