اسطورۀ آفرینش شیطان و بازتاب آن در ادبیات فرانسه و ایران (واکاوی موردی: آنتوان قدیس و افسانۀ سریویلی)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 18، شماره 67، تیر 1401، صفحه 176-151   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.690996

نویسندگان

مهدی شریفیان^{* 1}؛ احمد وفائی بصیر²

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا واحد همدان، ایران

²دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، ایران

چکیده

اسطوره، داستان کهنی است که زمانی در نزد اقوام باستانی، حقیقت در نظر گرفته شده و امروزه جنبۀ داستانی دارد. فلوبر، در داستان «آنتوان قدیس» از اسطوره‌های ایران باستان به شکل موثری سود جسته و در آن به ویژه علاقۀ خود به مضمون مواجهة انسان با شیطان را نشان داده است. نیما یوشیج، نیز در منظومۀ «خانۀ سریویلی» به اسطوره‌پردازی پرداخته است. او محتوای مواجهة انسان با شیطان را از فرهنگ گذشته، به ویژه از آنتوان قدیس برگرفته و در آن دخل و تصرف کرده است. شیطان در هر دو منظومه، دارای نقش اساطیری است و کارکردی اجتماعی دارد. در این پژوهش با شیوۀ تحلیلی-تطبیقی، مضامین مشترک اسطوره‌ای موجود بین خانۀ سریویلی و داستان آنتوان قدیس، بر اساس اسطورۀ آفرینش شیطان بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که نیما در سرودن خانۀ سریویلی به طور کامل زیر تاثیر داستان آنتوان قدیس، اثر گوستاو فلوبر است.

کلیدواژه‌ها

شیطان؛ سریویلی؛ آنتوان قدیس؛ نیما؛ فلوبر

مراجع

قرآن کریم

انجیل

آتشی، منوچهر. 1382. نیما را باز هم بخوانیم: خیال روزهای روشن، تهران: آمیتیس.

اسمیت، ژوئل. 1384. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی. تهران: فرهنگ معاصر و روزبهان.

بارگاس یوسا، ماریو. 1386. عیش مدام. ترجمۀ عبدالله کوثری. تهران: نیلوفر.

بایرناس، جان. 1386. تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت. تهران: علمی و فرهنگی.

برهانیان، عبدالحسین.1386. «راه‌های نفوذ شیطان در انسان از دیدگاه قرآن». مجلۀ مربیان. ش24، صص35ـ19.

بهار، مهرداد. 1374. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

پارسا، شمسی. محمدی، عباسقلی. 1389. «نظریۀ توصیف نیما در منظومۀ سریویلی او». فصلنامه کاوش‌نامه، ش21، صص167-189.

حسن‌لی ، کاووس. 1390. «وای بر من، پلی برای خانۀ سریویلی» (بررسی ساختمان شعر «وای برمن» و پیوند آن با شعر «خانۀ سریویلی نیما»). مجلۀ بوستان ادب. ش1. صص145ـ125.

حسین‌زاده، آذین. 1384. اسطوره‌های ایرانی در ادبیات فرانسه. تهران: سمت.

حسینی، مریم و پورشعبان، سارا. 1391. «اسطوره‌های ترکیبی پیکرگردانی در هزار ویک شب». فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش29. صص100ـ89. 

زاد سپرم. 1366. گزیده زاد اسپرم. ترجمۀ محمدتقی راشد محصل. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

زنر، آرسی. 1374. تعالیم مغان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

ستاری، جلال.1376. اسطوره در جهان امروز. تهران: مرکز.

شریفیان ، مهدی. 1396. بررسی جایگاه اسطوره‌های ایرانی به ویژه اسطورۀ آفرینش مانوی در داستان آنتوان قدیس اثر گوستاو فلوبر. همدان: چنار.

شمیسا، سیروس. 1383. بیان و معانی. تهران: فردوس.

شیخ‌لو وند، فاطمه. 1386. «ابلیس شخصیت مرموز از دیدگاه چند اثر کلاسیک ایران و اروپا». مجلۀ ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد. ش9. صص161ـ139.  

طغیانی، اسحاق و چهاردولی، محمد. 1393. «تبلور شیطان اسطوره‌ای در ملکوت بهرام صادقی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش36. صص51ـ23.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

فلوبر، گوستاو. 1384. داستان وسوسۀ آنتوان قدیس. ترجمۀ آذین حسین‌زاده. تهران: چشمه.   

فرهنگ‌خواه، محمدرسول. 1354. شیطان در ادبیات و ادیان. تهران: شر عطایی.    

قرشی، سیّدعلی‌اکبر. 1354. قاموس قرآن. ج 4. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1386. رویا حماسه اسطوره. تهران: نشر مرکز.

کهنمویی پور، ژاله. 1384. اسطوره در عصر نو. تهران: سمت .

کرینی، شارل. 1379. ریشه و پایۀ اسطوره‌شناسی. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: مرکز.

گوته، یوهان. 1363. فاوست. ترجمۀ ایرج علی آبادی. تهران: آگاه.

لاهیجی، شمس الدین محمد. 1378. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. تهران: زوار.

مبلغی‌آبادانی، عبدالله. 1376. تاریخ ادیان جهان و مذاهب. ج1. قم: نشر منطق (سینا).

محمدی ، الناز. 1392. «بازخوانی اسطوره و سمبل شیطان در خانۀ سریویلی». هشتمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی. صص49ـ34.  

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی. ج 2. تهران: امیرکبیر.

میرسلطانی، سیّدمحمد. 1385. جایگاه شیطان. قم: فخر دین.

مولوی، محمد. 1387. فیه مافیه. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: نگاه.

نجم‌الدین رازی. 1377. مرصاد العباد. به کوشش محمد امین ریاحی. تهران: علمی.

همیلتون، ادیت. 1376. سیری در اساطیر ایران و روم. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

هینلز، جان راسل. 1374. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

یاحقی ، محمدجعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها. تهران: سروش.

یوشیج، نیما. 1389. مجموعه کامل اشعار. گردآوری سیروس طاهباز. تهران: نگاه.

 

English source

Brunel,P, Dictionnaire(1998) des mythes Litteraires, Monaco, Du, Roche.

jeande,C.G) 1958): flying sources: Amodern Myth of things seen in the sky, trans.R.F.c.Huld , Princeton,U P.