بررسی داستان شمسه و قهقهه براساس نطریه روایت شناسی ژنت

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 9، دوره 14، شماره 50، فروردین 1401، صفحه 131-157   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1871815.1208

نویسندگان

فراست دژداه^{* 1}؛ داوود محمدی²

¹زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان

²دانشگاه سمنان، دانشکده علوم انسانی، گروه زبان و ادبیات فارسی

چکیده

در دهه‌های اخیر روایت و روایت‌شناسی، به بحث‌های نسبتا نوینی در نقد ادبی تبدیل شده است. کسانی مانند ولادیمیر پراپ، ای. جی گرماس و تزوتان تودورف پیشگامان رویکرد ساخت‌گرا هستند. بر نظریه-پردازانی مانند ژرار ژنت تاثیر گذاشته‌اند. نظریه ژنت بر پنج مفهوم محوری که شامل نظم، تداوم ، بسامد، وجه و لحن استوار است. این پنج اصل ژنت را بر داستان شمسه و قهقهه- از کتاب محبوب القلوب - به عنوان یکی از متون داستانی قرن دهم، با شیوۀ کتابخانه‌ای و تحلیلی بررسی نمودیم. تا قابلیت‌ و شگردهای روایی را با بررسی و تحلیل متن کشف نمائیم و به ساختار منسجم و دقیق روایت اثر پی ببریم.
نتایج این پژوهش بعد از بررسی و تطبیق متن با نظریه ژنت، بدین شرح است که، این متن از نظر زمانی عدول از روال خطی را ندارد، روایت گذشته‌نگر است، حوادث با شخصیت‌ها پیش می‌رود. در بحث تداوم به علّت توجه نویسنده در همۀ قسمت‌های داستان به درنگ توصیفی و شرح وقایع با جزئیات، شتاب منفی است و این روند تا پایان داستان ادامه می‌یابد. بسامد نیز از نوع مکرر است که تاکیدی بر اهداف نویسنده در درون‌مایه داستان است. راوی دانای کل است، نوع کانونی‌شدگی آن متغیر و به شخصیت‌های داستان وابسته است. در ابتدا داستان ، لحن اول شخص دارد ، اما در حکایت‌های اپیزودی با روایت‌های سوم شخص ادامه می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

شمسه و قهقهه؛ روایت‌شناسی ژنت؛ زمان و تداوم؛ بسامد؛ وجه و لحن

مراجع

منابع

اته هرمان (بی تا) تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه و حواشی دکتر رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب

اسکولز رابرت(1393) درآمدی بر ساختارگرائی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ سوم، تهران: انتشارات آگاه.

ایگلتون تری (1368) پیش­درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ اول، تهران: چاپخانه علامه طباطبائی.

بامشکی سمیرا (1393) روایت­شناسی داستان­های مثنوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات هرمس.

برتنس یوهانس ویلم (1387) مبانی نظریه­ی ادبی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ دوم، تهران: نشر ماهی.

تایسن لیس(1387) نظریه­های نقد ادبی معاصر، مترجمان مازیار حسین­زاده و فاطمه حسینی، چاپ اول، تهران: نگاه امروز/ حکایت قلم نوین

پاینده حسین(1398) نظریه و نقد ادبی، جلد اول، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).

داد سیما(1395) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات مروارید.

ریمون کنان، شلومیت (1387) روایت داستانی؛ بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: انتشارات نیلوفر،

ژنت ژرار (1392) تخیل و بیان؛ نقد زبانشناختی، ترجمۀ الله شکر اللهی تجرق، چاپ اول، تهران: انتشارات سخن.

شیروانی شاعنایتی الهام (1394) نظریه روایت­شناختی ژرار ژنت (بررسی تطبیقی دو رمان خشم وهیاهو و سمونی مردگان)، چاپ اول، تهران: نشر وانیا،

صفا ذبیح­الله (1370) تاریخ ادبیات ایران(جلد پنجم- بخش اول) از آغاز سدۀ دهم تا میانه سدۀ دوازدهم هجری، چاپ پنجم، تهران: انتشارات فردوس

مقالات

رجبی زهرا(1392) تحلیل کانون روایت در روایت یوسف در قرآن براساس نظریه ژنت، فصلنامه پژوهش­های ادبی سال 10، شماره 42،صص33-55

ژنت ژرار(1384) حکایت قصوی و حکایت واقعی، مترجم: انوشیروان گنجی­پور، مجله زیباشناخت، سال 9، شماره 12، صص 75-95

وهابی دریاکناری رقیه و مهدی نیک­منش(1396) مولفه­های روایت در سه شعر بلند«اخوان ثالث» با تاکید بر دیدگاه «ژرار ژنت» ، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال15، شماره28، صص 207-187.

صدیقی لیقوان جواد و مهیار علوی مقدم (1394) بررسی روایت­شناسی طبقات الصوفیه براساس نظریۀ «زمان در روایت» ژرار ژنت، متن شناسی ادب فارسی(علمی -پژوهشی) دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره جدید، شماره 2، صص 98-85.