جلوه های نوآوری در شعر ایرج میرزا

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 10، دوره 14، شماره 50، فروردین 1401، صفحه 158-202   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1907937.1370

نویسندگان

نیوشا دوراندیش^{* 1}؛ عصمت خوئینی²

¹دانشگاه خوارزمی /گروه زبان و ادبیات فارسی

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

ادبیات ایران در دوران مشروطه با تحولی اساسی مواجه شد که از آن به عنوان انقلاب ادبی یاد می شود.شعر فارسی نیز با فاصله گرفتن از سنت ها و قواعد کلاسیک خود، در مسیر تجدد و نوگرایی حرکت کرد.ایرج میرزا یکی از شاعران بسیار تاثیرگذار این دوره است.شعر او در این مقطع، هم از نظر محتوا و هم از نظر ساختارهای فرمی و زبانی دگرگون می شود.آثار او علاوه بر پذیرش درون مایه های نوین سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، دربردارنده ویژگی های زبانی جدید و آرایه های ادبی تازه و خلاقانه است. مهمترین و بیشترین نوآوری های ایرج میرزا در زبان شعر اوست ؛ او به انعکاس دقیق زبان عامیانه عصر و همچنین لغات جدید فارسی و فرنگی در شعر خود پرداخته است که تا پیش از آن در شعر فارسی بسیار کم سابقه بوده است. حجم نوگرایی ها و ابداعات زبانی و ادبی ایرج به قدری وسیع است که می توان او را از این نظر نوآورترین شاعر مشروطه دانست.
مقاله حاضر با رویکرد سبک شناسی فرم محور(فرمالیستی)، به بررسی جنبه های نوآوری و خلاقیت در شعر ایرج میرزا می پردازد ؛ نخست مهمترین جلوه های نوگرایی در زبان اشعار او رابه تفصیل مورد بررسی قرار داده ، سپس محتوای جدید و صنایع ادبی تازه شعر وی را با نگاهی گذرا شناسایی و معرفی می کند .

کلیدواژه‌ها

زبان؛ محتوا؛ نوآوری؛ شعر مشروطه؛ ایرج میرزا

مراجع

منابع

آجودانی، ماشاالله،1381،یا مرگ یا تجدد،چاپ اول،تهران:اختران.

آرین پور،یحیی،1387،از صبا تا نیما،جلد دوم،چاپ نهم،تهران:زوار.

اسدی،فهیمه.1394.«دلایل اجتماعی گرایش ایرج میرزا به ادب غنایی».مجله شعر پژوهی دانشگاه شیراز.شماره 24.ص 25-50.

اسفندیاری پور،زهرا؛خاتمی، احمد.1397.«میزان و چگونگی استفاده از اصطلاحات عامیانه و کنایات در شعر دوره قاجار(با تکیه بر ایرج میرزا)».ادبیات و زبان ها:سبک شناسی نظم و نثر فارسی.شماره 40.ص 65-86.

امین پور،قیصر،1390،سنت و نوآوری در شعر معاصر،چاپ چهارم،تهران:علمی و فرهنگی.

 باستید،روژه،1374،هنر و جامعه،ترجمه غفار حسینی،چاپ اول،تهران:توس.

 حائری، سید هادی،1368، افکار و آثار ایرج،چاپ چهارم، تهران:جاویدان.

حائری،سیدهادی،1370،گنجینه ذوق و هنر ایرج،چاپ اول،تهران:نشر جوان.

 حسن لی،کاووس،1396،گونه های نوآوری در شعر معاصر ایران،چاپ چهارم،تهران:ثالث.

 دهباشی،علی،1387،سیری در زندگی و آثار ایرج میرزا، چاپ اول،تهران:اختران.

 رحیم بیگی،ساناز؛غلامحسین زاده،غلامحسین؛طاهری،قدرت الله.1390.  «بررسی مشخصه های زبان گفتاری در جریان های شعری معاصر از دوره مشروطه تا شعر جنگ».ادبیات و زبان ها:متن پژوهی ادبی.شماره 47.ص 9-38.

 شاهین دژی، شهریار،1391،نام آور ناشناخته:نقد و تحلیل گزیده اشعار ایرج میرزا،چاپ اول،تهران:سخن.

 شفیعی کدکنی،محمدرضا،1387،ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت،چاپ پنجم،تهران:سخن.

 شفیعی کدکنی، محمدرضا،1390،با چراغ و آینه:در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر ایران،چاپ دوم،تهران:سخن.

 صارمی،سهیلا.1386.«کارکرد زبان در شعرایرج میرزا».زبان و زبان شناسی.دوره سوم.شماره 6.ص 83-102.

 صدری نیا،باقر.1377.«چند و چون وطن خواهی در شعر ایرج میرزا».فصلنامه هنر.شماره 36.ص 26-38.

 فتوحی، محمود،1390، سبک شناسی:نظریه ها، رویکرد ها و روش ها،تهران:سخن.

 کریمی حکاک،احمد،1394،ترجمه مسعود جعفری،طلیعه تجدد در شعر فارسی،چاپ سوم،تهران:مروارید.

 کمرپشتی،عارف؛سلیمان پور،مریم.1396.«مولفه های زبان عامه در منظومه های زهره و منوچهر و ایرج و هوبره».دوماهانه فرهنگ و ادبیات عامه.سال 5.شماره 18.ص 207-232.

 محجوب،محمدجعفر،1356،تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او،چاپ چهارم،تهران:گلشن.

 مختاری،محمد،1379،اسطوره زال،چاپ اول،تهران:توس.  

 ناتل خانلری،پرویز،1365،تاریخ زبان فارسی، چاپ جدید، تهران:نشر نو.

 نادرپور،نادر.1352.«ایرج میرزا: نام آور ناشناخته».نشریه سخن.شماره 23.

 وحیدا،فریدون.1388.«راه یابی واژه های خارجی به زبان و شعر فارسی در عصر انقلاب مشروطه».پژوهش نامه ادبیات تعلیمی(پژوهش نامه زبان و ادبیات فارسی).دوره اول.شماره 3.ص 1-20.

 ولک، رنه؛ وارن ، اوستین، 1390، نظریه ادبیات، ترجمه ضیا موحد و پرویز مهاجر،چاپ سوم، تهران:نیلوفر.

 یوسفی،غلامحسین، 1388، چشمه روشن:دیداری با شاعران، چاپ دوازدهم، تهران:علمی.