نگاهی به شیوه های مضمون بندی در غزلیات کلیم کاشانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 11، دوره 14، شماره 50، فروردین 1401، صفحه 203-232   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1945191.1569

نویسندگان

مرتضی رشیدی^{* 1}؛ زهرا حاتمی²؛ مهرداد چترایی¹

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد نجف اباد

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ازاد اسلامی واحد نجف اباد

چکیده

یکی از شیوههای سبکی و منحصر به فرد در شعر سبک هندی که باعث خلق معانی و مضامین بکر شعری (معنی بیگانه) گردیده است بکار بردن شگردهایی است که با استفاده از آن به کشف رابطه و پیوندی تازه میان امری ذهنی با عینی پرداخته که در ظاهر هیچ پیوندی میان آنها نبوده و این جزئی نگری و باریک بینی و دقّت در جزئیات عاملی است که شاعر حتّی اشیاء پیرامون خود را به عنوان یکی از عناصر مضمونساز انتخاب مینماید.
کلیم را میتوان تواناترین شاعر در تجسّم بخشیدن به معانی دقیق و مصوّر ساختن افکار رقیق در قالب الفاظ خواند که غزلیّاتش مُزیّن به تشخیص، باریکاندیشی، مضمونهای بکر و بدیع، خیالپردازی، معانی رنگین و استعارههای متعالی و دور از ذهن است.
در این پژوهش شگردهای مضمونبندی در غزلیات کلیم مورد مطالعه قرار گرفت و مشخص شد که وی برای بستن مضمون و مضمون‌‌بندی در غزلیّاتش از عناصر مختلفی بهره میگیرد که این عناصر در شبکة تصاویر و تداعی معانی در شعر او نقش مهمّی داشته چون نگاه ژرفبین و خلاّق او مدام از یک شیء یا پدیده، متوجّه امر دیگری شده که از طریق ارتباط میان الفاظِ یک بیت و پیوند بین آنها و رابطة سه گانة شباهت، مجاورت و تضاد از رهگذر نگرشی دقیق و جزئی به اشیاء پیرامون خود مضمونی تازه خلق میکند.

کلیدواژه‌ها

کلیم کاشانی؛ سبک هندی؛ مضمون؛ بلاغت؛ مضمون بندی

مراجع

منابع

افشار، مهدی (1362)، دیوان کلیم کاشانی، نشر زّرین.

بیدل، میرزا عبدالقاهر (1389)، دیوان به کوشش علیرضا قزوه، تهران: تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.

حسن پورآلاشتی، حسین (1384)، طرز تازه (سبک‌شناسی غزل سبک هندی) تهران: سخن.

درخشان، مهدی (1374)، بزرگان و سخن سرایان همدان، جلد اول، چاپ اول، تهران: طلائی.

دهخدا، علی‌اکبر(1373)، لغت نامه، ج: 5، 7، تهران: موسّسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

شمس لنگرودی، محمد (1367)، گردباد شورجنون، چاپ دوم، تهران: چشمه.

صدری، مهدی (1376)، کلّیات طالب کلیم کاشانی، ج1، چاپ اول، تهران: همراه.

صائب، محمد علی (1387)، دیوان صائب، به کوشش: محمد قهرمان ، انتشارات علمی و فرهنگی ، تهران.

---------------(1383)، دیوان (شش جلدی)، به کوشش : محمد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ سوم.

-------------(1389) ،دیوان  صائب، به کوشس: محمد قهرمان ، انتشارات علمی و فرهنگی ، تهران.

قهرمان ، محمد(1376)، برگزیدة اشعار صائبو دیوان دیگر شعرای معروف سبک هندی ، تهران: سمت.

---------- (1387)، دیوان صائب، تهران: علمی فرهنگی.

کلیم همدانی، ابوطالب (1369)، دیوان اشعار، به تصحیح محمد قهرمان، مشهد: آستان قدس رضوی.

کلیم کاشانی، ابوطالب (1387)، دیوان اشعار، به تصحیح و مقدمة حسین پرتو بیضائی، تهران: سنائی.

----------------(1376)، کلیّات، به تصحیح و مقدمه و تعلیقات : مهدی صدری، تهران: همراه.

لاهیجی، حزین(1293)،(کلّیات شامل تذکرة حزین و دیوان اشعارو تاریخ زندگی حزین)،چاپ کاونپور.

محمّدی، محمّدحسین (1375)، فانوس‌های خیال، تهران: نشر جام.

فهرست مقالات

اصفهانی بلندبالایی، یاسمن، (مهدی تدیّن نجف‌آبادی، مرتضی رشیدی آشجردی) (1395)، «بررسی مضمون‌آفرینی با اشیاء کم بسامد در دیوان صائب تبریزی»، فصلنامة بهار ادب، سال نهم، شمارة 2، ص 36-18.

تمیم‌داری، احمد (1383)، «زیباشناسی از دیدگاه نشانه‌شناسی»، کیهان فرهنگی، دوره 10، شمارة 213، ص 43، 17.

ــــــــــــــ و پیر حیاتی، زهرا (1394)، «عناصر مضمون آفرین در پنجاه غزل برگزیده از بیدل»، کهن نامة ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارة چهارم، ص 41-70.

توحیدیان، رجب و نصرتی، عبدالله (1391)، «تضّاد معانی ومضامین و تناقض گویی در شعر کلیم کاشانی»، فصلنامة تخصّصی شبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال پنجم، شمارة چهارم، ص 72-57.

تجلیل، جلیل و مرتضی حاجی مزدارانی (1381)، «ابداع و خلق معانی در شعر کلیم کاشانی»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، تهران: شماره 44، ص 43، 57.

جوان بخت، محمد میر، مهدی (1395)، «بررسی ارسال المثل و تمثیل در دیوان کلیم کاشانی»، فنون ادبی (علمی - پژوهشی)، سال هشتم، شمارة 4، ص234-223.

حاجیان، خدیجه(1396)، «تأمّلی زبانی در مضمون و شگردهای مضمون‌سازی در شعر فارسی»، دو ماهنامة جستارهای زبانی، سال هشتم، ش2، ص249-275.

زاهدی‌کیا، حبیبه (1391)، «بررسی مضمون‌آفرینی در غزلیات کلیم کاشانی»، فصلنامة علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال چهارم، شمارة 13.

سجّادی، سیّدمهدی (1384)، «نگاهی به شعر و شاعران برخاسته از کاشان (کاشی‌های رنگین شعر فارسی)»، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، شمارة 19/4.

شاه‌حسینی، ناصرالدیّن و برزویی، رضا (1393)، «نقد و بررسی موتیف، ساختار و مضمون در اسلوب معادله‌های غزلیات کاشانی»، فصلنامة تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال هفتم، شمارة سوم، ص 65-43.

فتوحی، محمود (1395)، «مضمون در فن شعر سبک هندی»، سال 9، شمارة 34 تهران: سخن.

وحیدیان کامیار، تقی(1385)، «مضمون‌‌آفرینی و نکته‌پردازی در غزل»، فصلنامة شعر، ویژنامة غزل، س 14-ش 46،  ص448.