بررسی تطبیقی ویژگی‌های اقلیمی در داستان‌های صادق چوبک و شیرزاد حسن

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 17، دوره 14، شماره 50، فروردین 1401، صفحه 375-404   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1937057.1526

نویسندگان

سلما ساعدی¹؛ مسعود معتمدی (نویسنده مسئول)^{* 2}؛ شهروز جمالی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی،همدان، ایران

چکیده

ادبیات تطبیقی شاخه‌ای از نقد ادبی است که به سنجش و بررسی محتوایی و ساختارییِ میان آثار، عناصر، گونه‌های ادبی، سبک‌ها، دوره-ها و شخصیت‌های ادبی در یک زبان یا زبان‌های مختلف می‌پردازد. در این راستا ادبیات تطبیقی در هر دوره‌ای افزون بر رویکردهای ساختاری، به مثابة آیینه‌ای است که جلوه‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را منعکس می‌کند. در این میان، ادبیات فارسی و ادبیات کُردی در عرصه ادبیات تطبیقی، همواره شاهد شباهت‌هایی با هم بوده‌اند. در زمینۀ ادبیات داستانی، در ایران و کُردستان عراق، نویسندگانی چون صادق چوبک و شیرزاد حسن، هر دو از سرآمد نویسندگان و رمان‌نویسان صاحب سبک و تأثیرگذار در ادبیات معاصر به شمار می‌آیند و در این زمینه، آثار ماندگاری بر جای نهاده‌اند. با توجّه به این‌که صادق چوبک و شیرزاد حسن با دیدگاه‌های مشابه به طرح مسائل و مشکلات زادگاه و اقلیم خویش پرداخته‌اند، دو اثر «سنگ صبور» و «تنگسیر» از صادق چوبک، با دو اثر «زنی بر فراز مناره» و «ناتور درّه» از شیرزاد حسن که از معروف‌ترین آثار هر یک از دو نویسنده محسوب می‌شوند، برای بررسی و مقایسه، انتخاب شده‌اند. در پژوهش حاضر سعی بر آن است که با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی شاخصه‌های ادبیات اقلیمی، همچون مسائل جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی در چهار رمان مذکور بررسی شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شاخصۀ فرهنگ و جغرافیا از بسامد بالاتری در آثار منتخب برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات داستانی؛ رمان اقلیمی؛ شیرزاد حسن؛ صادق چوبک

مراجع

کتاب

-انوشه، حسن، (1376)، فرهنگ­نامۀ ادبی فارسی (2)، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

-چوبک، صادق، (1351)، تنگسیر. چاپ سوم. تهران: سازمان انتشارات جاویدان.

-ـــــــــــــ، (1352)، سنگ صبور، چاپ دوم، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.

-حسن، شیرزاد، (2011)، ژنیک به سه ر مناره وه، سلیمانی. www.sherzadhassan.com

-_________، (1395)، ناتور درّه، ترجمۀ رضا کریم مجاور، تهران: افراز.

-دستغیب، عبدالعلی، (1378)، نقد آثار چوبک، تهران: نشر ایما.

-سجادی، بختیار. (1380)، سووژۀ کوردی و چه شنه کانی باوک له حه سار و سه گه کانی باوکم له شیرزاد حه سه ن، گوواری ده ق، سالی دووه م، ژماره ی دووه م.

-سوسار، عایشه، (1391)، بررسی عوامل و عناصر بومی­گرایی در رمان­های معاصر ایران و ترکیه (با تأکید بر تنگسیر، نفرین زمین، سووشون، قویوجاکلی یوسف، یلجو نریه گدییورسون و حضور)، پایان­نامۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس تهران.

-عسگری حسنکلو، عسگر، (1389)، نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی، تهران: مروارید، چاپ دوم.

-فتحی، سروش. (1397)، خانه کتاب کردی، مرجع تخصصی کتاب‌شناسی کردی. Kafebook.ir

-گری، مارتین، (1382)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، ترجمۀ منصوره شریف­زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

-محمدی، ابراهیم، (1386)، ادبیات تطبیقی، ترجمۀ هادی نظری منظم، تهران: نشر نی.

-محمدپور، کاوان، (1398)، مقدمه­ای بر ادبیات داستانی کردستان عراق، سایت وینش.

-محمودی، حسن، (1382)، نقد و تحلیل و گزیده­ داستان­های صادق چوبک، تهران: روزگار.

-مهدی­پورعمرانی، روح­الله، (1378)، گزیده داستان­های کوتاه صادق چوبک، تهران: روزگار.

-میرصادقی، جمال و میمنت ذوالقدر، (1377)، واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران: مهناز.

-میرعابدینی، حسن، (1380)، صدسال داستان­نویسی در ایران، تهران: چشمه.

-ندا، طه، (1383)، ادبیات تطبیقی، ترجمۀ هادی نظری منظم، تهران: نشر نی. چاپ اول.

مقالات

-جعفری قنواتی، محمدجواد، (1381)، در قلمرو ادبیات اقلیمی، کتاب ماه و ادبیات و فلسفه، شماره 66-65.

-خان­محمدی، علی­اکبر، (1376)، نقش ادبیات تطبیقی در روابط بین­الملل، نشریه سیاست خارجی، سال یازدهم، شماره 44، صص1113- 1097.

-رادفر، ابوالقاسم، (1382)، ادبیات تطبیقی در ادبیات معاصر ایران، سخن عشق، سال پنجم. شماره سوم،صص17-27.

-رضایی باغ­بیدی، حسن، (1382)، شیرازی باستان، گوهر گویا (پژوهش­های ادب عرفانی، شمارۀ اول، صص 63- 52.

-سعیدی، مدرس، (1394)، بررسی ابعاد و دامنه­های مهاجرت کردهای­ عراق به ایران در دهۀ 1350 شمسی، خردنامه، شمارۀ 15، صص53-31.

-قادر، هیوا، (1382)، «من و همه قهرمان­های: گفت‌وگوی هیوا قادر با شیرزاد حسن»، ترجمه عبدالله کیخسروی، گلستانه، سال پنجم، شماره 53، صص 16-18.

-مشتاق‌مهر، رحمان و صادقی‌شهپر، رضا، (1389) «ویژگی‌های اقلیمی در داستان‌نویسی شمال ایران»، گوهر گویا، شمارۀ 24، زمستان، صص 29-56.

-نوری، علی و قره‌خانی، علی. (1390)، «تشبیهات اقلیمی در داستان‌های شمال و جنوب ایران». پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). سال پنجم، شمارۀ چهارم، زمستان، صص 175-196.

-ولک، رنه و وارن، آوستن، 1373، نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

-هاشم، آسو، (2008)، «گفت‌وگو با شیرزاد حسن»، چاودیر، شماره‌های 116-125.

-هه‌لبجه‌یی، مه‌ریوان، (2007)، «وتوویژ له گه‌ل شیرزاد حه‌سه‌ن [= گفت‌وگو با شیرزاد حسن]»، وولوین، شمارة 46، صص 34-37.

-یعقوبی، عبدالخالق، (1382)، «گفت‌وگو با شیرزاد حسن»، گلستانه، سال پنجم، شمارة 53، صص 5-7.