نشانه‌شناسی اجتماعی غزلی از خواجوی کرمانی بر اساس نظریه چندلر

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 18، دوره 14، شماره 50، فروردین 1401، صفحه 405-436   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.1917114.1420

نویسندگان

فرزانه ودیعه^{* 1}؛ فرهاد طهماسبی²؛ ساره زیرک³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد واحد اسلامشهر، دانشگاه ازاد اسلامی، اسلامشهر، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد اسلامشهر دانشگاه آزاد اسلامی

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

چکیده
نشانه‌شناسی اجتماعی در مقام روشی برای خوانش متون ادبی، وارد عملکرد فرایندهای پردازشی نشانه‌ها و چگونگی خلق معنی می‌شود. در این روش هم صاحب اثر هم خوانشگر آن مبتنی بر اندوخته‌های ذهنی و تجربیات زندگی خود، در فرایندهای خلق معانی حضور می‌یابند. در این پژوهش غزلی از خواجوی کرمانی با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی و به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. رویکرد نظری به کار گرفته شده مبتنی بر نظریات دنیل چندلر است که بر اساس آن به تجزیه و تحلیل چگونگی کنش‌های رمزگان اجتماعی و متنی و تفسیری حاضر در غزل، پرداخته شده است. بستر عملکرد رمزگان اجتماعی در این غزل، رمزگان زیبایی‌شناختی از شمار رمزگان متنی است که در آنها خواجو با بهره‌گیری از احضار گفتمان‌های متفاوت، رمزگان تفسیری را نیز در فرایندهای معناپردازی سهیم کرده است. آنچه به عنوان دست‌آورد و نتیجه‌ی چنین پژوهشی دارای اهمیت است، دستیابی به شیوه‌ی راهبردی جهت خوانش متون است که در آن با تمرکز بر فرایند‌های پردازشی نشانه‌ها و چگونگی خلق معنا، می‌توان به لایه‌های غایب و خاموش متن دست یافت.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: نشانه‌شناسی؛ رمزگان؛ رمزگان اجتماعی؛ رمزگان متنی؛ رمزگان تفسیری

مراجع

 منابع

 آقاگل­زاده، ف. ۱۳۹۰. تحلیل گفتمان انتقادی، تکوین تحلیل گفتمان در زبان­شناسی. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.

 استعلامی، م. ۱۳۹۴. درس حافظ، نقد و شرح غزل­های حافظ. ج ۱ و ۲. تهران: نشر سخن.

 خواجوی کرمانی، م. ۱۳۹۱. کلیات اشعار خواجو کرمانی. به اهتمام و تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: نشر سنایی.

 چندلر، د. ۱۳۸۷. مبانی نشانه­شناسی. ترجمه­ی مهدی پارسا. تهران: سوره مهر.

 رشیدی، ص. ۱۳۹۳. مطالعات انتقادی، نظریه­های انتقادی معاصر در نقد ادبیات و هنر. تهران: نشر علم

 سجودی، ف. ۱۳۹۵. نشانه­شناسی کاربردی. تهران: نشر علم.

 شعیری، ح. ۱۳۹۵. نشانه­معناشناسی ادبیات، نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: مرکز نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس.

 گیرو، پ. ۱۳۸۰. نشانه‌شناسی. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: آگاه.

 گیدنز، آ. ۱۳۷۴. جامعه‌شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.

 میر صادقی، ج. ۱۳۷۶. عناصر داستان. تهران نشر سخن

 نجومیان، ا. ۱۳۹۴. نشانه در آستانه، جستارهایی در نشانه­شناسی. تهران: فرهنگ نشر نو

 ۱۳۹۶. نشانه­شناسی، مقالات کلیدی. تهران: نشر مروارید

 ون­دایک، ت. ۱۳۸۹. مطالعاتی در تحلیل گفتمان، از دستور متن تا گفتمان­کاوی انتقادی. ترجمۀ پیروز ایزدی و شعبانعلی بهرام­پور و دیگران. تهران: دفتر مطالعات و توسعه­ی رسانه­های وزارت فرهنگ.

مقالات

 سیف‌الدینی خالقی، ش؛ و چراتی، ع. ۱۳۹۴. «بازنمایی عوامل اجتماعی در اندیشۀ خواجوی کرمانی». همایش بین­المللی جستارهای ادبی، زبان و ارتباطات فرهنگی. تهران: مؤسسۀ سفیران فرهنگی مبین.

 بابک معین، م. ۱۳۸۹. «نشانه­شناسی اجتماعی و پدیده­های امنیت و عدم امنیت نشانه­ای». فصلنامۀ اندیشه­های ادبی. سال دوم. شماره ۵. پاییز. ۱۵۳-۱۳۵.