نقش اقلیم بر تنوع و تکامل مورفولوژیکی کارن های کارست کربناته با استفاده از تکنیک ژئومورفومتری در پهنه های اقلیمی حوضه کلات، شرق کپه داغ

جغرافیای طبیعی

مقاله 3، دوره 15، شماره 56، خرداد 1401، صفحه 39-52   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

حمید نژادسلیمانی¹؛ رضا دوستان^{* 2}؛ سعدالله ولایتی³؛ ابوالفضل بهنیافر⁴؛ مهناز جهادی طرقی⁵

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²استادیار اقلیم شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

⁴‌دانشیار جغرافیای طبیعی،واحد مشهد،دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

⁵استادیار جغرافیای طبیعی، دانشگاه پیام نور، مرکز مشهد، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف نقش شرایط اقلیمی بر نحوه ژنز و تنوع مورفولوژیکی کارن های کارستی سازندهای کربناته حوضه کلات در شرق کپه داغ صورت گرفته است. برای این منظور از روش تجربی (همپوشانی ژئومورفومتری) بر مبنای مدل زون بندی اقلیمی و بررسی های آزمایشگاهی (کلسیمتریک و درصد خلوص آهک) استفاده گردیده است. سپس با استفاده از تکنیک های ژئومورفومتریک، بر روی تعداد 240 نمونه برداری از سه نوع کارن با مورفولوژی متفاوت (خطی، پیت کارن و تریت کارن) ، اطلاعات زمینی آنها برداشت گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که هر اندازه اقلیم حاکم بر سنگ، مرطوب تر باشد، نه تنها تعداد کارن ها در واحد سطح بیشتر می شوند، بلکه، تنوع مورفولوژیکی و تکامل یافتگی آنها نیز بیشتر خواهد شد. در واقع تغییر اقلیم ، نقش بسیار موثری در ژنز و توسعه کارن های کارست سطحی دارد و بین پهنه های اقلیمی مرطوب تر و تنوع پذیری مورفولوژیکی و تکامل یافتگی کارن ها در سازند های کارست ساز، رابطه مستقیمی وجود دارد، بطوریکه در پهنه اقلیمی (Q4 ) با شرایط اقلیم مرطوب، انواعی از کارن های خطی، سه وجهی، پیت کارن ها و حتی وند کارن ها با مقیاس های مزو و ماکرو تشکیل شده اند. همچنین سنجش مورفومتری کارن ها نشان داد که مقدار قطر، عمق و عرض کارن های خطی، تریت کارن ها و پیت کارن ها در پهنه های اقلیمی معتدل و مرطوب (Q4.Q3) واقع در ارتفاعات بالای حوضه به سه تا 10 برابر اندازه کارن های اقالیم خشک و نیمه خشک (Q1,Q2) می رسد.

کلیدواژه‌ها

پهنه بندی اقلیمی؛ مورفولوژی کارن ها؛ کارست کربناته؛ حوضه کلات

مراجع

1- بهنیافر، ابوالفضل؛ قنبرزاده، هادی (1395): ژئومورفولوژی کارست، مشهد، چاپ نخست، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد.

2- بهنیافر، ابوالفضل؛ قنبرزاده، هادی (1398): ژئومورفولوژی کارست، مشهد، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی مشهد.

3- خضری، سعید؛ شهاب، هیمن و محمدی، سارا (1396): ارزیابی و پهنه‌بندی تحول کارست حوضه آبریز غار سهولان مهاباد با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی، مجله پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، شماره 1، صص 39-21.

4- خوش‌رفتار، رضا؛ سرور،‌ جلیل‌الدین و فرید مجتهدی، نیما (1395): بررسی اشکال کارستی در توده کوهستانی برفک گیلان، فصل­نامه علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، شماره 53، صص56-39.

5- خورشید دوست، علی‌محمد؛ مفیدی، عباس، رسولی، علی‌اکبر و آزرم، کامل (1396): تحلیل همدیدی ساز و کار وقوع بارش‌های سنگین بهاره در شمال غرب ایران، مجله مخاطرات محیطی، دوره 5، شماره 8، صص53-82.

6- رضایی عارفی، محسن؛ زنگنه اسدی، محمدعلی؛ بهنیافر، ابوالفضل و جوانبخت، محمد (1399): شناسایی درجه کارستی شدن حوضه کوهستانی کلات در شمال شرق ایران. نشریه فضای جغرافیایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر. دوره 20، شماره 71، صص74- 49.

7- زنگنه‌اسدی، محمدعلی؛ غیور، حسنعلی؛ رامشت،‌ محمدحسین و ولایتی،‌ سعداله (1381): چشم‌اندازهای کارستی اخلمد و مدیریت محیطی آن، تهران، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 42، صص 101-87.

8- دوستان، رضا (1399): الگوهای جوی بارش‌های شدید و فراگیر خراسان جنوبی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دوره 18 شماره 1، صص 223-199.

9- لشنی‌زند، مهران و غلامرضایی، سارا (1390): بررسی رابطه متغیرهای اقلیمی و آبدهی سر آب‌های کارستی به‌منظور مدیریت منابع آب شهری مطالعه موردی: خرم‌آباد، نشریه آمایش محیط، دوره 4 شماره 15 صص 61 -79.

10- قربانی، محمد صدیق؛ محمودی، فرج‌الله؛ یمانی، مجتبی و مقیمی، ابراهیم (1389): نقش تغییرات اقلیمی کواترنر در تحول ژئومورفولوژیکی فروچاله های کارستی، مطالعه موردی: ناهمواری‌های شاهو، غرب ایران، مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، ش 74، زمستان 1389، صص 16-1.

11- ولایتی، سعداله و خانعلی‌زاده، فریده (1390): بررسی رابطه ساختارهای تکتونیک و اشکال کارستی، مطالعه موردی حوضه آبریز کارده، مجله جغرافیا،‌ شماره 31، صص189-171.

 

12- Baker, Andy, (2016): Karst And Climatic Change, University Of Sydney.

13- Bogli, (2005): Karst Geomorphology. Amazon Pub.

14- Calic, J. 2011, Karstic Uvula Revisited: Toward A Redefinition Of The Term, Geomorphology, Vol.134, No.1, Pp. 32-42.

15- Ford, D. & Williams, P. D. (2007): Karst Hydrogeology And Geomorphology. West Sussex, England: John Wiley & Sons

16- Ford, D. & Williams, P. D. (2021): Karst Hydrogeology And Geomorphology. West Sussex, England: John Wiley & Sons.

17- Habibi, Azadeh And Safaie Frahani, Banafsheh (2021): Identification Of Fungi From Soil And Sedi-Ment In Jefriz Cave; The First Survey In A Cave From Iran, Journal Of Cave And Karst Studies, Vol. 83.

18- Milanovic, P. J. (1981): Karst Hydrogeology. Colorado, CO: Water Resources Publication's.

19- Ravbar, (2018) Climatic Trends And Anticipated Karst Spring Quantity, Geoscienceworld.

20- Waltham, A.C. And Fookes, P.G. (2003): Engineering Classification Of Karst Ground Conditions .Quarterly Journal Of Engineering Geology And Hydrogeology, 36, 101–18.

21- White, W.B. (2000): Dissolution Of Limestone From Field Observations, In Speleogenesis; Evolution Of Karst Aquifers (Eds A.V.Klimchouk, D.C. Ford, A.N. Palmer And W. Dreybrodt), National Speleological Society Of America, Huntsville, AL, Pp. 149–55.

22- White, W.B. (2019): Geomorphology And Hydrology Of A Karst Terrains.Oxford University Press, 464pp.