نمادشناسی« باز» در نقد اسطوره‌ای – کهن‌الگویی در ادبیّات عرفانی(مطالعه موردی : منطق الطّیرعطّار و مثنوی مولانا )

عرفان اسلامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 05 خرداد 1401

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.2234/erfan.2022.691414

نویسندگان

نسرین قدمگاهی¹؛ رضا اشرف زاده^{* 2}؛ مهیار علوی مقدم³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان وادبیّات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاداسلامی، تربت حیدریه، ایران.

²استاد مدعو گروه زبان وادبیّات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاداسلامی،تربت حیدریه، ایران.نویسندة مسئول: [e-mail]

³دانشیارگروه زبان وادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

در اسطوره‌های آفرینش بسیاری از اقوام بشری،آفرینش با"کلمه" و "سخن" آغاز می‌شود.اسطوره-کهن الگوها هم­­چون لوح‌فشرده گاه،نگرش‌بشر را از آغاز تا بی‌زمان و بی‌مکان همراهی می‌کنند.در این‌میان، پرندگان جایگاه وسیعی در نماد پردازی کهن‌الگوها دارند.کهن­الگوی باز که با خورشید ارتباط دارد،مورد تّوجه عطار و مولانا قرار گرفته است و رمزی از حرکت انسان از نفس گیاهی و حیوانی به شاخص انسانی تا پرواز به عالم قدس و سیر در لامکان است.در بررسی های به عمل آمده:عطار در نماد باز به دو بُعد خیر و شر توجّه دارد و به شناخت انسان ازماهیّت خود می‌پردازد و می‌خواهد انسان از دلبستگی به مردار دنیا خود را رها کند و سپس در مرحلۀ بالاتر از هم‌دمی با شاهان و جاه و مقام دل‌کنده‌ آن­گاه او را تا رسیدن به سیمرغ همراهی می‌کند. مولانا با ‌‌نگرش‌ به‌ اسطوره-کهن­الگو‌و‌شیوۀ‌پردازش‌داستان­های­عطار، در‌ نگرش‌عرفانی‌بُعد‌انسان‌کامل‌را درتکمیل‌سفرمرغان به طور نمادین ذکر می‌کندونمونه‌هایی از باز-انسان کامل ارائه می‌دهد.انسان کامل در نظر مولانا؛یک:شامل انسان‌های هم دوره او چون شمس تبریزی،حسام الدین چلبی‌و دوم: اسطوره‌های دینی که از حقیقت محمدی سرچشمه می‌گیرد؛چون علی (ع).در این روش با ذکر شواهد به روش کتابخانه‌ای-فیش برداری به گونه استقرایی(جز به کل)پرداخته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

ادبیّات عرفانی؛ اسطوره-کهن‌الگو؛ باز؛ عطار؛ مولانا

مراجع