واکاوی زمینه‌ها و دلایل ائتلاف راهبردی ایران و روسیه در سوریه

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 2، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 35، فروردین 1402، صفحه 29-48   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2022.1953255.1433

نویسندگان

مرتضی رفیعی بصیری¹؛ مهدی جاودانی مقدم^{* 2}؛ داود کیانی³

¹دکتری، گروه روابط بین‌الملل، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

²استادیار، گروه روابط بین‌الملل، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

³دانشیار، گروه روابط بین‌الملل، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

چکیده

همکاری در مدیریت بحران سوریه، حوزه تازه‌ای در فرایند همکاری‌های ایران و روسیه در دوره پس از فروپاشی شوروی به‌شمار می‌آید. در این زمینه، دو دیدگاه متفاوت در مورد ماهیت راهبردی یا تاکتیکی چشم‌انداز روابط دو کشور در سوریه و ورای آن وجود دارد. در این چارچوب، سؤال اصلی پژوهش حاضر آن است که دلایل اصلی همکاری ایران و روسیه در جنگ سوریه کدام است و چه چشم‌اندازی در ائتلاف راهبردی دو کشور متصور می‌باشد؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و بر این فرضیه استوار است که وجود منافع سیاسی- اقتصادی درازمدت و دشمن مشترک ایران و روسیه در سوریه، موجب همکاری‌های عملیاتی دو کشور در سطح ائتلاف راهبردی شده که به شکل موفقیت‌آمیزی منجر به تثبیت دولت سوریه و تأمین منافع دو کشور شده است. با این وجود، ائتلاف راهبردی دو کشور ایران و روسیه در سوریه و در سیاست جهانی، تحت تأثیر برداشت‌های تاریخی حاکم بر روابط دو کشور، به‌ویژه در ذهنیت برخی از نخبگان ایرانی و روسی قرار داشته که چالش مهمی در گذار به اتحاد راهبردی آنان در سیاست بین‌الملل می‌باشد. بر این اساس، یافته‌های این پژوهش، مویّدِ ائتلاف راهبردی و مخالف اتحاد راهبردی دو کشور ایران و روسیه است. ایران همواره از ثبات در کشورهای پیرامونی خود حمایت کرده است. مهم‌ترین تهدید این کشور آن است که در کشورهای همسایه بی‌دولتی یا دولت‌های ضعیف حاکم شوند و این بی‌ثباتی به درون مرزهای جمهوری اسلامی ایران امتداد یابد. به نظر می‌رسد فدراسیون روسیه نیز از امتداد بجران سوریه به مرزهای جنوبی خود بیمناک است. این بی‌دولتی می‌تواند مبنای ظهور گروه‌هایی (مانند داعش و...) شود که امکان به‌کارگیری آنها توسط قدرت‌های رقیب منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای وجود دارد. از این دیدگاه، یکی از تهدیدات مهم علیه امنیت ملی ایران و روسیه، نداشتـن دولت در کشورهـای اطراف یا دولت‌های ضعیفی است که در چنین فضـایی، هم قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و هم گروه‌ها می‌توانند اقدام به برنامه‌ریزی و سازماندهی کنند و امنیت ملی ایران و روسیه را به چالش بکشند.

کلیدواژه‌ها

ایران؛ روسیه؛ سوریه؛ سیاست خارجی؛ امنیت ملی؛ خاورمیانه

مراجع

اسدی، علی اکبر (1390). تحولات جهان عرب و دگرگونی در ائتلاف‌های منطقه‌ای. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.

ایوانف، ایگور؛ شوری، محمود (1395). همکاری‌های ایران و روسیه، ابعاد و چشم‌انداز. تهران: موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس).

پورآخوندی، نادر (1384). روسیه بین شرق و غرب؛ مطالعات راهبردی بررسی سیاست خارجی روسیه در آستانه قرن 21. مطالعات راهبردی، شماره27، ص27.

جعفری، علی‌اکبر؛ ذوالفقاری، وحید (1392). روابط ایران و روسیه، همگرایی یا واگرایی؟ مطالعات اوراسیای مرکزی، 6(12)، ص44-51.

حاجی یوسفی، امیرمحمد (1384). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای 2001-1991. تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

درآینده، روح‌الله؛ احمدی، حمید (1397). سیاست روسیه در بحران سوریه و پیامدهای آن بر منافع ملی ایران. مطالعات روابط بین‌الملل، 11(44)، ص69- 95.

صادقی، سید شمس‌الدین؛ مرادی، سمیران (1396). تحلیل ائتلاف ایران و روسیه در پرتو بحران سوریه. اوراسیای مرکزی، دوره 10، شماره 1، ص170-153.

عزیزی، حمیدرضا؛ مصطفی، نجفی (1396). آینده شراکت ایران و روسیه در بحران سوریه. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 9(2)، ص67-95.

عسگریان، حسین (1394). چشم‌انداز روابط ایران و روسیه. تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.

قوام، عبدالعلی (1386). روابط بین‌الملل، نظریه‌ها و رویکردها. تهران: انتشارات سمت.

کوژانف، نیکولای (1396). نگاه‌های روسیه و ایران در باب وضعیت خاورمیانه: آینده منطقه چگونه به نظر می‌آید؟ تهران: مؤسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس).

کوشکی، محمدصادق؛ طاهری بزی، ابراهیم (1393). حضور روسیه در خاورمیانه در دورۀ پوتین. مطالعات اوراسیای مرکزی، دورۀ 8، شمارۀ 1، ص43.

محمدی، مصطفی (1391). مثلث ایران، روسیه و چین در بحران سوریه. پیام انقلاب، شماره 66، ص22.

مورگنتا، هانس جی (1384). سیاست میان ملت‌ها. ترجمه حمیرا مشیرزاده. تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

Blanford, N. (2017). Iran in Syria and the possibility of long-term success. Christian Monitor

Ducols, M. (2019). Russia and Iran in Syria—a Random Partnership or an Enduring Alliance. URL:         
https://www.atlanticcouncil.org/wp-content/uploads/2019/06/Russia_and_Iran_in_Syria_a_Random_Partnership_or_an_Enduring_Alliance.pdf

Fayazi, N. (2018). Russia and Iran: New strategic power alliance in Syria? Institute for Global Dialogue, the University of South Africa (UNISA).

Grajewski, N. (2021). The Evolution of Russian and Iranian Cooperation in Syria. Center for Strategic and International Studies (CSIS).

Hatahet, S. (2019). Russia and Iran: Economic Influence in Syria, Middle East and North Africa Programme. The Royal Institute of International Affairs Chatham House.

Kortunov, A. (2021). Russia and Iran: How Far from a Strategic Partnership? The Russian International Affairs Council (RIAC).

Kouzegar, K.V. (2012). Common Goals and Interests of Iran and Russia in Syria. Tehran: International Studies & Research Institute (Abrar Moaser), p. 81-96.

Ramani, S. (2021). Russia and Iran in Syria: Military Allies or Competitive Partners? LSE’s Middle East Centre.

Websters Encyclopedic Dicitionary. New York: Educational Book Guild, Inc., 1995.