تحلیل جامعه‌شناختی هویت مدرن و هویت دینی زنان (مورد مطالعه: زنان جوان نسل پس از انقلاب اسلامی شهر اهواز)

زن و مطالعات خانواده

مقاله 4، دوره 16، شماره 59، خرداد 1402، صفحه 66-93   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jwsf.2022.1955728.1677

نویسندگان

فرزین حاتمی کاکش¹؛ نبی اله ایدر^{* 2}؛ احمد علی حسابی³

¹دانشجوی دکترای گروه جامعه‌شناسی سیاسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

²استادیار ، گروه جامعه‌شناسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران ( نویسنده مسئول ) [e-mail]

³استادیار، گروه جامعه‌شناسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران

چکیده

هویت یکی از اجزای اصیل واقعیت ذهنی است و در رابطه­ دیالکتیکی با جامعه قرار دارد و بر اثر فرایندهای اجتماعی تشکیل می­شود، باقی می­ماند و تغییر می­کند، یا حتی در نتیجه­ روابط اجتماعی، از نو شکل می­گیرد. با توجه به تنوع منابع هویتی، می­توان چهار بعد مهم هویت جمعی در ایران شامل هویت ملّی، هویت قومی، هویت دینی و هویت مدرن را برشمرد. هویت مدرن به­ویژه در سال­های اخیر در ایران شکل گرفته و بخشی از شخصیت فرد ایرانی را تشکیل می­دهد. هدف پژوهش حاضر، شناخت وضعیت هویت­های دینی و مدرن به­عنوان دو بُعد مهم هویتی نسل پس از انقلاب و ارتباط میان این دو وجه هویتی و همچنین بررسی نقش برخی عوامل تأثیرگذار بر این اشکال هویتی است. روش مطالعه حاضر، پیمایش و جمعیت آماری آن شامل کلیه زنان 18 تا 42 سال شهر اهواز در سال 1399 و حجم نمونه تحقیق 191 نفر است. نتایج نشان می­دهد که نسبت میان هویت مدرن و هویت دینی، به شکل معناداری معکوس است، بدین معنی که با تقویت هر یک، دیگری تضعیف خواهد شد. در تبیین هویت مدرن بر اساس هویت دینی و سایر متغیرهای تحقیق با توجه به مقدار ضریب (R²) می­توان گفت 0.186 درصد از تغییرات هویت مدرن به وسیله­ متغیرهای مستقل  تبیین می­شود، و هویت دینی با مقدار بتا 0.281-، بهترین پیشگوی هویت مدرن به شمار می­رود. همچنین در تبیین هویت دینی بر اساس هویت مدرن و سایر متغیرهای تحقیق با توجه به مقدار ضریب (R²) می­توان گفت 0.365 درصد از تغییرات هویت دینی به وسیله­ متغیرهای مستقل تبیین می­شود، و سرمایه اجتماعی با مقدار بتا 0.503، بهترین پیشگوی هویت دینی به شمار می­رود.

کلیدواژه‌ها

هویت مدرن؛ هویت دینی؛ کاربری شبکه‌های اجتماعی؛ سرمایه اجتماعی؛ زنان؛ جوانان

مراجع

احمدی، سیروس؛ میرفردی، اصغر؛ ابتکاری، محمد حسین. (1393). بررسی رابطه هویت دینی و سرمایه اجتماعی (مورد مطالعه: شهر یاسوج)، مجله جامعه ­شناسی کاربردی، دوره­ی 25، شماره­ی 4، صص 1-16.

آزاد ارمکی، تقی. (1389). «جامعه‌شناسی ایران: جامعه‌ شناسی مناسبات بین نسلی»، چاپ اول، تهران: نشر علم.

آزاد ارمکی، تقی؛ چاوشیان، حسن. (1381). بدن به مثابه رسانه هویت، مجله جامعه ­شناسی ایران، دوره 4، شماره­ی 2، صص 57-75.

افشاریان، ندا. (1396). پیش‌بینی شکل‌گیری هویت مدرن در دانشجویان دختر بر اساس میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی، دوره 24، شماره 89، صص 121-147.

اندیشمند، ویدا. (1388). شناسایی مولفه­ های سرمایه اجتماعی در دانشگاه­ها به منظور ارایه مدلی جهت ارتقا آن، فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، دوره­ی 3، شماره­ی 2 (مسلسل 8)، صص 9-34.

انصاری، محمدرضا؛ کاظمی­پور، شهلا؛ محسنی، رضاعلی. (1400). مطالعه جامعه­ شناختی هویت مدرن و دینی دانشجویان (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه تهران)، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره­ی 10، شماره­ی 3، صص 949-973.

ایمان، محمدتقی؛ سروش، مریم. (1381). بررسی و ارزیابی عوامل مؤثر بر هویت دینی جوانان در شیراز، مجله دانشکده ادیبات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره 30 و 31، صص 39-68.

ایوانز، دیوید و دیگران. (۱۳۷۹). «بررسی مجدد رابطه دین و جرم»، مترجم: علی سلیمی، نشریه حوزه و دانشگاه، شماره ۲۳، صص ۱۴۲ - ۱۷۸.

برگر، پیتر ال؛ لاکمن، توماس. (1398). ساخت اجتماعی واقعیت؛ رساله­ای در جامعه ­شناسی شناخت، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

برگر، پیتر؛ برگر، بریجیت؛ کلنر، هانسفرید. (1381). ذهن بی­خانمان: نوسازی و آگاهی، ترجمه محمد ساوجی، تهران: نشر نی.

بشیریه، حسین. (1387). درآمدی بر جامعه ­شناسی تجدد، تهران، انتشارات نقد و نظر.

پناهی، محمدحسین؛ شایگان، فریبا. (1386). اثر میزان دینداری بر اعتماد سیاسی، مجله علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، شماره­ی 37، صص 73-108.

ترابی فارسانی، سهیلا. (1398)، زن ایرانی در گذار از سنت به مدرن، تهران: انتشارات نیلوفر.

توسلی، غلامعباس؛ ابراهیم­­ پور، داوود. (1390). هویت­یابی مدرن و سرمایه اجتماعی دانشجویان، جامعه­ شناسی آموزش و پرورش، شماره­ی 1.

توسلی، غلامعباس؛ مرشدی، ابوالفضل. (1385). بررسی سطح دینداری و گرایش­های دینی دانشجویان؛ مطالعه موردی: دانشگاه صنعتی امیر کبیر، مجله جامعه ­شناسی ایران، دوره­ی 7، شماره­ی 4، صص 96-118.

جلایی‌پور، حمیدرضا؛ گرامیان ­نیک، محمد. (1390). «نگاهی به مدرنیته در ایران از دریچه روابط شخصی؛ ارزیابی مفهوم رابطه ناب گیدنز». مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره یک، صص 52-91.

چیت‏ساز قمی، محمدجواد. (1383). گسست نسلی در ایران: افسانه یا واقعیت، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.

حاجیانی ابراهیم؛ ایروانی، زهرا. (1397). آینده‌پژوهی هویت ملّی ایران در افق زمانی 1407، فصلنامه مطالعات ملّی، دوره 19، شماره 76 ، صفحه 3-20.

حاجیانی، ابراهیم. (1388). جامعه­ شناسی هویت ایرانی، تهران: پژوهشکده مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.

خلقیان، عباس. (1387). دین و سرمایه اجتماعی، فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی، پیاپی ۴۱، صص 42-52.

دهشیار، حسین؛ نورمحمدی، مرتضی. (1388). «قدرت در عصر اطلاعات»، مجله علمی سیاست دفاعی، دوره­ی 18، شماره­ی 69، صص 163-192.

دوران، بهزاد. (1387). هویت اجتماعی: رویکردها و نظریه ­ها، ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.

ذکایی، محمدسعید. (1383). «جوانان و فراغت مجازی»، مجله مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شماره­ 6، صص 1-25.

ذکایی، محمدسعید؛ خطیبی، فائزه. (1385). رابطه حضور در فضای مجازی و هویت مدرن؛ پژوهشی در بین کاربران اینترنتی جوان ایرانی، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 33، صص 111-153.

ربانی، رسول؛ طاهری، زهرا. (۱۳۸۷). تبیین جامعه­ شناختی میزان هویت دینی و تأثیر آن بر سرمایه اجتماعی در بین ساکنان شهر جدید بهارستان اصفهان، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال پنجم، شماره دوم، صص 91-121.

سراج­زاده، سیدحسین؛ پویافر، محمدرضا. (1386). مقایسه تجربی سنجه ­های دینداری: دلالت­های روش­شناسانه کاربرد سه سنجه در یک جمعیت، مجله جامعه ­شناسی ایران، دوره­ی 8، شماره­ی 4، صص 37-70.

سیدمن، استیون. (1391).  کشاکش آرا در جامعه‌ شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

شجاعی­ زند، علیرضا. (1385). مسیرهای محتمل در «عرفی­ شدن» ایران، مجله جامعه ­شناسی ایران، دوره­ی 7، شماره­ی 1، صص 30-65.

صدیق ­­سروستانی، رحمت­الله؛ قادری، صلاح­ الدین. (1388). ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی هویت دانشجویان بر مبنای مولفه­های سنتی و مدرن، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره دوم، شماره 8، صص 35-65.

عاملی، سیدرضا. (1382). «دو‌ جهانی‌شدن­ها و جامعه جهانی اضطراب»، نامه علوم اجتماعی، شماره­ی 21، صص 143-174.

قاسمی، وحید؛ امیری اسفرجانی، زهرا. (1390). تبیین جامعه­ شناختی تأثیر دینداری بر سرمایه اجتماعی درون گروهی (مطالعه موردی شهر اصفهان)، نشریه جامعه ­شناسی کاربردی دانشگاه اصفهان، دوره 22، شماره 2، صص 21-46.

کاستلز، امانوئل. (1385). عصر اطلاعات: اقتصاد و جامعه و فرهنگ: قدرت هویت (جلد دوم)، ترجمه حسن چاوشیان، طرح نو.

کتابی، محمد؛ گنجی، محمد؛ احمدی، یعقوب؛ معصومی، رضا. (۱۳۸۳). «دین، سرمایه اجتماعی و توسعه اجتماعی فرهنگی»، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان، جلد هفدهم، شماره دوم، صص 169-192.

کیانپور، مسعود؛ عدلی­‌پور، صمد؛ ملک­ احمدی، حکیمه. (1393). تعامل در فیس­بوک و تأثیر آن بر هویت مدرن جوانان شهر اصفهان، مجله جهانی رسانه، نسخه فارسی، 9 (2)، صص 132-154.

گنجی، محمد. (1383). تبیین وضعیت دینداری دانشجویان دانشگاه اصفهان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.

گنجی، محمد؛ نعمت­ الهی، زهرا؛ طاهری، زهرا. (۱۳۸۹). «رابطه هویت دینی و سرمایه اجتماعی در بین مردم کاشان»، جامعه ­شناسی کاربردی، سال بیست و یکم، شماره پیاپی ۴۰، شماره چهارم، صص 123-144.

گیدنز، آنتونی. (1377). جامعه­ شناسی، ترجمه منوچهرصبوری، تهران، نشرنی، چاپ اول.

گیدنز، آنتونی. (1378). تجدّد و تشخیص جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران، نشر نی.

گیدنز، آنتونی. (1380). معنای مدرنیت، گفتگو با آنتونی گیدنز، ترجمه: علی اصغر سعیدی، تهران: کویر.

مهدی­زاده، سیدمحمد؛ توفیقی، مظاهر. (1395). رابطه حضور در فضای مجازی و هویت مدرن، فصلنامه رسانه، سال بیست و ششم، شماره 3، صص 179-200.

موحد، مجید؛ عنایت، حلیمه؛ پورنعمت، آرش. (1387). «بررسی رابطه میان سرمایه اجتماعی و مشارکت سیاسی زنان»، ویژه­نامه پژوهش­نامه علوم انسانی و اجتماعی، دوره 8، شماره 1، صص 161-190.

نوابخش، فرزاد؛ خادم، رسول؛ آرام، هاشم. (1392). «اینترنت و هویت اجتماعی»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی، دوره­ی 5، شماره­ی  2 (مسلسل 18)، صص 37-54.

Canland, C. (2000) "Religion and Community Development in Southern Asia". Policy Sciences, Vol. 33, pp 355-374.

Chopra, R. & Gajjala, R. (2011). Global media, culture, and identity: Theory, cases, and approaches (1 st ed.). New York: Taylor & Francis.

Ellison, C.G. Levin, J. S. (1998) "The Religion-Health Connection: Evidence, Theory and Future Direction", Health Education & Behavior, Vol. 25(6), pp 700-720.

Johnson, R.B. Jang, S.J. (2004) "Explaining Religious Effects on Distress Among African Americans". Journal for the Scientific Study of Religion, Vol. 43:2, pp 239-260.

King, P.E. James, L.F. (2004) "Religion as a Resource for Positive Youth Development: Religion, Social Capital, and Moral Outcomes", Developmental Psychology, Vol. 40, No. 5, pp 703-713.

Lim, C. Putnam, R.D. (2010) "Religion, Social Networks, and Life Satisfaction". American Sociological Review, 75(6), pp 914-933.

Longman, L. (2003). "Culture, Identity and Hegemony: The Body in a Global Age", Current Sociology, Vol. 51, No.3-4, pp 223–247.

Seol, K. (2010) "Religious Identity as a Mediator Between Religious Socialization from Parents, Peers and Mentors and Psychological Well-Being and Adjustment Among Korean American Adolescents", Dissertation Publishing, ProQuest, Submitted to the Faculty of the Graduate School of the University of Minnesota. Richard M.L. Ph.D. Adviser.

Taylor, C. (1994). “The Politics of Recognition,” in Multiculturalism: Examining the Politics of Recognition, A. Gutmann (ed.), Princeton: Princeton University Press, pp 25–73.