بررسی حکایات مخزن‌‌الاسرار نظامی گنجوی با رویکرد نقد ساختگرای تکوینی لوسین گلدمن

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 19، شماره 55، خرداد 1401، صفحه 21-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه حاجتی بردمیلی^{* 1}؛ زیبا اسماعیلی^{* 2}

¹دانش آموخته‌ کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران. (نویسندۀ مسئول)

²گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید مطهری، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
لوسین گلدمن هر اثر ادبی را به عنوان یک ساختار معنادار معرّفی می­کند که تحت تأثیر مسائل اقتصادی- اجتماعی زمان خود خلق می‌شود. خالق راستین اثر نه یک فرد، بلکه نمایندۀ طبقه­ای اجتماعی­ است که فرد آفریننده جزءِ خلّاق آن طبقه است. مخزن الاسرار نظامی دارای سه بخش مجزا است که هر کدام دارای ساختاری معنادار است. این پژوهش با روش کتابخانه­ای و با رویکردی توصیفی - تحلیلی موضع­گیری نظامی در مورد مسائل جاری عصرش را بررسی می­کند، برای این منظور ابتدا مفاهیم بنیادی نقد تکوینی لوسین گلدمن شرح داده می­شود؛ سپس حکایاتی که قابلیّت بررسی از نگاه این نوع نقد را دارند انتخاب و در فرآیندی دو مرحله­ای، دریافت و تشریح می­شوند؛ یعنی پس از فهم ساختار درونی هر حکایت، کلیّت اثر با بسترهای فراگیر اجتماعی زمان نگارشِ اثر پیوند می­یابد و با استناد به منابع تاریخی توجیه جامعه شناسانه می­شوند. نتایج بررسی­ها نشان داد که بینش عرفانی- اعتراضی طبقۀ اجتماعی نظامی، از ساختارهای بنیادین واقعیّت اجتماعیِ عصرش منبعث گشته و آشفتگی­های حاصل از حکومت ملوک­الطوایفی ایران در زمان سلجوقیان (بی­عدالتی، ظلم و ستم، قتل و غارت و جهت دادن سیاسی به دین و...) چون هاله­ای روح حکایات مخزن­الاسرار را در برگرفته است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: نقد ساختگرای تکوینی؛ لوسین گلدمن؛ حکایات مخزن‌الاسرار؛ نظامی گنجوی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر سازمان مرکزی از فصلنامه بهارستان سخن =25 مرداد 99.pdf

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن = 4 تیر 1398.jpg

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- پارسانسب، محمّد، (1387)، جامعه­شناسی ادبیات از آغاز تا سال1357، تهران: سمت، چاپ اوّل. 

2 -  ثروت، منصور، (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

3 - راوندی، مرتضی، (1374)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد هشتم، تهران: نگاه، بخش اوّل.

4 - __________، (1347)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، تهران: امیر کبیر.

5 - زرّین کوب، عبدالحسین، (1372)، پیرگنجه در جستجوی نا کجاآباد، تهران: سخن.

6 - صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیّات ایران، جلد دوم، تهران: فردوس، چاپ چهارم.

7 - گلدمن، لوسین، (1369)، نقد ساختگرای تکوینی، ترجمة محمّدتقی قیاسی، تهران: بزرگمهر، چاپ اوّل.

8 -_________ ، (1381)، جامعه فرهنگ ادبیّات، ترجمة محمّدجعفر پوینده، تهران: چشمه، چاپ سوم.

9- _________، (1377)، درآمدی بر جامعة شناسی ادبیّات، گزیده و ترجمه محمّدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.

10- مبارز، ع، قلی_­­زاده، م.آ ، سلطانف، م، (1360)، زندگی‌نامه و اندیشۀ نظامی، ترجمه ح صدیق، تهران: توس

11 - نظامی گنجه­­ای، الیاس بن یوسف، (1313)، مخزن الاسرار، تصحیح و تحشیه وحید دستگردی، تهران: ارمغان.

 

ب- مقالات

12- خاتمی، احمد، مرتضی، هادیان، (1394)، «داد در اندیشه سیاسی- اجتماعی حکیم نظامی گنجه ای»، مجلۀ مطالعات انتقادی ادبیات، سال دوم، صص: 68-54.

13- رضی، داوود، عمرانی دهکهان، سجاد، دارای زاده، علی، (1392)، «رویکرد جامعه شناختی به نقد ادبی(با تأکید بر ساختگرایی تکوینی لوسین گلدمن)»، هفتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه هرمزگان، صص: 933-941.

14- شیری، قهرمان، (1388)، «ابهام گویی‌های سیاسی در منظومه‌های نظامی»، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، شمارۀ 14، صص: 134-95.

15- شریف نسب، مریم، جهاندیده، رعنا، (1398)، «بایدها و نبایدهای اخلاق فردی و اجتماعی با رویکرد تاریخ اجتماعی»، کهن نامۀ ادب پارسی، شمارۀ اول، صص: 31-1.

16- طغیانی، اسحاق، نجفی، زهره، (1393)، «کارکردهای زبانی در مخزن‌الاسرار نظامی»، نشریّۀ ادب و زبان، شمارة 36، صص: 332-308.