شناسایی عوامل کلیدی توسعه شهری با رویکرد آینده پژوهی (مطالعه موردی: شهر ساری)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 7، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 58، خرداد 1401، صفحه 89-106   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

صادق صیدبیگی^{* 1}؛ پری مو سی پور میاندهی²؛ شهرام ملانیا جلودار³؛ مریم مالمیر⁴

¹دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، رشت، ایران

³استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴مربی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

اگرچه رشد شهری پدیده ای مرسوم است، اما الگوها و عوامل محرک آن نسبتاً نامعلوم است و مجموعه عوامل جامعی که بتوانند فرآیند رشد شهری را شرح دهند، به دلیل منحصر به فرد بودن خصوصیات شهرها وجود ندارد. هدف از پژوهش حاضر شناسایی عوامل کلیدی توسعه شهری در ساری با رویکرد آینده‌پژوهی بوده است که روش تحقیق به لحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی بوده و به لحاظ هدف کاربردی می‌باشد. برای جمع‌آوری داده‌ها از اسناد و مطالعات کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی استفاده شده است در مرحله دوم با استفاده از تکنیک تأثیرات متقابل (روش تحلیل ساختاری) امتیازدهی و در محیط نرم‌افزار MICMAC مورد تحلیل قرار گرفت و در نهایت عوامل پیشران و کلیدی توسعه شهری با توجه امتیاز تأثیرگذاری و تأثیرپذیری مستقیم انتخاب شد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که سیستم توسعه شهری ساری، سیستمی پایدار بوده است و عوامل "سازمان‌های مشارکت‌کننده در مدیریت و توسعه شهری" و "سیاست‌های به کار رفته برای یارانه‌ها و کنترل قیمت‌ها که هرچند تصمیم‌گیری در این خصوص بر عهده دولت است، ولی به شدت توسعه شهری را دستخوش تحول می‌کند" اصلی‌ترین عوامل تأثیرگذار توسعه شهر ساری می‌باشند. همچنین عامل "ساماندهی محورهای ویژه گردشگری با استفاده از کیفیت‌های محیطی و کریدورهای دید و منظر" اصلی‌ترین عامل در موقعیت ریسک شهر ساری بوده و اصلی‌ترین مؤلفه اهرمی ثانویه، "میزان رشد ترافیک" است که می-تواند به عنوان محرک توسعه مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

توسعه شهری؛ آینده‌پژوهی؛ تحلیل ساختاری؛ میک‌مک

مراجع

اسلیتر، ریچارد .(1386). تاملی برای هزاره جدید، مفاهیم، ​​روش­ها و ایده­های آینده پژوهی. ترجمه عقیل ملکی فر و همکاران، چاپ دوم، تهران: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی صنایع دفاع.

بزازاده، مهدی؛ داداش­پور، هاشم و متواف، شریف .(1393). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر برتوسعه منطقه­ای با رویکرد آینده نگرمنطقه­ای (مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی). فصلنامه برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، 2(13)، 104-79.

بهشتی، باقر و زالی، نادر .(1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه­ای با رویکرد برنامه­ریزی مبتنی بر سناریو، مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی. مجله برنامه­ریزی فضایی، 15(1)، 64-41.

پورمحمدی، محمدرضا و زالی، نادر .(1388). تحلیل نابرابری­های منطقه­ای و آینده نگری توسعه (مطالعه موردی: آذربایجان شرقی). مجله جغرافیا و برنامه­ریزی، 15(32)، 64-29.

پورمحمدی، محمدرضا؛ حسین­زاده دلیر، کریم؛ قربانی، رسول. و زالی، نادر .(1389). مهندسی مجدد فرآیند برنامه­ریزی با تاکید بر کاربرد آینده نگری. مجله جغرافیا و توسعه، 8 (20)، 58-37.

تودارو، مایکل .(1369). توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرجادی، تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.

حسنوی، رضا؛ نظامی پور، غدیر؛ بوشهری، علی رضا؛ عادل، آذر و قربانی، سعید .(1392). طراحی مدلی برای تأثیر آینده نگری بر سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری. سیاست علم و فناوری، 1(6)، 24-21.

 خاشعی، رضا. (1381). سفر به آینده (آینده پژوهی، مفاهیم، ​​اصول و روش­ها). چاپ اول، تهران: انتشارات رسانه هنری اردیبهشت.

خاکپور، براتعلی؛ رهنما، محمد رحیم و دماوندی، هادی .(1393). تبیین مدل رشد کالبدی- فضایی شهر با رویکرد فرم شهری پایدار (مطالعه موردی: شهر ساری). دومین همایش ملی تحقیقات کاربردی در جغرافیا و گردشگری.

خلیلی جویباری، تقی .(1379). روند و الگوی توسعه شهرستان ساری، مازندران: انتشارات سازمان مدیریت برنامه­ریزی  استان مازندران.

خیرگو، منصور و شکری، زینب .(1390). توسعه فرآیند سیاستگذاری با استفاده از راهبرد آینده نگری. مدیریت نظامی، 11(42)، 126-103.

دیرباز، عسگر و دادگر، حسن .(1386). نگاهی به اسلام و توسعه پایدار. تهران: کانون اندیشه و جوانان.

 رجب لاریجانی، الهه .(1386). بررسی و ارزیابی پایداری توسعه سیستم حمل و نقل شهری (سوار و اتوبوس شخصی)، مطالعه موردی شهر تهران. استاد راهنما: سیاوش انصاری نیا و عباس شعیبی، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه­ریزی منطقه­ای، دانشگاه شهید بهشتی.

سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان مازندران. (1395). سالنامه آماری استان مازندران. معاونت آمار و اطلاعات.

 

شریف زادگان، محمدحسین .(1382). چالش­های برنامه­ریزی در بررسی علل کاهش اثربخشی طرح­های توسعه در ایران، اقتصاد و توسعه کشاورزی. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، 11(43)، 20-1.

طباطبایی، سید کمال؛ قانعی راد، محمدامین؛ عطاری، مازیار؛ نادری منش، محسن و خاکی، غلامرضا .(1385). میزگرد لازم آینده پژوهی برای ورود مقتدرانه به فردا. تدبیر،  18(179)، 17-6.

طباطبایی، سید حبیب الله و قدیری، روح الله .(1386). متغیرهای مؤثر بر انتخاب ابعاد در یک پروژه آینده نگر. مجله علوم مدیریت ایران، 2 (7)، 80-55.

فراهانی فرد، سعید .(1384). درآمدی بر توسعه پایدار در عصر ظهور. تهران: فصلنامه اقتصاد اسلامی.

قربانی، سعید .(1395). آینده پژوهی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب تحولات ژئوپلیتیک، تمامیت ارضی و بحران های داخلی عراق. مجله سیاست دفاعی، 25(97)، 144-115.

کوهن، گوئل .(1376). نمایه سازی در توسعه پایدار، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات بازرگانی.

مقیمی، ابوالفضل .(1395). معرفت شناسی آینده در رویکردهای نظری شهرسازی، معماری و صنعت ساختمان. فصلنامه مدیریت شهری، 14(38)، 104-75.

ملک زاده، ندا؛ بزازاده، مهدی و رفیعیان، مجتبی .(1395). شناسایی و تحلیل عوامل کلیدی مؤثر بر توسعه شهری با رویکردی آینده نگر  (مطالعه موردی: کلانشهر کرج). مجله جغرافیا و توسعه شهری، 3(2)، 52-35.

نعیمی، کیومرث و پورمحمدی، محمدرضا .(1395). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر وضعیت آینده سکونتگاه­های فرودست شهری سنندج با تأکید بر آینده پژوهی. فصلنامه شهرسازی، 5(20)، 64-53.

Batty, M. (2011). Building a science of cities. Cities, 29, 9-16.

Batty, M., & Longley, P. (1994). Fractal Cities: A Geometry of Form and Function. San Diego:              Academic Press.

Cheng, J. (2003). Modelling Spatial & Temporal Urban Growth. Doctoral Dissertation, Faculty of Geographical Sciences, Utrecht University.

Clarke, K. C. & Gaydos, L. J. (1998). Loose-coupling a CA Model and GIS: Long-term Urban Growth Prediction for San Franciso and Washington/Baltimore. International Journal of Geographical Information Science, 12(7), 699-714.

Dixon, T., Eames, M., Britnell, J., Watson, G. B., & Hunt, M. (2014). Urban retrofitting: Identifying disruptive and sustaining technologies using performative and foresight techniques. Technological Forecasting and Social Change, 89, 131-144.

Dufva, M., Könnölä, T., & Koivisto, R. (2015). Multi-layered foresight: Lessons from regional foresight in Chile. Futures, 73, 100-111.

Dyner, I., & Larsen, E. R. (2001). From planning to strategy in the electricity industry. Energy Policy, 29(13), 1145-1154.

Forman, R. T. T. (1995). Land Mosaics: The Ecology of Landscapes and Regions. Cambridge Univ. Press: Cambridge.

Godet, M. (2006). Creating futures: Scenario planning as a strategic management tool. Washington, DC: Economica.

Harvey, R.O. & Clark, W.A.V. (1965). The Nature of Economics and Urban Sprawl. Land Economics, XLI, (1), 1 – 9.

Kameoka, A., Yokoo, Y., & Kuwahara, T. (2004). A challenge of integrating technology foresight and assessment in industrial strategy development and policymaking. Technological Forecasting and Social Change, 71(6), 579-598.

Mubareka, S., Koomen, E., Estreguil, C. & Lavalle, C. (2011). Development of a Composite Index of Urban Compactness for Land Use Modelling Applications. Landscape and Urban Planning, 103, 303–317.

Penouil, M. (1972). Growth poles in underdeveloped regions and countries. In A. Kuklinski & R. Petrella (Eds.). Growth poles and regional policies (pp. 119-144). Amsterdam, Netherlands: Mouton & Co.

Rotmans, J. (2006). A complex systems approach for sustainable cities. In M. Ruth (Ed.), Smart growth and climate change: regional development and adaptation (pp. 155-180.). Cheltenham, England: Edward Edgar.

Störmer, E., Truffer, B., Dominguez, D., Gujer, W., Herlyn, A., Hiessl, H., & Ruef, A. (2009). The exploratory analysis of trade-offs in strategic planning: Lessons from Regional infrastructure foresight. Technological Forecasting and Social Change, 76(9), 1150-1162.

Weber, M. (2012). FLAs and new patterns of governance of research and innovation. In S. Giessecke, A., van der Gießen, & S. Elkins (Eds.). The role of forward-looking activities for the governance of Grand Challenges. Insights from the European Foresight Platform. (pp. 4-11). Retrieved from: https:// ec.europa.eu/ jrc/ en/scientific-tool/ european-foresight-platform

Wilson, E., Hurd, J., Civco, D., Prisloe, M., & Arnold, C. (2003). Development of a Geospatial Model to Quantify, Describe and Map Urban Growth. Remote Sensing of Environment, 86, 275–285.

Wu, F. (2000). A Parameterized Urban Cellular Model Combining Spontaneous and Self- Organizing Growth in GIS and Geo-computation (Innovations in GIS 7). (pp.73-86). In Atkinson, P and Martin, D (Eds). New York: Taylor & Francis.

Wu, F. (2002). Calibration of Stochastic Cellular Automata: The Application to Rural-urban Land Conversions. International Journal of Geographical Information Science, 16(8), 795-818.