مقایسه اثربخشی آموزش فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد و فرزندپروری مبتنی بر روان‌ شناسی مثبت‌گرا بر تنظیم هیجان ،تاب آوری و رابطه مادر-کودک در مادران کودکان دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی

زن و مطالعات خانواده

مقاله 9، دوره 15، شماره 58، اسفند 1401، صفحه 191-220   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jwsf.2022.1954539.1671

نویسندگان

محبوبه بنانی¹؛ ناصر امینی^{* 2}؛ محمود برجعلی³؛ مولود کیخسروانی⁴

¹دانشجوی دکتری گروه روان شناسی،واحد بوشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر،ایران

²استادیار، گروه روان شناسی،واحد بوشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر،ایران ( نویسنده مسئول ) ([e-mail]

³استادیار مدعو گروه روان شناسی واحد بوشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر،ایران ؛ استادیار گروه روان شناسی بالینی،واحد تهران،دانشگاه خوارزمی،تهران،ایران

⁴استادیار، گروه روان شناسی،واحد بوشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،بوشهر،ایران

چکیده

مادران کودکان مبتلا  به نارسایی توجه/ بیش‌فعالی با چالش‌های مهمی مواجه‌اند، هدف این پژوهش مقایسه اثربخشی آموزش فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد و فرزندپروری مبتنی بر روان‌شناسی مثبت‌گرا بر تنظیم هیجان، تاب آوری و رابطه مادر-کودک در جامعه اماری مادران کودکان دارای اختلال نارسایی توجه/ بیش‌فعالی 8 تا 12 ساله پسر شهر تهران در سال 1399-1400 با روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون با دو گروه آزمایش و یک گروه گواه بود. بوسیله نمونه‌گیری در دسترس، 45 مادر  داوطلب وارد مطالعه شدند و به شکل تصادفی در دو گروه آزمایشی و یک گروه گواه جایگزین شدند. ابزار پژوهش، مقیاس دشواری در تنظیم هیجان گراتز و رومر، مقیاس تاب آوری کانرو دیویدسون  و مقیاس رابطه مادر-کودک پیانتا و محتوی دوره آموزشی فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد کوین و مورل و آموزش مبتنی بر روان‌شناسی مثبت‌گرا سلیگمن بودند. برای تحلیل داده‌ها، از شاخص‌های توصیفی (میانگین وانحراف معیار )و آمار استنباطی (تحلیل کوواریانس چند متغیری) در نرم افزار SPSS نسخه 22 استفاده گردید. نتایج نشان داد، بین گروه آموزشی فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد ، گروه آموزشی فرزندپروری  مبتنی بر روان شناسی مثبت گرا و گروه گواه ، در میانگین نمره ی تنظیم هیجان و رابطه مادر-کودک تفاوت معناداری وجود داشت.اما در میانگین نمره تاب آوری تفاوت معناداری وجود نداشت. همچنین آموزش فرزندپروری مبتنی بر روان شناسی مثبت گرا اثربخشی بیشتری بر تنظیم هیجان و رابطه مادر-کودک در مادران کودکان دارای اختلال نارسایی توحه/ بیش فعالی داشت بنابراین به مشاوران توصیه می‌شود از یافته‌های مطالعه حاضر در راستای مداخلات بالینی جهت کمک به بهبود تنظیم هیجان و افزایش تاب آوری و ارتقإ کیفیت رابطه مادر-کودک در مادران کودکان دارای نارسایی توجه/ بیش‌فعالی استفاده‌ نمایند.

کلیدواژه‌ها

تنظیم هیجان؛ فرزندپروری مبتنی بر پذیرش و تعهد؛ فرزندپروری مبتنی بر روان‌شناسی مثبت‌گرا؛ مادران؛ اختلال نارسایی توجه/ بیش‌فعالی

اصل مقاله

در سال‌های اخیر مشکلات رفتاری، هیجانی، روان‌شناختی و عاطفی کودکان مورد توجه و تمرکز روان‌شناسان و روان‌پزشکان قرار گرفته است. وجود فرزند مبتلا به اختلال نارسایی توجه/بیش‌فعالی در خانواده‌ها می‌تواند منجر به احساس ناتوانی در ایفای نقش والدینی و احساس عدم کفایت در امر تربیت فرزند شود. اختلال نارسایی توجه/بیش‌فعالی از شایع‌ترین اختلال‌های عصبی – تحولی^[1] دوره‌ی کودکی است (انجمن روان‌پزشکی امریکا^[2]، 2013). کودکان دچار اختلال نارسایی توجه/بیش‌فعالی بچه‌هایی پرحرف، لجباز و خودسر بوده و از والدین پیروی نکرده و تکانشی عمل می‌کنند و در مدرسه قادر به انجام تکالیف نبوده و نیازمند به توجه بیشتر از سوی معلمین می‌باشند. (فیشرو همکاران، 2008).

     مادران کودکان دارای اختلال نارسایی توجه/بیش‌فعالی استرس‌های بیشتری را نسبت به مادران دارای کودکان عادی تحمل می‌کنند(فراقی دستجرد و همکاران، 1398). بنابراین ارزیابی و مدیریت مشکلاتی چون تنظیم هیجان می‌تواند نقش مهمی در درمان این کودکان و سلامت روان مادران آن‌ها داشته باشد. توانایی کنترل هیجانات مادر یکی از عواملی است که از طریق آموزش می‌تواند بهبود یابد. کنترل و تنظیم هیجان در افراد شامل همه راهبردهای آگاهانه و غیرآگاهانه است و به توانایی فهم هیجانات، تعدیل تجربه و ابراز هیجانات کمک می‌نماید. کمالی و همکاران (1395) در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که آموزش تنظیم هیجان در مادران کودکان مبتلا به بیش‌فعالی موجب ارتقای سلامت روان شده و این بهبودی در سایر ابعاد سلامت روان مادران نظیر علائم جسمی، کاهش اضطراب و افسردگی و نیز بهبود عملکرد اجتماعی مشاهده می‌گردد. متین و همکاران در پژوهشی در سال 1397 به این نتیجه دست یافتند که آموزش تنظیم هیجان سبب بهبود تعامل مادر با کودک شده است. در نتیجه با توجه به پژوهش کمالی و همکاران (1395) و سایر پژوهش‌هایی در این زمینه که بر روی کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری انجام شده است به نظر می‌رسد تنظیم هیجانی مؤلفه بسیار مهمی در این مادران به شمار می‌رود که باید به آن توجه ویژه‌ای شود و برای بهبود و بالا رفتن سطح تنظیم هیجانی در این مادران چاره‌اندیشی شود.

   تنظیم هیجان^[3] به استراتژی‌هایی اشاره دارد که در جهت کاهش، ادامه یا افزایش هیجان استفاده می‌شوند (گروس^[4]، 2007). مطالعه تنظیم هیجان به فرایندهای درونی که در جهت تنظیم هیجانات درگیر هستند مثل فرایندهای شناختی هیجان، اداره کردن واکنش‌های روان‌شناختی و همچنین تأثیرات بیرونی مثل والدین و سایر اشخاصی که در الگوسازی هیجانات نقش دارند مربوط می‌گردد (موریس^[5] و همکاران، 2007).

 

 

مراجع

     Amini Naghani, Sh., Najarpoorian, S., and Samavi S.A.(1399). Comparison of the effectiveness of positive parenting education with parenting based on acceptance and commitment on mothers' aggression and symptoms of confrontational disobedience disorder in children. Scientific Journal of Ilam University of Medical Sciences, 28 (1), 67-77.

    Abdollahi,A.(1394)The effectiveness of parenting education based on acceptance and commitment  on the parent-child relationship, improving parenting methods and aggression of preschool children in Neishabour. Master Thesis in Clinical Psychology. Islamic Azad University, Khorasgan Branch

    Azimifar, Sh, Jazayeri, R, Fatehizadeh, M, and A. (1396). Evaluating the effect of parental management education and parenting education with a treatment method focused on acceptance and commitment in the mother-child relationship Mothers of children with externalized behavioral problems. Family Counseling and Psychotherapy, 7 (2 (24 in a row)), 99-122. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=316169.

  Allah Dini Hesarouieh, M., Mawlawi, P., and Mawlawi N.(1400). The effectiveness of positive   psychology training on promoting self-efficacy and interpersonal emotion regulation in chronic mental patients. Quarterly Journal of New Ideas in Psychology, 9 (13), 1-13. Ahmadi A, Raeisi Z.(2018). The effect of acceptance and commitment therapy on distress tolerance in mothers of children with autism. J child ment health. 5(3):69-79.

   Allahyari, M. (2021). The Effectiveness of Parenting Education based on Acceptance and Commitment on Anger and Emotional Self - Regulation of Mothers of Children with     ADHD. Journal of Human Relations Studies, 1(2), 27-34.

   Alvord, M. K. & Grados, J. J. (2005). Enhancing resilience in children: A proactive approach. Professional Psychology: Research and Practice, 36(3), 238-245.

  American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th ed  (DSM-5),(2013).Washington ,DC: American Psychiatric Association

and parenting

   Berry, J. W., & Worthington, E. L., Jr. (2001). Forgivingness, relationship quality, stress while imagining relationship events, and physical and mental health. Journal of Counseling Psychology, 48(4), 447–455.

   Berry, J. W., Worthington, E. L., Jr, O'Connor, L. E., Parrott, L., 3rd, & Wade, N. G. (2005). Forgivingness, vengeful rumination, and affective traits. Journal of personality,73(1),183–225. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2004.00308.x

   Block, J. (2002). Personality as an affect-processing system. Mahwah, NJ: Erlbaum.

   Brown, F. L., Whittingham, K., Boyd, R. N., McKinlay, L., & Sofronoff, K. (2015). Does Stepping     Stones Triple P plus Acceptance and Commitment Therapy improve parent, couple, and family adjustment following paediatric acquired brain injury? A randomised controlled trial. Behaviour research and therapy, 73, 58–66. https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.07.001

   Connor, K. M., & Davidson, J. R. (2003). Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson resilience scale (CD‐RISC). Depression and anxiety, 18(2), 76-82.

    Coyne, L., & Murrell, A. (2009). The joy of parenting: An acceptance and commitment therapy guide to effective parenting in the early years: New Harbinger Publications.

   Delavar A.( 2015). Theoretical and practical foundations of research in the humanities and social sciences. 1st ed. Tehran Roshd Publication.

   Driscoll, K., Pianta, R.C. (2011). Mother’s and father’s perceptions of conflict and closeness in parent- child relationships during early chilhood. Journal of early chilhood and infant psychology, 7, 1-18

   Fernandez-Alcantara M, Garcia-Caro M P, Laynez-Rubio C, Perez-Marfil M N, Marti-Garcia C, Benitez-Feliponi A, Berrocal-Castellano M, Cruz-Quintana F.(2015). Feeling of loss in parents of children with infantile cerebral palsy. Disability and health journal.;8(1):93-101.

   Fontenelle, L. F., Soares, I. D., Miele, F., Borges, M. C., Prazeres, A. M., Rangé, B. P., & Moll, J. (2009). Empathy and symptoms dimensions of patients with obsessive-compulsive disorder. Journal of psychiatric research, 43(4), 455–463.

    Faraghi Dastjerd, B., Sharifi Daramadi, P., and Farrokhi, N. (1398). The effectiveness of acceptance and commitment-based education program on mother-child interaction Mothers with children with attention deficit / hyperactivity disorder. Journal of Mashhad University of Medical Sciences, 62 (3), 427-436. https://doi.org/10.22038/mjms.2019.14930

  Ghorbani Amir, H. A., Moradi, O., Arefi, M., & Ahmadian, H. (2019). The Effectiveness of Acceptance and Commitment Therapy on Cognitive-Emotional Regulation, Resilience, and Self-control Strategies in Divorced Women. Avicenna Journal of Neuro Psycho Physiology, 6(4), 195-202.

   Goodarzi, F., and Soltani, Z., and Hosseini Siddiq, M., and Hamdami, M., and Ghasemi Jobneh. (1396). The effectiveness of acceptance and commitment therapy on the excitement and quality of life of mothers with mentally retarded children. Disability Studies, 7 (13). http://jdisabilstud.org/article-1-660-fa.htm

   Gelehgirian, P., Poladi Rishshahri, A., and Kaykhosravani, M. (1398). The effectiveness of positive psychotherapy on mental vitality, resilience and self-compassion in mothers with children with cerebral palsy. Psychology of Exceptional People, 9 (35), 193-213.

  Ghiasi, S., Jafar Tabatabai, T., and Nasri, M. (1395). The effect of positive thinking training on emotional regulation and psychological well-being of undergraduate students in Birjand University in 1993-94. Journal of Scientific Researchers, 14 (4), 27-37.

   Gould, E. R., Tarbox, J., & Coyne, L. (2018). Evaluating the effects of acceptance and commitment training on the overt behavior of parents of children with autism. Journal of Contextual Behavioral Science, 7, 81-88.‌

   Gratz KL, Roemer L,(2004). Multidimensional assessment of emotion regulation and dysregulation: Development, factor structure, and initial validation of the Difficulties in Emotion Regulation Scale. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment. 26: 41-54. https://psycnet.apa.org/doi/10.1023/B:JOBA.0000007455.08539.94

   Gratz KL, Roemer L.(2004). Multidimensional assessment of emotion regulation and dysregulation: development, factor structure, and initial validation of the difficulties in Emotion Regulation Scale. J Psychopathol Behav Assess. 26(1):41–54. https://doi.org/10.1023/B:JOBA.0000007455.08539.94

   Greeff, A. P., & Nolting, C. (2019). Resilience in families of children with developmental disabilities. Families, systems & health: The journal of collaborative family healthcare, 31(4), 396–405. https://doi.org/10.1037/a0035059

    Gross JJ. (2015). Emotion regulation: Current status and future prospects. Psychological Inquiry. 26(1): 1–26. https://doi.org/10.1080/1047840X.2014.940781.

Hayes SC, Pistorello J, Biglan A. Acceptance and Commitment Therapy: model, data, and extension to the prevention of suicide. Rev Bras De Ter Comp Cogn. 1969;10(1). http://dx.doi.org/10.31505/rbtcc.v10i1.329

     Hayes, S. C., Pistorello, J., & Biglan, A. (2008). Acceptance and commitment therapy: Model, data, and extension to the prevention of suicide. Revista Brasileira de Terapia Comportamental e Cognitiva, 10(1), 81-102.

      Herbert,J.,Forman,E.,&Juarascio(2008),A..Acceptance and commitment therapy vesuse cognitive thrapy for the treatment of comorbid eating pathology.Behavior Modification .34.(2),175-190

     Haj Khodadadi, D., Etemadi, A., Abedi, M. R., and Jazayeri, R.. s. (1400). The effectiveness of a positive parenting program on effective parenting and the quality of the parent-child relationship in mothers with adolescents. Journal of Psychological Sciences, 20 (98), 185-198.

     Hosseini, H. (1398). The educational effectiveness of positive parenting in promoting mothers' self-efficacy, improving the parent-child relationship and reducing the aggression of single-parent adolescents. Master Thesis in Family Counseling. Ferdowsi University of Mashhad.

    Josefsson, T., Ivarsson, A., Gustafsson, H., Stenling, A., Lindwall, M., Tornberg, R., & Böröy, J. (2019). Effects of Mindfulness-Acceptance-Commitment (MAC) on sport-specific dispositional mindfulness, emotion regulation, and self-rated athletic performance in a multiple-sport population: An RCT study. Mindfulness, 10(8), 1518–1529.

    Jahanpanah, S. and Gholami, S. (1399). Comparison of emotion regulation, resilience and hope among mothers of educable mentally retarded children and children with attention deficit hyperactivity disorder in Shiraz. 3rd International Conference on Psychology, Counseling, Education, Mashhad.

    Kabiri, A., and Kalantari, M. (1397). Evaluation of the effectiveness of positive parenting group training on parental stress and mother-child relationships in mothers of children with enuresis. Knowledge and Research in Applied Psychology, 19 (2), 115-124.

     Karimzadeh, M., Khodabakhshi Kolaei, A., Davoodi, H., and Heidari, H. (1400). The effectiveness of a parenting program based on positive psychology on self-efficacy, emotional malaise and psychological burden of mothers of children with behavioral problems. Journal of Pediatric Nursing, 7 (3), 1-11. http://jpen.ir/article-1-534-fa.htmlPark, N.,

     Kamali A, Vaghee S,(2018). Effect of Mother's Emotion Regulation Strategies Training on the Symptoms of Children with Attention Deficit/Hyperactivity Disorder. International Journal of Pediatrics.6(12(60)):8737-8744.[Persian] https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=659462

     Larmar, S., Wiatrowski, S., & Lewis-Driver, S. (2014). Acceptance & commitment therapy: An overview of techniques and applications. Journal of Service Science and Management, 7, 216-221.

   Lee, E. H., Zhou, Q., Eisenberg, N., & wang, Y. (2012). Bidirectionalrelations between temperament manual. New York: Oxford University Press.

     Lee, J. W., & Ha, J. H. (2018). The effects of an acceptance-commitment therapy based stress management program on hospitalization stress, self-efficacy and psychological well-being of inpatients with schizophrenia. Journal of Korean Academy of Nursing, 48(4), 443–453. https://doi.org/10.4040/jkan.2018.48.4.443

    Morris, A. S., Silk, J. S. Steinberg, L., Myers, S. S., & Robinson, L. R. (2007). The role of the family context in the development of emotion regulation. Social Development,16,362-388

   Murrell, A. R., Coyne, L. W., & Wilson, K. G. (2004). ACT with children, adolescents, and their parents. In: Hayes SC, Strosahl KD, editors. A practical guide to Acceptance and Commitment Therapy. New York: Springer; chapter 10.

     Murrell, A.R., Steinberg, D.S., Connally, M.L. et al. (2015). Acting Out to ACTing On: A Preliminary Investigation in Youth with ADHD and Co-morbid Disorders. Journal of Child and Family Studies, 24(2), 2174–2181. https://doi.org/10.1007/s10826-014-0020-7

    Matin, Hussein; Akhavan Gholami, Maryam; Ahmadi, Siddique (1397). The effectiveness of emotion regulation training on parent-child interaction of mothers with children with learning disabilities, Learning Disabilities Quarterly, 8 (1): 70-89.

     Mesbah, A., Hojjatkhah M., and Golmohammadian, M. (1397-a). The effectiveness of acceptance and commitment based therapy on improving the parent-child relationship in mothers with mentally retarded children. Clinical Psychology and Counseling Research, 8 (2): 84-100.

    Mesbah, A., Hojjatkhah S. M., and Golmohammadian, M. (1397-b). The effectiveness of acceptance and commitment group therapy on resilience of mothers with mentally retarded children. Psychology of Exceptional People, 8 (29), 85-109.

    Mustafa, n. (1392). The effect of positive parenting program on increasing resilience, mental health and marital satisfaction in mothers of children with ADHD. Master Thesis in Educational Psychology, University of Tabriz.

 Mehri, M., Nadi, M. A., and Sajjadian, A. (1399). Comparison of the effectiveness of mindful parenting with Iranian-Islamic approach with positive parenting on emotional self-regulation and mothers' self-efficacy. Islamic lifestyle with a focus on health, 4 (2), 80-98. and Family Studies, 24(2), 2174–2181. https://doi.org/10.1007/s10826-014-0020-7

   Peterson, C., & Sun, J. K. (2013). Positive Psychology: Research and practice. Terapia Pscologica, 31(1), 9-11.

    Rashid, T. (2015). Positive psychotherapy: A strength-based approach. The Journal of Positive Psychology, 10(1), 25–40. https://doi.org/10.1080/17439760.2014.920411

    Rashid, T., & Seligman, M. E. P. (2013). Positive psychotherapy: A treatment

    Robledo-Ramon, Patricia, Garcia-Sanchez, Jesus N.(2013). The involvement and satisfaction with Education of the Families of Students with and without Specific Learning Disabilities. Revista de Psicodidactica. 18(1):137-155.

    Rezazadeh Moghadam, S., Khodabakhshi Kolaei, A., Hamidipour, R., and Sanago, A. (1397). The effectiveness of positive psychology on the hope and resilience of mothers with mentally retarded children. Psychiatric Nursing, 6 (3), 32-38.

   Saeedifard, T., Nazari, A. M., & Mohsenzadeh, F. (2016).Effect of acceptance and commitment therapy on the resiliency of mothers of children with learning disability. J Research & Health. 6(2), 263-271. http://jrh.gmu.ac.ir/article-1-1008-en.html

   Salimi, M., Mahdavi, A., Yeghaneh, S. S., Abedin, M., & Hajhosseini, M. (2019). The effectiveness of group based acceptance and commitment therapy (ACT) on emotion cognitive regulation strategies in mothers of children with autism spectrum. Maedica, 14(3), 240.

   Seligman M E. Flourish: Positive psychology and positive interventions (Tanner lectures on human values, delivered at the University of Michigan; 2010.

   Seligman M. E. (2014). Csikszentmihalyi M. Positive Psychology: An Introduction. In: Flow and the Foundations of Positive Psychology. Springer, Dordrecht.

    Seligman, E .P., & Peterson, C., (2005). Positive psychology progress. (Electronic version). Journal of American Psychologist, 5, 410 - 421. Salimi M, Mahdavi A, Yeghaneh SS, Abedin M, Hajhosseini M. (2019).The Effectiveness of Group Based Acceptance and Commitment Therapy (ACT) on Emotion Cognitive Regulation Strategies in Mothers of Children with Autism Spectrum. Maedica (Bucur).14(3): 240-246. https://doi.org/10.26574/maedica.2019.14.3.240

     Shoshani, A., Steinmetz, S., & Kanat-Maymon, Y. (2016). Effects of the Maytiv positive psychology school program on early adolescents' well-being, engagement, and achievement. Journal of school psychology, 57, 73–92.

     Sin, N. L., & Lyubomirsky, S. (2009). Enhancing well-being and alleviating depressive symptoms with positive psychology interventions: a practice-friendly meta-analysis. Journal of clinical psychology, 65(5), 467–487. https://doi.org/10.1002/jclp.20593

    Twohig, M. P., & Levin, M. E. (2017). Acceptance and Commitment Therapy as a Treatment for Anxiety and Depression: A Review. The Psychiatric clinics of North America, 40(4), 751–770.

    Taheri Nia, S. (1391). The effectiveness of parenting education with a positive approach on mothers' self-efficacy and improving the mother-child relationship and children's behavioral problems. Master Thesis in General Psychology. Ferdowsi University of Mashhad.

   Waugh, C. E., Fredrickson, B. L., & Taylor, S. F. (2001). Adapting to life's slings and arrows: Individual differences in resilience when recovering from an anticipated threat. Journal of research in personality, 42(4), 1031–1046. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2008.02.005

    Whittingham, K., Sheffield, J., & Boyd, R. N. (2016). Parenting acceptance and commitment therapy: a randomised controlled trial of an innovative online course for families of children with cerebral palsy. BMJ open, 6(10), e012807.

    Zahedi Moghadam, Z (1398). Comparison of the effectiveness of positive parenting education and parenting education based on acceptance and commitment on emotional cognitive regulation and self-efficacy of mothers with confrontational disobedient child and confrontational disobedience disorder syndrome. Master Thesis in General Psychology, Islamic Azad University, Bandar Abbas Branch, Faculty of Humanities.