فهم ساختاری نفوذ فرهنگیِ نظام سلطه در نظام های سلطه ستیز

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 1، دوره 17، شماره 51، شهریور 1401، صفحه 9-32   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

احمدرضا حبیبی¹؛ جواد استاد محمدی^{* 2}؛ رسول برجیسیان³

¹دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی ،شهرضا، ایران

²استادیار، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی ،دهاقان، ایران

³استادیار،،دانشگاه فرهنگیان، پردیس اصفهان ،اصفهان، ایران

چکیده

نظر به اهمیت راهبردی نفوذ فرهنگیِ نظام سلطه در استحاله یا سرنگونی نظام های سلطه ستیز، بررسی ساختار نفوذ فرهنگی و شناخت آن برای نظام های ضد سلطه امری ضروری است. لذا مقاله پیش رو با روش تحلیلی ـ توصیفی و جمع آوری کتابخانه ای، در پاسخ به این پرسش که نفوذ فرهنگی نظام سلطه در نظام های سلطه ستیز چگونه انجام می گیرد و دارای چه ساختاری است؟، به واکاوی ساختار پروژه نفوذ فرهنگیِ استکبار جهانی پرداخته است. بدین منظور به بررسی ماهیت ساختار نفوذ فرهنگی و ویژگی های ساختاری آن شامل ساختار کارکردی، ساختار هنجاری و ساختار فرایندی پرداخته شده است. 
نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که نظام سلطه بر اساس ساختار منعطف، پیچیده، چند وجهی و گسترده ی نفوذ فرهنگی، طی سه فرایند تغییر در فضای نگرشی، تغییر از نظر به عمل و تغییر در فضای عینی مجبور به استفاده از الگوهای خاص نفوذ فرهنگی به صورت در هم تنیده و هدفمند، شامل جنگ اعتقادی، اندلسی سازی، از خود بیگانگی فرهنگی، جنگ حقوق بشری، تغییر سبک زندگی، و الگوی غربی جامعه مدنی، با هدف تغییر در ارزش ها، باورها، هنجارها، ترویج فرهنگ غربی، و در نهایت استحاله نظام های سلطه ستیز، می باشد.

کلیدواژه‌ها

نفوذ فرهنگی؛ نظام سلطه؛ نظام های سلطه ستیز؛ ساختار؛ الگوها

مراجع

 آقا بخشی، علی‌اکبر و مینو افشاری را­­­­د (1386)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار.

 اصلانی، فریبرز و سیف اله رهبری و خدایار ابراهیمی (1396)، «پیامدشناسی کارکرد براندازی نرم ناشی از نفوذ دشمن»، پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، ش15، بهار و تابستان.

 افتخاری، اصغر (1395)، جنگ نرم؛ رویکرد فرهنگی در کتاب جنگ نرم فرهنگی، درآمدی بر نسبت امنیت و فرهنگ، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).

افتخاری، اصغر (1391)، امنیت اجتماعی شده رویکرد اسلامی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

افتخاری، اصغر (1390)، جنگ نرم در عرصه های نوین دفاع در مجموعه مقالات جنگ نرم عرصه دفاع ملی ابعاد نظری و کاربردی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).

افتخاری، اصغر (1387الف)، دو چهره قدرت نرم در کتاب مجموعه مقالات همایش بسیج و قدرت نرم، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).

افتخاری، اصغر (1387ب)، قدرت نرم؛ سرمایه اجتماعی، مطالعه موردی بسیج، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).

الیاسی، محمدحسین (1388)، تهیه و تدوین مدل سنجی و ارزیابی انواع تهدیدهای نرم و برآورد وضع موجود، تهران، سازمان بسیج مستضعفین.

باقری چومکانی، سیامک (1395)، موج چهارم جنگ نرم، تهران، پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع).

باقری، سیامک و همکاران (1394)، تبیین جامع شرایط دهه چهارم انقلاب اسلامی و مسئولیت‌های سپاه در قبال آن، قم، پژوهشگاه امام صادق (ع).

باقری چومکانی، سیامک و جعفر یوسفی (1387)، مهندسی عملیات روانی: بازخوانی مطالعات و ایده پردازی در مجموعه مقالات جنگ نرم؛ مهندسی و آینده‌پژوهی در عملیات روانی، تهران، ستاد کل نیروهای مسلح، ج3.

بهشتی، علیرضا (1379)، «فرهنگ و هویت ایرانی؛ فرصت‌ها و چالش‌ها»، مطالعات ملی، ش4.

جوادی آملی، عبداله (1377)، فلسفه حقوق بشر، قم، اسراء.

حسینی بیدخت، محسن (1393)، «واکاوی نقش توسعه مؤسسات آموزش عالی در قبال فرهنگ و تهاجم فرهنگی»، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، ش2، بهار.

حسینی، سید حسین (1389)، «رهیافت راهبردی و عملیاتی در جنگ نرم»، فصلنامه علمی و تخصصی نگاه، ش9، تابستان و پاییز.

حقیقت، صادق (1386)، «از ساختارگرایی تا پساساختارگرایی»، روش‌شناسی در علوم انسانی، ش51.

حمزه پور، علی (1396)، «نفوذ فکری و فرهنگی و چالش‌های امنیتی پیش رو با تأکید بر مصرف رسانه‌ای نوین در کشور»، فصلنامه آفاق امنیت، ش35، تابستان.

دانایی‌فرد، حسن و علی رجب‌زاده و پریسا مکی (1391)، «فهم و تبیین نفوذ بر مدیران در بخش دولتی»، فصلنامه مدیریت سازمان‌های دولتی، ش1، پاییز.

دهقان فیروزآبادی، سید جلال (1390)، «فناوری‌های قدرت در جنگ نرم»، فصلنامه مطالعات راهبردی، ش51، بهار.

دولتی، مجتبی (1394)، جنگ نرم علیه جمهوری اسلامی ایران و شیوه مقابله با آن از منظر قرآن کریم، قم، نشر صلوات.

رستمی، محمد (1394)، نفوذ، قم، نشر شهید کاظمی.

رحمان زاده، سید علی و زهره طهماسبی (1390)، «بررسی تأثیر تماشای سریال‌های ماهواره‌ای بر سبک زندگی بانوان دانشجو»، مطالعات رسانه‌ای، ش14، پاییز.

رحمان سرشت، حسین و سید علی ایازی و محمد ثابت مطلق (1395)، «ساختاردهی محرک‌های نقش‌آفرین سازمان‌های چندملیتی در انتقال و توسعه فرهنگی»، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، دوره11، شماره30، اسفند.

شریفی، احمد حسین (1389)، جنگ نرم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

شهیدی، محمدرضا (1390)، «علل واقعی سقوط اندلس»، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، ش1، بهار.

شهیدی پاک، محمدرضا (1389)، تاریخ تحلیلی اندلس، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.

شکرخواه، یونس (1383)، «رسانه‌ها و جنگ روانی»، فصلنامه عملیات روانی، ش1، بهار.

عامری، داوود (1390)، «درآمدی بر مؤلفه‌های اساسی جنگ نرم»، فصلنامه راهبرد فرهنگ، ش16، زمستان.

عبداله خانی، علی (1386)، جنگ نرم3؛ (نبرد در عصر اطلاعات)، تهران، موسسه ابرار معاصر تهران.

عبدی، حسین (1392)، جنگ نرم، قم، نشر معارف.

عرب انصاری، مهدی و دیگران (1393)، «بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ای در فروپاشی بنیان خانواده»، فصلنامه مطالعات حفاظت و امنیت انتظامی، ش31، تابستان.

عمید، حسن (1363)، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر.

فضلی نژاد، پیام (1388)، «چگونه پروژه جامعه مدنی به مبارزه مدنی تبدیل شد»، روزنامه کیهان، 22/4/1388.

کرباسیان، قاسم (1393)، «نظریه فرهنگی(2)»، قم، پژوهشکده باقرالعلوم

کدخدایی، عباسعلی و نادر ساعد (1390)، «نظام بین‌المللی حقوق بشر و جنگ نرم»، فصلنامه راهبرد فرهنگ، ش16، زمستان.

گیدنز، آنتونی (1382)، تجدد و تشخص (جامعه و هویت شخصی در عصر جدید)، ترجمه‌ی ناصر موفقیان، تهران، نی.

لاریجانی، جواد (1392)، «غرب اسلامیت را هدف قرارگرفته؛ حقوق بشر بهانه است»، قابل‌دسترسی در www.dadiran.ir، 1/5/92.

محمدی، منوچهر (1387)، «برخورد تمدن‌ها یا برخورد نظام سلطه (پارادایم جدید در روابط بین‌الملل)»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش2، تابستان.

ملائکه، سید حسن و مصطفی علی‌اکبریان (1398)، «علل ساختاری پیدایش و عملکرد جنبش الحوثی»، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی، ش39، تابستان.

معین، محمد (1350)، فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر.

مطالعات گروهی (1388)، تهدید نرم در نظریه امنیت راهبردهای مقابله، تهران، دانشگاه عالی دفاع.

مطهری، مرتضی (1384)، مجموعه آثار، قم، صدرا، ج3.

نای، جوزف (1387)، قدرت نرم و ابزارهای موفقیت در سیاست بین‌الملل، ترجمه‌ی سید محمد روحانی و مهدی ذوالفقار، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).

نصیری، علی (1385)، «اباحه گری آفت دین‌داری»، کتاب نقد، ش40، پاییز.

نوابخش، فرزاد (1393)، «تغییرات سبک زندگی در فرایند توسعه ابزارهای نوین فناوری»، مطالعات توسعه اجتماعی ایران، ش2، بهار