پایه های اعتقادی و مشرب فکری طریقت اویسیه در لطایف نفیسیه

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 5، دوره 17، شماره 51، شهریور 1401، صفحه 131-150   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

محمد رنجبر خرم مکانی¹؛ مهدی فاموری^{* 2}؛ جلیل نظری³

¹دانشجوی دکتری، زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج ، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

²استادیار، زبان و ادبیات فارسی ، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج ، ایران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی ، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج ، ایران

چکیده

کتاب لطایف نفیسیه، اثر احمد بن محمود اویسی، در مدح و مناقب اویس قرنی است که در قرن 13 هجری قمری نوشته شده است. مؤلف در این اثر عرفانی ضمن شرح حال،  مناقب و مدح اویس قرنی، به آداب سلوک و مشرب فکری طریقت اویسیه نیز پرداخته است. هدف از نگارش این مقاله بررسی پایه های اعتقادی و مشرب فکری اویسیه در لطایف نفیسیه است که با ابزار کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. پژوهشگر در این نوشتار به دنبال جواب این سؤال است که نویسنده تا چه اندازه آداب سلوک طریقت اویسیه را بازتاب داده است. حاصل پژوهش نشان می دهد که نویسنده ضمن تشریح زندگی و احوالات اویس قرنی، به بسیاری از آداب طریقت اویسیه از جمله کرامات، پرده پوشی، خلوت گزینی، زهرنوشی، هوش در دم، نظر بر قدم، خاموشی و پیروی از رسول اکرم(ص)اشاره کرده است. نویسنده هم چنین بسیاری از اصطلاحات عرفانی را شرح و تفسیر نموده است. وی ضمن تأویل و تفسیر و شروح عرفانی، شرح بسیاری از اصطلاحات عرفانی را نیز آورده است. اویسی در شرح و تفسیر این عبارات کمتر از تجارب عرفانی خود بهره گرفته و در این مورد بیشتر متکی به کتب، آثار و اندیشه‌های عرفانی بزرگان این حوزه بوده و از آن ها بهره گرفته است.

کلیدواژه‌ها

قرن سیزدهم؛ لطایف نفیسیه؛ احمد بن محمود اویسی؛ طریقت اویسیه

مراجع

ابن کربلایی، حافظ حسین، روضات الجنان، به کوشش جعفر سلطان القرایی، تهران، ۱۳۴۴ش.

احمد بن محمود، لطائف نفسیه در فضائل اویسیه، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، شم‍اره ۷۰۷۳.

الهامی، داود، فرقه‌های دهبیه ؛ اویسیه و خاکساریه، قم، ناشرموسسه دفاع از حریم اسلام،1380.

اخترچیمه پاکستانی، محمد، لطایف (1356)، اویسیه تألیف احمدبن محمود، نشریه زبان و ادب فارسی، شماره 122، صص 207ـ 197.

آریا، غلامعلی، طریقۀ چشتیه در هند و پاکستان، تهران، ۱۳۶۵ش.

بخاری، صلاح بن مبارک، أنیس الطالبین و عدة السالکین، به اهتمام توفیق سبحانی، تهران، کیهان،1371.

بهدادنی خوافی، محمود، «ملفوظات»، برگ بی‌برگی، به کوشش عارف نوشاهی، تهران، ۱۳۷۸.

بورینی، حسن، تراجم الاعیان، به کوشش صلاح‌الدین منجد، دمشق، ۱۹۶۳م.

پارسا، خواجه محمد، قدسیه، به کوشش احمد طاهری عراقی، تهران، ۱۳۵۴ش.

تذکرۀ بغراخانی، به کوشش محمد منیرعالم، اسلام‌آباد، ۱۳۷۶ش.

تذکرۀ بغراخانی، مؤلف ناشناس، تصحیح محمد منیر عالم، پاکستان، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1376.

جامی، عبدالرحمان (1370)، نفحات الانس، به کوشش محمود عابدی، تهران، سخن،1370.

جامی، عبدالرحمن، نفخات الانس، تصحیح و مقدمه و پیوست مهدی توحیدی پور، بی‌جا، بی­تا، انتشارات کتاب‌فروشی محمودی.  

حیدری نوروزی، رضا و سید علی‌محمد سجادی (1394)، سیمای پیر در سلوک عارفانۀ عطار و مولوی، عرفان اسلامی (ادیان و عرفان)، دوره 11، شماره 42، صص62 ـ 47.

داراشکوه، محمد، سکینة الاولیاء، به کوشش تاراچند و محمدرضا جلالی نائینی، تهران، اساطیر، 1344.

دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین، سید جعفر شهیدی، چاپ هفتم، تهران، موسسه لغت­نامۀ دهخدا.

دهلوی کشمیری همدانی، محمدصادق (1988م)، کلمات­الصادقین، تصحیح محمدسلیم اختر، لاهور، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

زارع حسینی، سیده فاطمه و هانیه غلامی (1396)، سیر تطور طریقت اویسیه از گذشته تا امروز،مطالعات ادیان و عرفان تطبیقی، شماره دوم.

سراج طوسی، ابونصر (1388)، اللمع فی التصوف، تصحیح آلن نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتی، اهران، اساطیر.

سمنانی، علاءالدوله (1369)، مصنفات فارسی رساله نوریه، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران، علمی و فرهنگی.

سیوطی، جلال‌الدین (1387)، جامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، قم، مؤسسه فرهنگی تبیان.

عطار نیشابوری، ابوبکر ابراهیم فریدالدین، تذکرة الاولیا، تصحیح میرزا محمدخان قزوینی، بیجا، 1336، چاپ سوم.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1377)، تذکره­الاولیاء، تصحیح محمد استعلامی، تهران، زوار.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1353)، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، تهران.

قنبریان، علی (1360)، کنترل ذهن از منظر عقل، وحی، عرفان، تهران، درخت زندگی.

گولپینارلی، عبدالباقی (1378)، ملامت و ملامتیان، ترجمۀ دکتر توفیق سبحانی، تهران، روزنه.

گولپینارلی، عبدالباقی (بی­تا)، تصوف در یکصد پرسش و پاسخ، ترجمه توفیق سبحانی، تهران، نشر دریا، بیتا.

محجوب، محمدجعفر (1372)، سبک خراسانی در شعر فارسی، تهران، فردوس.

محسنی، منوچهر، تحقیق در احوال و آثار نجم‌الدین کبرى اویسی، تهران، ۱۳۴۶ش.

مدرسی چهاردهی، نورالدین، سیری در تصوف، تهران، انتشارات اشراقی، 1361ش.

مدرسی چهاردهی، نورالدین، «اویسی»، وحید، تهران، ۱۳۵۶ش.

مستملی بخاری، ابوابراهیم اسماعیل بن محمدبن محمد (1363)، شرح التعرف لمذهب التصوف، به اهتمام محمد روشن، تهران، اساطیر.

معصوم علیشاه، محمد معصوم (1318)، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، دانش.

معلوف، لویس (1380)، المنجد، ترجمه‌ی محمد بندر ریگی، چاپ سوم، تهران، ایران.

مهاجر، مهران و نبوی، محمد (1376)، به‌سوی زبان­شناسی شعر (رهیافتی نقـشگـرا)، تهـران، مرکز.

نجم الدین رازی، عبدالله بن محمد (1373)، مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی.

هجویری، علی (1371)، کشف‌المحجوب، به کوشش و ژوکوفسکی، تهران، اندیشه.

واحدی سید تقی، ازکوی صوفیان تا حضور عارفان، مصحح محمدمهدی خلیفه، مؤلف، طبع سوم، 1377، ص243.

یوسفی، غلامحسین (1363)، کاغذ زر، تهران، یزدان.