بازخوانی ابعاد توسعه پایدار در پوشاک سنتی ترکمنان ایران

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 6، دوره 17، شماره 51، شهریور 1401، صفحه 151-175   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

مهشید مسیبی^{* 1}؛ مریم مونسی سرخه²

¹پردیس هنرهای زیبا ،دانشگاه تهران

²استادیار، گروه طراحی پارچه و لباس ، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا ( س)

چکیده

افزایش مفرط نابرابری، فقر و گرسنگی در جهان؛ نتایج منفی سیاست‌های تعدیل ساختاری در مقابله با بحران اقتصاد جهانی؛ تخریب بی‌رویه‌ی محیط ‌زیست در نتیجه استفاده از تکنولوژی؛ سه دسته‌ی کلی از عواملِ زمینه‌ساز ترویج تفکرِ توسعه پایدار بودند. توسعه پایدار امری است پیچیده‌ که ابعاد گسترده‌ای دارد و برای تحقق آن در حیطه پوشاک و منسوجات که در ایران سابقه طولانی ندارد، شناخت و منظور کردن ملاحظات فرهنگ قومی و دانش بومی مردم محلی در فرآیند آن لازم است. در این پژوهش مفهوم سنتی توسعه پایدار با سه بُعد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی بسط پیدا کرده و دو بُعد فرهنگی و زیبایی‌شناسی نیز در پوشاک بررسی شده است. ترکمنان از معدود اقوام ساکن ایران هستند که درپی حفظ فرهنگ و آداب بومی و منطقه‌‌ای خویشند و هنوز هم از لباس‌های سنتی خود استفاده می‌کنند.  آشنایی هرچه بیشتر با اسلوب‌ها و مواد اولیه تهیه پارچه، پوشاک و الگوهای مصرف ترکمنان، شناسایی و به‌کارگیری پتانسیل فرهنگ و دانش بومی، منسوجات و لباس‌های ترکمنان را به‌ همراه دارد که دستیابی به پاسخ چگونگی پایداری در لباس قوم ترکمن و تدوین روش‌های صحیح پایداری در صنعت پوشاک ایران محقق می‌سازد. گردآوری اطلاعات این تحقیق کتابخانه‌ای است، از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش تحلیلی-توصیفی است. نتایج حاصل این پژوهش نشان داده است که تمامی مراحل تولید پارچه و پوشاک، مصرف و نگهداری آن در قوم ترکمن ایران با اهداف توسعه پایدار هم‌سو است و ابعاد آن در فرهنگ و سبک زندگی ترکمنان نهفته است. 

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار؛ قوم ترکمن؛ پوشاک ترکمنان؛ دانش بومی؛ لباس پایدار

مراجع

اسمیت، آنتونی دی (1383)، ناسیونالیسم: نظریه، ‌ایدئولوژی، ‌تاریخ، مترجم: منصور انصاری، چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات ملی.

جواهریان، زهرا؛ سید امیر فاتح وحدتی؛ علیرضا رحمتی؛ لیلا زمانی (1395)، اهداف توسعه پایدار، چاپ اول، تهران، حک.

جی. داگلاس، پورتئوس (1391)، زیبایی‌شناسی محیط‌زیست و معماری منظر، مترجم: لیلا آقاداداشی، چاپ اول، تهران، سبز آرنگ.

حسنی حلم، فائزه السادات (1400)، محیط‌زیست به‌مثابه اثر هنری برای کودکان، چاپ اول، تهران، دانشگاه هنر.

ذبیحی، مسیح (1363)، گرگان‌نامه، چاپ اول، تهران، بابک.

راوندی، مرتضی (1371)، تحولات اجتماعی ایران، چاپ دوم، جلد ششم، تهران، نگاه.

عزت‌اللهی نژاد، طیبه (1399)، خودتزئینی زنان ترکمن: درآمدی بر انسان‌شناسی زیبایی‌شناسی، ویراستار: فریده نوری، مهناز احدی، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

کسرائیان، نصرالله؛ زیبا عرشی (1370)، ترکمن‌های ایران، چاپ اول، تهران، کسرائیان.

گلشن، علی (1396)، ایران من: ترکمن‌ها، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

محمدی، رامونا (1388)، پوشاک و زیورآلات مردم ترکمن، چاپ اول، تهران، جمال هنر.

محمدی‌سیف، معصومه (1398)، جامعه‌شناسی پوشاک سنتی و زیورآلات زنان ایران‌زمین، چاپ اول، تهران، اندیشه احسان.

مقصودی، مجتبی (1380)، تحولات ‌قومی ‌در ‌ایران ‌«علل ‌و ‌زمینه‌ها»، چاپ اول، تهران، مؤسسه مطالعات ملی.

معرف، مینا (1386)، لباس‌های محلی ایران، چاپ اول، اصفهان، فرهنگ مردم.

معطوفی، اسدالله (1383)، تاریخ، فرهنگ و هنر ترکمنان، چاپ اول، جلد سوم، تهران، انجمن آثار فاخر فرهنگی. 

بابایی، پروین؛ فاطمه اکبری (1396)، «زیبایی و منزلت؛ بررسی جایگاه سکه در زیورآلات و تزئینات پوشاک زنان در ایران»، فرهنگ مردم ایران، شماره 48 و 49، صص 67-84.

جهانبخش گنجه، صادق (1396)، «بررسی تطبیقی مکاتب مطالعات فرهنگی و جامعه‌شناسی فرهنگی»، مطالعات میان فرهنگی، سال 12، شماره 32، صص 9-39.

حسنی، غلامرضا؛ جمیله فدوی (1388)، «روند و فرآیند تحولات تاریخی ساختار فرهنگی- اجتماعی اقوام ایرانی با تأکید بر قوم ترکمن»، پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، سال 3، شماره 1، صص 151-168.

ذباح، الهام؛ غلامعلی حاتم (1392)، «جستاری در مفاهیم نقوش سوزن‌دوزی ترکمانان گنبدکاووس»، نگره، شماره 28، صص 68-78.

رضایی، احمد؛ محمد اسماعیل ریاحی؛ نورمحمد سخاوتی‌فر (1386)، «گرایش به هویت ملی و قومی در ترکمن‌های ایران»، مطالعات ملی، سال 8، شماره 4، صص 119-140.

شادقزوینی، پریسا؛ سهیلا بهرمانی (1389)، «هنرهای دستی زنان ترکمن در خدمت معیشت خانواده»، جلوه هنر، دوره 2، شماره 2، صص 33-40.

صالحی‌میلانی، ساسان؛ مریم محمدی (1389)، «اهداف و شاخص‌های تحقق پایداری فرهنگی»، نامه معماری و شهرسازی، شماره 5، صص 81-98.

طالبی، ابوتراب؛ علی کریم‌زاده (1397)، «هویت‌خواهی ‌و ‌منازعه‌ قومی ‌(ارائه چارچوبی تحلیلی)»، آفاق امنیت، سال 11، شماره 39، صص 67-102.

فربود، فریناز (1393)، «زیبایی‌شناسی رویکردهای زیست پایدار در طراحی منسوجات»، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 19، شماره 3، صص 65-76.

قائم‌نیا، علیرضا (1385)، «نشانه‌شناسی و فلسفه‌ی زبان»، ذهن، شمارە 27، صص 3-24.

قرنجیک، عبدالمجید؛ سید علی بدری (1393)، «بررسی ارتباط میان ویژگی‌های قومی- فرهنگی و شاخص‌های ذهنی کیفیت زندگی در نواحی روستایی مطالعه موردی: دهستان جعفربای جنوبی شهرستان ترکمن»، مسکن و محیط روستا، شماره 146، صص 43-58.

قوی‌پنجه، زهرا (1394)، «نقش و رنگ در پوشاک زنان ترکمن»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، ترکیه، استانبول، صص 1-16.

کشاورز، گلناز؛ شهره جوادی (1398)، «انتزاع نمادین در زیبایی‌شناسی هنر بلوچستان، نمونه موردی: سوزن‌دوزی بلوچ»، باغ نظر، دوره 16، شماره 79، صص 5-14.

مونسی سرخه، مریم (1396)، «لباس و هویت: ابعاد هویت فرهنگی در لباس ایرانی»، جلوه هنر، سال 9، شماره 1، صص 112-120.

نوروزی قره‌قشلاق، حسین (1394)، «تبیین مؤلفه‌های هویت فرهنگی قوم ترکمن»، فرهنگ مردم ایران، شماره 42 و 43، صص 29-48.

 

Abazov, Rafis (2007), Culture and Customs of the Central Asian Republics, first edition, USA: Green Wood press.

Guillemette, Lucie; Josiane Cossette (2006), «Le processus sémiotique et la classification des signes», dans Louis Hébert (dir.), Signo [en ligne], Rimouski (Québec).

Harper, Kristine (2018) Aesthetic Sustainability: Product Design and Sustainable Usage, first edition, Routledge: Oxfordshire, UK.

Long, Derek; Marry Hutchins (2003), A toolkit of Indicators of Sustainable Communities: Formerly a toolkit of Sustainability Indicators, third edtion, European Institute for Urban Affairs.

Callicott, J.Baird; Karen Mumford (1997), “Ecological sustainability as a conservation concept”, conservation biology, vol.11, no.1, pp.32-40.

Gökçe, Mustafa (2008), “Seyyahlara Göre 19. Yüzyil Türkmen_Satan’inda Kadin”, Uluslararası Sosyal Ara_tırmalar Dergisi, vol.1, no.4, pp. 230-241.

Kozlowski, Anika; Michal Bardecki; Cory Searcy (2019), “Tools for sustainable fashion design: An analysis of their fitness for purpose”, sustainability, vol.11, no.3581, pp.1-19.

Kothari, Ashish (2002), “Traditional knowledge and sustainable development”, International Institute for Sustainable Development, vol.4, no.1, pp.1-11.

Laitala, Kirsi; Ingun Grimstad Klepp (2017), “Clothing Reuse: The Potential in Informal Exchange”, Clothing Cultures, vol.4, no.1, pp.61-77.

Ozek, Ziya (2017), “Sustainability: increasing impact on textile and apparel industry”, Textile Engineering & Fashion Technology, vol.2, no.5, pp.506-509.