طراحی الگوی ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی (یک پژوهش آمیخته)

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 4، دوره 17، شماره 51، شهریور 1401، صفحه 91-130   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسندگان

علیرضا نصیری فیروز^{* 1}؛ خدایار ابیلی²؛ محمدرضا کرامتی³؛ جواد پور کریمی⁴

¹دکتری مدیریت آموزش عالی، دانشگاه تهران، ایران

²استاد تمام گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

³دانشیار گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی ، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

⁴دانشیار گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

به خاطر پویایی پدیده فرهنگ، آشنایی کامل سیاست گذاران با معیارها و نشانگرهای مد نظر در ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی یک راهبرد نوآورانه است تا بتوانند به نیازهای اجتماعی و موضوعات چالشی پاسخ دهند. ارزیابی سیاست گذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی در کشور ما علی­رغم وجود نهادها و دستگاه های مختلف فاقد الگوی بومی است. پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی ارزیابی سیاست گذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی انجام شد. این مطالعه به روش آمیخته(کیفی – کمی) دنبال شد. در بخش کیفی از روش فراترکیب یافته­ های پژوهش­ ها در بازه زمانی 1381 تا 1399 استفاده گردید. مصاحبه نیمه ساختاریافته با 19 نفر از خبرگان انتخاب شده با نمونه­ گیری هدفمند برای پالایش، راستی­ آزمایی و اعتبارسنجی نشانگرها صورت گرفت. در نهایت سه معیار شامل 1) تناسب به همراه (2 عامل، 5 ملاک، 10 نشانگر)؛ 2) کارایی (3 عامل، 7 ملاک، 16 نشانگر)؛ و 3) اثربخشی(3 عامل، 7 ملاک، 16 نشانگر) به عنوان الگوی ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی شناسایی شدند. در مرحله کمی، برای آزمودن الگو از روش توصیفی – تحلیلی استفاده شد. جامعه آماری شامل اعضای هیات علمی به تعداد 3163 نفر بود که با استفاده از جدول مورگان 341 نفر به روش نمونه گیری نسبتی برای هر یک از دانشگاه های تهران، علامه طباطبائی و الزهرا به ترتیب 241، 59 و 41 نفر انتخاب شدند. پرسشنامه محقق ساخته منتج از داده ­های بخش کیفی در طیف لیکرت برای جمع ­آوری داده­ های مورد نیاز طراحی شد. روایی(صوری، تحلیل منطقی محتوی و تحلیل عاملی) جهت بررسی کیفیت و دقت پرسشنامه به کار برده شد. از آلفای کرونباخ(94/0) برای سنجش پایایی استفاده گردید. در نهایت روایی و پایایی تایید شدند. برای آزمودن الگو و بررسی داده­ها، 313 پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل عاملی مرتبه دوم نشان داد که عامل­ های هشت گانه دارای بار عاملی کافی جهت پیش­بینی الگوی ارزیابی سیاست گذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی هستند. بنابراین، 3 معیار، 8 عامل، 19 ملاک و 42 نشانگر می­ توانند الگوی بومی سازی شده ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی شکل دهند و نتایج مفیدی در جهت شناسایی، اصلاح، بهبود و ارتقا فراهم آورند.

کلیدواژه‌ها

الگوی ارزیابی؛ سیاستگذاری فرهنگی؛ موسسات آموزش عالی

مراجع

 ابراهیم‌آبادی، حسین (1393)، سیاست‌گذاری فرهنگی آموزش عالی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

ابراهیم‌آبادی، حسین (1394)، سیاست‌گذاری فرهنگی آموزش عالی، ایده، تجربه، راهبرد، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

ابیلی، خدایار (1376)،­ ارزشیابی و ارزیابی جاری در آموزش عالی، مجموعه مقالات نخستین سمینار آموزش عالی ایران، جلد دوم، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، صص، 345-331.

ابیلی، خدایار؛ پورکریمی، جواد؛ حاج خزیمه، مجتبی؛ حاتمی، محمدرضا (1399)، شناسایی مؤلفه‌های توسعه حرفه‌ای مدیران گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی (یک مطالعه فراترکیب)، فصلنامه علوم دریایی، صص 18-1.

اسمیت، کوین و کریستوفر لایمر (2007)، درآمدی بر نظریه­های خط­مشی گذاری عمومی؛ تقابل نظری عقلانیت­گراها و فرا اثبات‌گراها، ترجمه‌ی حسن دانایی‌فرد، 1392، چاپ اول، تهران، انتشارات صفار.

اشتریان، کیومرث(1389)، متغیرهای استراتژیک در سیاست‌گذاری فرهنگی، انتشارات میزان.

اشتریان، کیومرث (1391)، مقدمه‌ای بر سیاست‌گذاری فرهنگی، تهران، انتشارات جامعه شناسان.

اشتریان، کیومرث؛ فاضلی، نعمت­الله و ابراهیم‌آبادی، حسین (1392)، گزارشی از نشست سیاست‌گذاری فرهنگی و آموزش عالی، سرویس سیاست‌گذاری علم و فرهنگ.

افشاری، عبدالرحمن؛ توسلی رکن­آبادی؛ مجید و شریفی، سعید (1397)، نوع­شناسی چالش­های تحقق اهداف سیاست‌گذاری فرهنگی، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال سیزدهم، شماره 36، صص 35– 9.

الوانی، سید مهدی (1391)، تصمیم‌گیری و تعیین خط‌مشی دولتی، چاپ شانزدهم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

الوانی، سید مهدی و شریف‌زاده، فتاح (1394)، فرایند خط‌مشی گذاری عمومی، چاپ دوم، تهران، نشر نیاز دانش.

بازرگان، عباس (1393)، روش‌های تحقیق کمی و کیفی و آمیخته، رویکردهای متداول در علوم رفتاری، نشر دیدار، تهران.

بازرگان، عباس و فراستخواه، مقصود (1396)، نظارت و ارزیابی در آموزش عالی، تهران، انتشارات سمت.

بیگی، وحید (1397)، مبانی و نظریه‌های خط‌مشی گذاری عمومی، ویژه آزمون دکتری مدیریت دولتی، انتشارات نگاه دانش.

بیگدلی، محمد و رشیدپور، علی (1400)، طراحی الگوی ارزیابی اثربخشی فعالیت­های فرهنگی، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال شانزدهم، شماره 46، صص 75– 49.

تسلیمی، محمد سعید (1396)، تحلیل فرایند خط‌مشی گذاری و تصمیم‌گیری، انتشارات سمت.

توسلی، غلام عباس (1378)، بحران‌ها و آسیب‌های فرهنگی و ارائه راهکارهای مناسب برای کاهش آن، مقالات برگزیده همایش نقش و جایگاه دولت در توسعه فرهنگی، سازمان برنامه‌وبودجه، معاونت امور فرهنگی، آموزش و پژوهش، جهاد دانشگاهی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی.

توفیقی، جعفر (1397)، سیاست‌گذاری در آموزش عالی، سلسله مباحث کلاس‌های دکتری تخصصی مدیریت آموزش عالی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.

توفیقی، جعفر (1398)، استقلال دانشگاه‌ها، گردهمایی اعضای کارگروه تخصصی و برنامه‌ریزی گسترش آموزش عالی، 28 فروردین‌ماه، دانشگاه تربیت مدرس.

جواهری، فاطمه (1398)، سیاست‌های فرهنگی در دانشگاه‌های دولتی ایران پس از انقلاب اسلامی، انتشارات دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم؛ تحقیقات و فناوری.

جهان بین، فرزاد (1397)، باغبانی فرهنگ: مدیریت فرهنگ در اندیشه حضرت آیت­الله خامنه­ای، فصلنامه علمی– پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال یازدهم، تابستان 1397، شماره 53، صص 103– 126.

 جهان ­بین، فرزاد (1399)، شاخص­های ارزیابی حوزه فرهنگی و اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی، گزارش ایلنا.

حسنوی، رضا؛ نظامی پور، قدیر؛ بوشهری، علیرضا؛ آذر، عادل؛ قربانی، سعید (1395)، طراحی مدل تأثیر آینده‌نگاری بر سیاست‌گذاری علم فناوری و نوآوری در سطح ملی با استفاده از روش مدل یابی معادلات ساختاری، فصلنامه سیاست علم و فناوری، سال ششم، شماره1 ، صص34-21.

 حقیقی کفاش، اسماعیل؛ اکبری، مهدی و اکبری، محمدرضا (1392)، ارزیابی عملکرد در سازمان‌های فرهنگی، چاپ اول، تهران، انتشارات امیرکبیر.

 خاشعی، وحید (1397)، مورد کاوی در سیاست‌گذاری فرهنگی، نشر فوژان.

خواجه سروی، علیرضا؛ علی احمدی، علیرضا؛ معینی، علیرضا و دزفولی، مصطفی (1391)، طراحی و اجرای مدل عمومی ارزیابی پیشرفت فرهنگی– اجتماعی در دانشگاه‌ها، فصلنامه علمی– پژوهشی تحقیقات فرهنگی، دوره پنجم، شماره 4، زمستان 1391، صص 41– 23.

دانش فرد، کرم الله (1394)، مبانی خط‌مشی گذاری عمومی، چاپ دوم، تهران، نشر نیاز دانش.

دفت، ریچارد. ال (1378)، تئوری و طراحی سازمان، ترجمه‌ی علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

ذاکر صالحی، غلامرضا (1397)، آشنایی با موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، سلسله سمینارهای تخصصی مدیریت آموزش عالی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.

رابینز، استیفن پی (1393)، رفتار سازمانی (مفاهیم، نظریه­ها و کاربردها)، ترجمه‌ی علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی، چاپ شانزدهم.

زارعی، محمدحسین و مرادی برلیان، مهدی (1393)، معرفی و جایگاه اصل تناسب در حقوق اداری با نگاه ویژه به‌نظام حقوق اتحادیه اروپایی، تحقیقات حقوقی، شماره 66، صص 183– 135.

سلطانی گرد فرامرزی، علی‌محمد (1390)، مدل ارزیابی سیاست‌گذاری فناوری نانو در ایران، رساله دکتری تخصصی رشته مدیریت تکنولوژی دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی.

شریفی، سید علیرضا و فاضلی، عبدالرضا (1391)، واکاوی سیاست‌گذاری فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران (آسیب­ها و راهبردها)، مجلس و راهبرد، دوره 19، شماره 69، صص 90– 55.  

صالحی امیری، سیدرضا و عظیمی دولت‌آبادی (1387)، مبانی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک گروه پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی.

غفرانی، حسین؛ فتاح زاده، امیرعباس؛ مالی، یونس؛ مومنی، فرشاد و واعظ مهدوی، محمدرضا (1382)، گزارش توسعه انسانی سال 2003، اهداف توسعه هزاره: پیمانی میان ملت‌ها برای پایان دادن به فقر، تهران، موسسه فرهنگی ابن‌سینای بزرگ، 52.

فاضلی، نعمت‌الله (1387)، فرهنگ دانشگاهی در ایران و بریتانیا: مطالعه تطبیقی در علل ناکارآمدی آموزش دانشگاهی در ایران، در فرهنگ و دانشگاه، تهران، نشر ثالث.

فاضلی، نعمت‌الله (1399)، سیاست‌گذاری فرهنگی از منظر مطالعات فرهنگی، مجموعه سخنرانی‌ها، پرسش و پاسخ‌های اساتید و دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد.

فراست خواه، مقصود (1388)، دانشگاه ایرانی و مسئله کیفیت، تهران، موسسه انتشارات آگاه.

فراست خواه، مقصود (1389)، بررسی الگوی تعاملات آموزش عالی و دانشگاه با سایر نظام‌های تولید و خدمات، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، شماره 57، صص 64– 45.

قلی پور، رحمت‌الله (1396)، تصمیم‌گیری سازمانی و خط‌مشی گذاری عمومی، انتشارات سمت.

کارشکی، حسین (1395)، روابط ساختار خطی در تحقیقات علوم انسانی، انتشارات آوای نور.

گرجی پور، حسین؛ خاشعی، وحید؛ اسلامبولچی، علیرضا و اصغری صارم، علی (1398)، الگوی ارزشیابی فرایند خط‌مشی گذاری فرهنگی، با رویکرد مطالعه کیفی اسناد فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مدیریت دولتی، دوره 11، شماره 1، صص 72- 47.

محمد داودی، امیرحسین (۱۳۹۶)، کاربرد آمار استنباطی پیشرفته در علوم رفتاری، انتشارات آوای نور.

محمدی، علی و ستوده، فیروزه (1393)، مقایسه کارایی نظام ملی نوآوری در ایران و کشورهای هدف در سند چشم‌انداز 20 ساله، مطالعات مدیریت راهبردی. شماره 2، صص 51– 37.

منوریان، عباس (1396)، تحلیل خط‌مشی عمومی، مفاهیم، رویکردها، مدل‌ها و فرایندها، موسسه انتشارات دانشگاه تهران.

نادری، ابوالقاسم (1393)، مباحث پیشرفته در اقتصاد آموزش؛ کارایی و اثربخشی بیرونی، انتشارات دانشگاه تهران.

نصیری، علیرضا؛ ابیلی، خدایار؛ پورکریمی، جواد و کرامتی، محمدرضا (1401)، طراحی الگوی ارزیابی سیاست‌گذاری فرهنگی نظام آموزش عالی، رساله دکتری تخصصی مدیریت آموزش عالی، دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.

نوید ادهم، مهدی و صادق زاده قمصری، علیرضا (1394)، طراحی الگوی سیاست‌گذاری فرهنگی نظام آموزش‌وپرورش، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال چهارم، شماره پانزدهم، 153- 135.

نیاز زاده، گلایول؛ براتلو، فاطمه؛ صالحی امیری، سید رضا؛ قیومی، عباسعلی و رضایی، علی‌اکبر (1400)، رتبه‌بندی مؤلفه‌های تأثیرگذار در سیاست‌گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با زبان­های خارجی، فصلنامه مطالعات میان فرهنگی، سال شانزدهم، شماره 47، صص 65– 41.

هاولت، مایکل و رامش، ام (2009)، مطالعه خط‌مشی عمومی، ترجمه‌ی عباس منوریان و ابراهیم گلشن،1380، چاپ اول، تهران، مرکز آموزشی مدیریت دولتی.

 Aguinis, H.(2005), Performance management. New Jersey: Pearson, Prentice Hall.

Arnold, E.(2004). Evaluating research and innovation policy: a system world needs systems evaluations.  Research Evaluation, 13(1), 3-17. https://doi.org/10.3152/147154404781776509

Bollen, K.A.(1989), Structural equations with latent variables. New York: Wiley.

BIS.(2010), Impact assessment toolkit: a guide to undertaking an impact assessment and completing the IA template. London: Department for business, innovation and skills.

Cascio, Wayne.F.(2009), Managing human resources. 8^th edition, Mc Gram. Hill professional publishing.

Danish, R. Q., Muniv, Y., & Butt, SS.(2012), Moderating role of organizational culture between knowledge management and organizational effectiveness in service sector: World Applied Sciences Journals, 20, 45 – 53.

Fahrenkrog, G., Polt, ww., Rojo, Tuke, A., Zinocker, K, Eth, S.A, Boden, M. Buhrer, S. UIB, H.c., & M.c(2002). RTD evaluation tool box, European Commission.

Freng, F., Wang, B., Zou, Y. & Du,Y.(2013), A new internet DEA structure. Measurement of  Chinese R & D innovation efficiency in high technology industry. International Journal of Business and Management, 8(21), p.32.

Hooper, D., Coughlan, J., Mullen, M.(2008), Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Methods. 6(1), 53 – 60.

Lengrand, L.(2006), Smart innovation. A political guide to evaluating innovation programs. European commission.  

KIataria, Aakanksha; Garg, Pooja; Pastog., Renu.(2012), Employee engagement and organizational effectiveness. The role of organizational citizenship behavior, International Journal of Business Indights & Transformation, Vol, 6 issue 1.

March, J.G. and Olsen, J.P.(2019), The logic of appropriateness. Arena. Center for European studies. University of Oslo.

Ministry of foreign affairs(2009), Evaluation policy and guidelines for evaluations. Policy and operations evaluation department.

Ministry of education and culture(2011), Effectiveness indicators to strengthen the knowledge base for cultural policy. Finland.

Moseng, B.(1997), Productivity measurement. Theory and practice. Springer science & business meda New York, 248 – 260.

Sandelowski, M., & Barroso, J. (2007), Handbook for synthesizing qualitative research. Springer Publishing Company. New York.                                                                                              

Sink and Tuyttle.(1989), Planning and measurement of your organization in the future. Norcross, USA: Industrial Engineering and Management press.