بررسی اهمیت مؤلفه‌های کالبدی معماری در گونه‌های مجتمع مسکونی (پراکنده، نواری، متمرکز) بر روی استرس و افسردگی (نمونه موردی: 9 مجتمع مسکونی در تهران بعد از انقلاب)

آمایش محیط

دوره 15، شماره 56، خرداد 1401، صفحه 153-180   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

فریسا نعیمی فروتنی نژاد¹؛ کمال رهبری منش^{* 2}؛ فریبا البرزی³؛ شیدا خوانساری³

¹دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

³گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

هم‌زمان با رشد سریع مجتمع‌های مسکونی و توسعه کالبدی آن‌ها گاهی شاهد افول کیفیات محیطی فضاهای مسکونی هستیم که خود باعث بروز بحران‌های مختلفی در زندگی شده است. امروزه معضلات آپارتمان‌نشینی طیف وسیعی از ناراحتی‌های روانی چون: استرس، اضطراب، افسردگی را شامل می‌شوند. هدف از این پژوهش بررسی تفاوت مؤلفه‌های کالبدی معماری در کاهش افسردگی و اضطراب در مجتمع‌های مسکونی پراکنده، نواری و متمرکز بود. جامعه آماری این پژوهش 3400 نفر از ساکنان 9 مجتمع مسکونی در شهر تهران بودند. نمونه‌گیری از نوع تصادفی ساده و با استفاده از جدول مورگان به تعداد 340 نفر انجام شد. جهت ارزیابی اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته (مؤلفه‌های کالبدی معماری در سلامت روان) که روایی آن توسط 20 نفر از اساتید و کارشناسان حوزه معماری انجام شد و دارای پایایی 0.809 و پرسشنامه اضطراب موقعیتی- خصیصه‌ای با پایایی 0.90 و پرسشنامه بک با پایایی 0.93 جهت ارزیابی افسردگی استفاده شد. جهت تحلیل داده‌های پژوهش از آزمون‌های همبستگی پیرسون و رگرسیون در نرم‌افزار اس.پی.اس.اس نسخه 25 استفاده ‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که همه مؤلفه‌های کالبدی بین گونه‌های مختلف مجتمع مسکونی پراکنده، نواری، متمرکز و استرس و افسردگی همبستگی وجود دارد. همچنین تحلیل نتایج پژوهش مشخص می‌کند که همه مؤلفه‌های کالبدی مجتمع مسکونی در مجتمع‌های پراکنده بیشتر می‌تواند در کاهش استرس با ضریب همبستگی 784/0، ضریب رگرسیونی بتا0.550- و در کاهش افسردگی با ضریب همبستگی 776/0، ضریب رگرسیونی بتا 0.574- به نسبت نواری و متمرکز مؤثر باشند.
 
 

کلیدواژه‌ها

مؤلفه‌های کالبدی مجتمع مسکونی؛ مجتمع مسکونی پراکنده؛ متمرکز؛ افسردگی؛ تهران

مراجع

 

1. آنا. خبرگزاری دانشگاه آزاد اسلامی، 1394. ایرانیان پرچمدار رتبه اول افسردگی در جهان، 20 مهر ، دسترسی http://www.ana.ir/news.
2. اشتگ، ل؛ ون دن، ب، اگنس؛جودی، د.1396. مفاهیم پایه در روانشناسی محیطی. تهران: ترجمه سپیده برزگر،آناهیتا شهپری، انتشارات کتاب فکرنو.
3. امامقلی، ع.1393. تأثیر معماری بر سلامت، ایده‌ای برای(معماری درمانی)، فصلنامه علوم رفتاری، 20. ص 23-38.
4. بلالی اسکوئی، آ ، حدیثه زاده، م.1397، روان بخشی )ادراک( فضاهای طبیعی در محیط انسان ساخت (آرامش بخشی فضاهای سبز طبیعی(، دو ماهنامه علمی تخصصی پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال سوم، شماره سه)پیاپی یازده(، جلد 2.
5. پورجعفر، م. لعوی بالمعنی، م.1391. استخراج معیارهای هماهنگی و ناهماهنگی نماهای ساختمان با دستگاه بینایی انسان با توجه به اصول بوم شناسی بصری. نشریه علمی پژوهشی انجمن غلمی معماری و شهرسازی ایران،شماره 4.
6. پور دیهیمی، ش.1391. شهر، مسکن و مجموعه‌‌ها. تهران: آرمان شهر.
7. ترابی، ز. عباسی ولی اله، ا. 1395. بررسی تأثیر روانشناختی نوع مصالح در جداره‌های شهری در ایجاد حس آرامش و امنیت شهروندان زنجان، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین، دومین کنفرانس علوم و فنون نوین
8. تقوی زنجانی, تقی, ابراهیمی, لیلا. (1400). تبیین الگوی نوسازی بافت فرسوده در انتظام رویکرد شهر سالم (نمونه موردی: محلات فرسوده شهر قائمشهر). آمایش محیط, 14(54), 195-214.
9. حائری، م. 1388. فضاهای عمومی و خصوصی شهر. ت: فرشاد نوریان. تهران : شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
10. دهستان لنگرودی، ا. کلویر، ر.1393. گونه شناسی مجتمع‌هایی مسکونی، کانون ملی معماری ‌‌ایران همایش ملی معماری، عمران و توسعه نوین شهری اردیبهشت - تبریز.
11. رجب پور، م، دشتی شفیعی، ع. 1394. اصول طراحی مجتمع‌های مسکونی با رویکرد معماری پایدار. سومین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری.
12. رحمانی، ع. حسامی، ف. مطهری، ن. 1390. فضاهای عمومی و زندگی جمعی .ترجمه علی غفاری و محمد صادق سهیلی پور.دانشگاه شهید بهشتی مرکز چاپ و انتشارات تهران.
13. رهبری منش، ک. ذبیحی، ح. حبیب، ف.1390، بررسی رابطه بین میزان رضایت از مجتمع مسکونی و تأثیر مجتمع مسکونی بر روابط انسان. هویت شهر، شماره هشتم.
14. طباطبائیان، م. تمنایی، م. 1392. نقش محیط‌های ساخته شده در سلامت روان، معماری و شهرسازی آرمان شهر، 11، ص 101- 109.
15. فتح بقالی, عاطفه, صنیعی پور, حمید. (1397). تأثیر عناصر کالبد-فضایی( معماری) بر دلبستگی به مکان شهروندان در مجموعه بازار تبریز. آمایش محیط, 11(43), 97-124.
16. کلانتری, سعیده, اخلاصی, احمد, اندجی گرمارودی, علی, خلیل بیگی خامنه, آرمان. (1397). تحلیل ارتباط میان ساختار فضایی و رفتار حرکتی کاربران به روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: پردیس مرکزی دانشگاه تهران). آمایش محیط, 11(43), 215-234.
17. منصور حسینی، ن. جوان فروزنده، ع. 1397. نقش مؤلفه‌های کالبدی- معنایی مکان­های عمومی مجتمع‌های مسکونی در حضور پذیری سالمندان، هویت شهر، شماره 33.
18. مرسده طهماسبی، غزال صفدریان. 1396. تبیین راهکارهای طراحی معماری به منظور نشاط آوری و مقابله با افسردگی (با تأکید بر شناسایی شاخص‌های تأثیرگذار بر حواس 5گانه). سومین همایش بین المللی معماری عمران وشهرسازی در آغاز هزاره سوم
19. نوربالا، ا. باقری‌‌‌‌یزدی، س. محمد، ک. ۱۳۸۰.. اعتباریا‌‌بی‌پرسشنامه ۲۸ سؤالی سلامت عمو‌‌می ‌به عنوان ابزار غربالگری اختلالات روانپزشکی در شهر تهران. مجله پژوهشی حکیم، 11(۴)، ص ۴۷-۵۳.
20. نیلی ,ر. سلطان زاده ,ح. 1391 ، چگونگی بازتاب شاخصه‌های مناظر شفابخش در الگوی منظر باغ ایرانی .باغ نظر-شماره 23. 65-74.
21. همتی لوحه سرا، جواد. بهزادپور، محمد. شفائی سارا. 1395. بررسی تأثیر عناصر در معماری ( فرم و مصالح) بر روان انسان در محیط‌های آموزشی. سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مهندسی، علوم و تکنولوژی
22. یزدانفر، س. حسینی، س. و زرودی، م.1392. فضاهای عمو‌‌می ‌و افزایش تعاملات اجتماعی (مطالعه موردی: مجتمع مسکونی کوثر و فاز، دو مجتمع مسکونی اکباتان) فصلنامه مدیریت شهری7،22،32.

 

23. Chuang, Tami Chia-Ling. 1998. Understanding residential density: The relationship between policy, measurement, and perception. Master diss., University of California Claremont McKenna College. ClinicalPsychology Review 2010;30:691-709.
24. Evans, G.W., Lepore, S.J., & Allen, K.M. (2000). Cross-cultural Differences in Tolerance for Crowding: Fact or Fiction? Journal of Personality and Social Psychology, 79, 204–10.
25. Greif, M.J., & Dodoo F.N. (2015). How Community Physical, Structural, and Social Stressors Relate to Mental Health in the Urban Slums of Accra, Ghana. Health & Place
26. Heidari, S: Income on Architectural Research. Tehran: Rose Press, 2016.
27. Jakub s. Bil and Leszek Pawłowski, 2016. Influence of architecture on mental health – selected issues. S p a c e & Form, P r z e s t r z e ń i Forma, No.28.
28. Kopec, D. A. (2018). Environmental psychology for design.
29. Kripke, D. F., Rische, S. C. & Janowsky, D. (1983). Bright White Light Alleviates Depression. Psychiatry Research10, 105-112.
30. Larkin, K.T. (2005). Stress and hypertension: examining the relation between psychological stress and high blood pressure. New Haven:Yale University Press.
31. Levine, S. (2005). Stress: An historical perspective. In: Steckler T, Kalin NH, Reul JMHM, editors. Handbook of stress and thebrain.New York: Elsevier Science, pp, 3-23.
32. Momayyezi, M., Farzaneh, F., Lotfi, M H: Mental Health Status (Depression, Anxiety and Stress) of Employed and Unemployed Women in Yazd, Iran, 2015. Health Develop J. 2018; 7 (3):239-249.
33. Montazerolzohur, A & Shahedi, B, 2014, Nature in the architecture of the therapeutic spaces: the effect of the environment on treatment, National Conference on Architecture and Urban Landscape
34. Patel, F. (2016).Artefacta in forensic medicine. Journal of Forensic sciences, 40.
35. Seaward, B. L. (2017). Managing stress. Jones & Bartlett Learning.
36. Stoneham and Smith.,2015,The house and the home: The balance of architecture and psychology within the residential home,Deakin thesis.
37. Tyson, G.A., Lambert, G., & Beattie, L. (2002). The Impact of Ward Design on the Behaviour, Occupational Satisfaction and Well-Being of Psychiatric Nurses. International Journal of Mental Health Nursing, 11(2), 94-102.