تأثیر اذن بزه دیده بر مسئولیت کیفری بزهکار در فقه اسلامی و حقوق ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 67، خرداد 1401، صفحه 11-33   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.691887

نویسندگان

ابوالفضل الیاسی نیا¹؛ طیبه عارف نیا^{* 2}

¹دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرری، ایران

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرری، ایران

چکیده

      اذن و رضایت بزه­دیده در وقوع بزه، نمی­تواند خصیصه­های خاص یک عمل مجرمانه را بزداید و به عنوان یک علت توجیه کننده­ی جرم مطرح شود، زیرا این امر با اصول کلی حاکم بر قوانینِ جزا ­در تعارض بوده، و از طرفی غرض از وضع قوانین، حفظ نظم و رعایت مصالح و منافع عمومی جامعه است، لذا رضایت مجنیٌ­علیه در خصوص ارتکاب بزه، نمی­تواند نفوذ حقوقی خود را داشته باشد، تا دلیل بر اباحه­ی عمل و مانع از اجرای مجازات بشمار آید. اما در مواردی خاص، مقنّن عدم رضایت بزه­دیده را از عناصر اساسی تکوین جرائم محسوب نموده است، به نحوی که تحقق آن مستلزم عدم رضایت بزه­دیده در وقوع فعل ارتکابی علیه خویش است، بنابراین اذن بزه­دیده، مانع از ثبوت مسئولیت کیفری آن می­گردد. در این نوشتار سعی بر آن است تا اهمیت و تأثیر رضایت بزه­دیده، در مسئولیت کیفری در جرائم از منظر قوانین ایران و آراء فقهای اسلامی مورد تحلیل، ارزیابی و نقد قرارگیرد..

کلیدواژه‌ها

اذن بزه‌دیده؛ حکم تکلیفی و وضعی؛ اسقاط مَا لَم یَجِب؛ آراء فقهای اسلامی

مراجع

القرآن الکریم

ابن­رشد، ابوالولید محمدبن احمد، (1425ق)، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، انتشارات دارالحدیث، قاهره

ابن قُدامه، عبداله بن قدامه، (1419ق)، المُغنی، دارالکتب العربی، بیروت

ــــــــ، ــــــــــــــ، (1989م)، المُقنَعفی فقه امام احمدبن حنبل، مطبعة مجلة المنار الاسلامیة، القاهره

 اردبیلى مقدس، احمدبن محمد، (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه­ی قم، قم، چاپ اول

 اردبیلی، محمدعلی، (1395)، حقوق جزای عمومی، انتشارات نشر میزان، تهران، چاپ چهل و هشتم

باهری، محمد، (1381)، حقوق جزای عمومی، انتشارات رهام، تهران، چاپ اول

بجنوردی، سید محمد، (1379)، قواعد فقهیه، نشر پژوهشکده­ی امام خمینی(ره)، تهران، چاپ سوم

جزیرى، عبد الرحمن ـ غروى، سید محمد ـ یاسر مازح، (1419ق)، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام، انتشارات دار الثقلین، بیروت، چاپ اول

جزیری، عبدالرحمن، (2003م)، الفقه علی المذاهب الأربعة، انتشارات دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم

جعفری­لنگرودی، محمدجعفر، (1395)، ترمینولوژی حقوق، انتشارات گنج دانش، تهران، چاپ بیست و نهم

ــــــــــــــ، ـــــــــــ، (1382)، فرهنگ عناصر شناسی حقوق مدنی ـ حقوق جزا، انتشارات گنج دانش، تهران

حاجی تبار فیروزجاحی، حسن؛ فلاح، امین (1396)، حکم اکراه به قتل و مستندات آن در فقه امامیه و حقوق ایران، فصلنامه­ی پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، دوره 13، شماره 48، ص72

حائرى، سیدعلى­بن محمدطباطبایى، (1418ق)، ریاض المسائل، مؤسسه­ی آل­البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول

حلّى، جمال الدین احمدبن­محمداسدى، (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه­ی مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول

حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1410ق)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ اول

ـــــــــ ، ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، مؤسسه­ی امام صادق علیه السلام، قم، چاپ اول

حلی، محقق، نجم­الدین­جعفربن­حسن، (1425ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه­ی دارالقاری، بیروت، چاپ یازدهم

خمینی(امام)، روح­ اله الموسوی، (1383)، تحریر الوسیلة، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ بیست و یکم

ـــــــــ ، ــــــــــــــ، (1404ق)، زبدة الأحکام، سازمان تبلیغات اسلامى، تهران، چاپ اول

خوانسارى، سید احمدبن­یوسف، (1405ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، مؤسسه­ی اسماعیلیان، قم، چاپ دوم

خوئی، سید ابوالقاسم موسوی، (1410ق)، تکملة منهاج الصالحین، انتشارات چاپخانه­ی مهر، قم، چاپ بیست و هشتم

ــــ، ــــــــــــــــــــــ، (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، انتشارات مؤسسه­ی احیاء آثار الامام خوئی، قم، چاپ اول

ساداتی، محمدمهدی، (1395)، شرایط اعمال قاعده­ی درأ در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 8 ، شماره­ی 14

سَلار، حمزة بن عبدالعزیز، (1404ق)، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، منشورات الحرمین، قم، چاپ اول

سیوطی،جلال­الدین­عبدالرحمن، (1403ق)، الأشباه و النظائر فی قواعد و فروع فقه الشافعیة، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول

شافعی، محمدبن ادریس، (1940م)، الأمّ، انتشارات دارالشعب، قاهره

شامبیاتی، هوشنگ، (1375)، حقوق جزای عمومی، شرکت انتشارات مجد و زوبین، تهران، چاپ اول

ـــــــ، ــــــــ، (1375)، جرایم علیه اشخاص صدمات جسمانی، نشر میزان، تهران، چاپ دوم

صادقی، محمدهادی، (1380)، حقوق جزای اختصاصی، انتشارات میزان، تهران

صانعی، پرویز، (1383)، حقوق جزای عمومی، انتشارات گنج دانش، تهران

طوسی، ابی جعفر محمدبن الحسن ، (1420ق)، الخلاف، مؤسسه­ی نشر اسلامی، قم ، چاپ دوم

عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1400ق)، القواعد و الفوائد، انتشارات کتابفروشى مفید، قم، چاپ اول

عاملی، شهیدثانی، زین­الدین­بن­علی، (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، انتشارات احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم

ــــ ،ــــــــــ ، ــــــــــــــ ­، (1419ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسة المعارف الاسلامی، قم، چاپ اول

عاملى، سیدجواد بن محمد حسینى، (1419ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه­ی مدرسین حوزه­ی علمیه قم، قم، چاپ اول

عطوی، مصطفی، (2001م)، الاجهاض بین الشرع و القانون و الطب، انتشارات مکتبة صادر، بیروت

عوده، عبدالقادر، (بی­تا)، التشریع الجنایی الاسلامی مقارناً بالقانون الوضعی، مؤسسة الرسالة، بیروت

قائم مقامی، عبدالمجید، (1374)، حقوق تعهدات، سازمان چاپ کیهان، تهران

کاتوزیان، ناصر، (1379)، حقوق مدنی0 اعمال حقوقی- قرارداد - ایقاع، دوره­ی مقدماتی، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ هشتم

ـــــــ، ـــــ، (1375)، مسئولیت مدنی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران

کاسانی، علاءالدین­أبوبکربن­مسعودبن­أحمد، (1406ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ دوم

گلدوزیان، ایرج، (1386)، حقوق جزای عمومی ایران، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سیزدهم

ـــــــ ، ـــ ، (1390)، حقوق جزای اختصاصی، جرائم علیه تمامیت جسمانی، شخصیت معنوی، اموال و مالکیت، امنیت و آسایش عمومی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، چاپ سیزدهم

لنکرانی، محمدفاضل، (1421ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة (کتاب القصاص)، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، قم

مجلسی، محمد باقر، (1403ق)، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء، بیروت

مجلسی، محمدتقی، (1429ق)، روضة­ المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، دارالکتاب اسلامی، قم، چاپ اول

محقق داماد، سید مصطفی، (1394)، قواعد فقه بخش مدنی، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ چهل و ششم

مکارم شیرازی، ناصر،(1422ق)، بحوث الفقهیة هامة، انتشارات نسل جوان، قم

میرمحمدصادقی، حسین، (1395)، جرائم علیه اشخاص، نشرمیزان، تهران، چاپ چهل و پنجم

ـــــــــــــ ، ـــــ ، (1394)، جرائم علیه اموال و مالکیت، نشرمیزان، تهران، چاپ چهل و پنجم

نجفی­کاشف الغطاء، محمدحسین، (1359ق)، تحریر المجلة، المکتبة المرتضویه، نجف اشرف، چاپ اول

نووی، ابی­ذکریا مُحیّ­الدین­بن­شرف، (بی­تا)، المجموع فی شرح المهذب، انتشارات دارالفکر، بیروت

وحید خراسانی، حسین، (1428)، منهاج الصالحین، انتشارات مدرسه­ی امام باقر علیه السلام، قم، چاپ پنجم.

ولیدی، محمد صالح، (1380)، حقوق جزای اختصاصی (جرائم علیه عفت و اخلاق عمومی و حقوق و تکالیف خانوادگی)، مؤسسه­ی انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ اول