بررسی مفهوم و احکام خاص "عقود مرکب و جامع" در فقه و حقوق ایران با نگرش تطبیقی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 67، خرداد 1401، صفحه 121-146   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.691897

نویسنده

سید محمد تقی کریم پور آلهاشم^*

استادیارگروه حقوق، دانشگده حقوق و علوم سیاسی، ,واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی ، چالوس، ایران

چکیده

در کار حاضر در­صدد برآمدیم حاصل ترکیب یا تجمیع عقود را دریابیم­­؛ لذا به روش توصیفی و تحلیلی در فقه، حقوق ایران، فرانسه و راهنمای حقوقی آنسیترال در مورد معاملات تجارت متقابل بین­­­المللی، اقدام به بررسی تطبیقی نمودیم و به این نتیجه رسیدیم که، مرتبط نمودن قرارداهای مختلف با همدیگر در قالب مجموعه­های قراردادی، می تواند منتهی به ایجاد "عقود مرکب" و یا "عقود جامع" گردد. شرایط، احکام و آثار عقود مرکب، مشمول اراده اطراف قرارداد و قواعد عمومی قراردادها است، مگر اینکه عقدی معین باشد. اما در عقود جامع قراردادهای جزء، استقلال خویش را حفظ می­نمایند، لذا اختلال در اجرا یا اعتبار یکی از قراردادهای جزء در قراردادهای دیگرِ موضوع قرارداد جامع تاثیری ندارد،  مگر با اراده طرفین و تعیین قانون. در فقه وحقوق ایران و فرانسه در خصوص موضوع با خلاء روبرو هستیم، لذا لازم است مراتب در تغییرات آتی قوانین مدنی ایران و فرانسه ، مد نظر قرار گیرد. 

کلیدواژه‌ها

عقد مرکب؛ عقد جامع؛ عقد مختلط؛ معامله تجارت متقابل بین‌المللی؛ آفست؛ بیع متقابل

مراجع

قرآن کریم

الف ) منابع فارسی و عربی

1- اراکی، محمد علی (1415ق). کتاب البیع. قم : در راه حق.

2- اردبیلی، احمد بن محمد، (1418ق) ، مجمع الفوائد والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد هشتم ، موسسه النشر الاسلامی.

3- اصفهانی، محمد حسین(1425 ق). حاشیه کتاب المکاسب. جلد پنجم، تهران:انتشارات پایه دانش.

4- اصغر زاده، عبد الله(1374). آشنایی با تجارت متقابل(چاپ اول). تهران: موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.

5- امیری قائم مقامی، عبد المجید(1378 ). حقوق تعهدات(چاپ اول)، جلد دوم،  تهران: نشر دادگستر.

6- انصاری، شیخ مرتضی (1410 ق). مکاسب. جلد دوم ، بیروت: موسسه النعمان.

7- انصاری، شیخ مرتضی (1418). مکاسب. جلد سوم ، قم: مجمع الفکر الاسلامی.

8- انصاری، شیخ مرتضی(1418). مکاسب. جلد ششم ، قم: مجمع الفکر الاسلامی.

9- انصاری، محمد علی (1417). الموسوعه الفقهیه المیسره. جلد دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.

10- بهبهانی، علی (1405 ق). الفوائد العلیه(چاپ دوم). جلد دوم، قم: علمیه.

11- جبعی العاملی، زین الدین بن علی (1414). مسالک الافهام. الجزء الرابع، بی جا: موسسه المعارف الاسلامیه.

12- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1386). الفارق . جلد دوم ، تهران:کتابخانه گنج دانش.

13- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1394). ترمینولوژی حقوق(چاپ بیست و هشتم). تهران: گنج دانش.

14- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1381).  تئوری موازنه. تهران: کتابخانه گنج دانش.

15- حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1417ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

16- حلی، حسین (1384 ق). المبحوث الفقهیه. نجف : بی نا.

17- خورسندیان، علی؛ شنیور، قادر  (1390). ماهیت عقد مرکب در فقه و حقوق موضوعه. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 3، شماره 4، ص 84 تا 110.

18- دیانتی نسب، ابراهیم، (1392)، مفهوم و ماهیت معامله آفست. پژوهش حقوق خصوصی، دوره 2، شماره 2، شماره پیاپی 5،  ص 97 تا 122.

19- روان، سولین(2017). قانون قراردادهای جدید فرانسه. مترجم: روح اله خلجی، www.ekhtebar.com/?p=39448 ، تاریخ دسترسی 9/3/1399.

20- زحیلی، وهبه (1432). المعاملات المالیه المعاصره(چاپ سوم). دمشق: دارالفکر.

21- سالوس، علی احمد (بی تا). موسوعه القضایا الفقهیه المعاصره و الاقتصاد الاسلامی(چاپ هفتم). قطر.

22- سبحانی تبریزی، جعفر (1416ق). نظام الشرعیه الاسلامیه القراء. قم: موسسه امام صادق (ع).

23- سعدی، حسینعلی (1396). بررسی فقهی ماهیت عقد اجاره به شرط تملیک در بانکداری بدون ربا جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه میان رشته ای فقهی، شماره 11، ص 31 تا 69 .

24- سنهوری، عبدالرزاق (1998). نظریه العقد. الجزء الاول، بیروت: منشورات حلبی الحقوقیه.

25- سنهوری، عبدالرزاق (1998). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید. جلد سوم، بیروت : منشورات الحلبی الحقوقیه.

26- شیروی، عبدالحسین(1389). حقوق تجارت بین الملل. تهران: انتشارات سمت.

27- شهیدی، مهدی. (1382). تشکیل قراردادها و تعهدات(چاپ سوم). تهران :  انتشارات مجد.

28- شهیدی، مهدی (1382). آثار قراردادها و تعهدات. جلد چهارم، تهران : انتشارات مجد.

29- صابر، محمد رضا (1386). مطالعه تطبیقی ماهیت حقوقی قراردادهای بیع متقابل و جایگاه قانونی آن. مجله حقوقی بین المللی، شماره 37، ص 243 تا 296.

30- صفائی، سید حسین؛ سلطان احمدی، جلال (1389). تجزیه پذیری قرارداد در حقوق ایران ، انگلیس و کنوانسیون بیع بین المللی کالا (1980 وین). مطالعات حقوق خصوصی، سال 40، شماره 13 (ویژه)، ص 149 تا 166.

31- طباطبایی قمی، سید تقی،(1423ق). الانوار البهیه فی القواعد الفقهیه.قم :  محلاتی.

32- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1421ق). حاشیه مکاسب(چاپ دوم)، قم:  اسماعیلیان.

33- عارفی نیا، احمد؛ قبولی در افشان، سید محمد مهدی؛ محسنی، سعید(1393). ایرادات وارد بر قاعده انحلال قرارداد واحد به قراردادهای متعدد. آموزه های فقه مدنی، شماره 10، ص 75 تا 100.

34- عباسی، یاسر؛ نصیری، مرتضی؛ شهبازی نیا، مرتضی؛ اصغری آقمشهدی، فخر الدین (1394). بررسی فقهی حقوقی ماهیت و اوصاف قراردادهای تهاتری. پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره 40، ص 51 تا 74.

35- عراقی، آقا ضیاء الدین(1414ق). شرح تبصره المتعلمین. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

36- علوی، سید محمد تقی؛ کریم پور آلهاشم، محمد تقی (1388). بررسی حقوقی شروط مربوط به قیمت گذاری کالاها و خدمات در معاملات مستمر و طولانی مدت بین المللی. نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی (دانشگاه تبریز)، سال 12، شماره 24، ص 85 تا 119.

37- علوی قزوینی، سید علی؛ شفائی، عبدالله (1393). مطالعه تطبیقی زمان انتقال مالکیت در قراردادهای سفارش ساخت (استصناع). حقوق تطبیقی، شماره 101.

38- طوسی، محمد بن حسن (1388 ق). المبسوط فی فقه الامامیه. جلد دوم، قم:  المکتبه المرتضویه.

39- کاتوزیان، ناصر(1384). حقوق مدنی (معاملات معوض ، عقود تملیکی)(چاپ نهم). جلد اول،  تهران:  شرکت سهامی انتشار.

40- کاتوزیان، ناصر (1380). قواعد عمومی قراردادها(چاپ پنجم). جلد اول، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.

41- کاتوزیان، ناصر(1383) قواعد عمومی قراردادها. جلد 4، تهران: شرکت سهامی انتشار.

42- کریم پور آلهاشم، محمد تقی (1385)، بررسی حقوقی معامله بیع متقابل بین المللی « بای بک »، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، استاد راهنما: همایون مافی.

43- کریم، عبدالواحد (بی تا ). معجم المصطلحات القانونیه بیروت: بی جا.

44- کوه کمری، سید محمد بن علی حجت(1409ق). کتاب البیع(چاپ دوم). قم:  دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

45- گرجی، ابوالقاسم(1370). قاعده تبعیت عقد از قصد و قاعده انحلال. مجله تحقیقات اسلامی، سال 6، شماره 1 و 2، ص 52 تا 67.

46-  مافی، همایون؛ کریم پور آلهاشم، محمد تقی (1386). تحلیل حقوقی شرط فهرست کالاهای احتمالی در معامله بیع متقابل. پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه مازندران)، سال 2، شماره 7، زمستان 1386، ص 111 تا 132. 

47- مافی، همایون؛ کریم پور آلهاشم، محمد تقی (1398). قراردادهای بیع متقابل(چاپ سوم)، تهران: انتشارات مجد.

48- منتظر، مهدی؛ ابراهیمی، سید نصرالله (1392). جایگاه قراردادهای بیع متقابل در پروژه های بالادستی نفت و گاز ایران و مقایسه آن با قراردادهای مشارکت در تولید. مجله حقوقی بین المللی، شماره 49، ص 215 تا 235.

49- منصوری، سعید (1389). ماهیت قرارداد استصناع در حقوق ایران(چاپ اول). تهران: نشر میزان.

50- موسوی بجنوردی، سید حسن (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: الهادی.

51- موسوی خلخالی، سید محمد مهدی (1427ق). فقه الشیعه – کتاب الاجاره. تهران: منیر.

52- موسوی خمینی ، سید روح الله (1379)  کتاب البیع . جلد 5 ، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره.

53- موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1417ق).مصباح الاصول(چاپ پنجم)، قم: کتابفروشی داوری.

54- ناصف، الیاس (1997). موسوعه العقود المدنیه و التجاریه(چاپ دوم). جلد اول، بیروت:  دارالهجره.

55- نجفی خوانساری، سید موسی (1424). منیه الطالب، جلد دوم ، قم: موسسه نشر اسلامی.

56- نجفی ، محمد حسن  (بی تا) . جواهر الاکلام (چاپ اول). جلد هشتم ، بیروت: دار المورخ العربی.

57- نجفی ، محمد حسن  (بی تا) . جواهر الاکلام . جلد بیست و سوم ، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

58- نجفی، محمد حسن (بی تا). جواهر الکلام، جلد بیست و ششم، ظهران: دار الکتب الاسلامیه.

59- نجفی، محمد حسن(بی تا). جواهر الکلام، جلد بیست و هفتم، طهران:  دار الکتب الاسلامیه.

60- نوری یوشانلوئی، جعفر؛ شاهین، ابوالفضل (1397). نوآوریهای حقوق قراردادهای جدید فرانسه و تطبیق آن با نظام حقوقی ایران. فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال 6، شماره 24، ص 201 تا 232.

ب) منابع انگلیسی و فرانسه

61- Demogue, R. (1922). Traité des obligations general. T11, Paris.

62- Décision n ° 1312-2016 approuvée le 10 février 2016, exécutée à compter du 1er octobre 2016

63- Francis, D. (1987). The Countertrade Hand Book. Cambridge, Woodhud, Faulkner.

64- Markesinis & others. (2006).The German Law of contract. Hart Publishing.

65- Marty, G & Raynaud, P. (1988). Droit Civil (Les obligations). Sierry.

66- Mazeaud, H, L et J (1978). Leçons de Droit Civil.  Tome deuxième, Qquatriéme.

67- Mazeaud, Henri, Leon et Jean: (1978): Leçons de Droit Civil, Obligations: T.2, 6°éd; par F.

           Chabac, Paris.  

68- Richards, Paul H (2005). Law of Contract 5^th edition. London: Longman.

69- Ripert, G; Boulanger J (1957): Traité de droit civil d'après le traité de Planiol: T.2, Paris.

70- Treitel, G (1999. The Law of Contract 10^th edition. London: Sweet & Maxwell.

71- UNCITRAL, Legal Guide on International Countertrade Transactions, (1993), New York,

          U.N.