درنگی فقهی در ادله لزوم استجابت خواستگار هم کفو توسط ولی دختر

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 18، شماره 67، خرداد 1401، صفحه 199-217   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2022.691900

نویسندگان

علی محمدیان¹؛ محمد ناجم حصاری^{* 2}

¹استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

بی­تردید ازدواج در زمره مهمترین رویدادهای زندگی هر فرد تلقی شده و از منظر اجتماعی نیز ‏می­تواند سنگ­بنای یک جامعه سالم قلمداد شود. نیک­پیداست در این زمینه، انتخاب همسر مناسب از اهمیت شایانی برخوردار است؛ چه­اینکه ازدواج موفق، زمینه­ساز تکامل فرد شده و در نقطه مقابل انتخاب همسر نامناسب موجبات مشکلات روحی و روانی را فراهم آورده و شخص و جامعه را با مشکلات عدیده­ای مواجه خواهد ساخت. در این میان اهتمام شریعت به ارائه معیارهای دقیق در گزینش همسر بر کسی پوشیده نیست؛ لکن آنچه نگارش پژوهش حاضر را سامان داده است فتوایی مشهور در بین فقیهان امامی است که مطابق آن، در فرض وجود خواستگار هم­کفو(کفائت شرعی)، ولی دختر مکلّف به پذیرش چنین درخواستی بوده و در فرض عدم اجابت درخواست، مرتکب معصیت شمرده می­شود. نوشتار فرارو با عنایت به اهمیت مسئله و تالی­های فاسدی که ممکن است بر چنین دیدگاهی مترتب شود، در پژوهشی مسئله محور، با مراجعه به میراث فقهی، مستندات فقیهان را در بوته نقد قرار داده و با خدشه در اعتبار ادله ارائه شده، چنین دیدگاهی را برنتابیده است. نگارنده معتقد است مستفاد از ادله باب، استحبابِ اجابتِ خواستگاری است که شرایط کفویت شرعی را دارا می­باشد؛ لذا می­توان با ملاحظه سایر اولویت­ها از جمله کفائت عرفی و با درنظرداشت اموری از قبیل سطح تحصیلات، خوشایند بودن ظاهری، عدم وجود بیماری و... در این زمینه اقدام نمود.

کلیدواژه‌ها

ازدواج؛ خواستگاری؛ کفویت در نکاح؛ کفائت شرعی؛ استجابت خواستگار هم کفو

مراجع

ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق

ابن غضائرى، احمد بن ابى عبد الله، رجال ابن الغضائری - کتاب الضعفاء، در یک جلد، قم، بی­تا

ابن منظور، جمال الدین محمد، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، انتشارات دارالصادر، 1414ق.‏

ابوجیب، سعدی، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دارالفکر، دمشق، دوم، 1408ق

انصاری، مرتضى بن محمد امین، کتاب النکاح، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ انصارى، قم، اول، 1415ق

انصارى، مرتضى بن محمدامین، فرائد الاُصول، موسسه النشر الاسلامی‏، قم، پنجم، 1416ق

بجنوردى، حسن، منتهى الاصول، قم، بصیرتى، 1418ق

بحرانى، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة، دفتر انتشارات اسلامى، قم، اول، 1405ق

جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح(تاج اللغة)، چاپ چهارم، بیروت، دارالعلم للملایین، ‏‏1407ق.‏

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، 30 جلد، مؤسسه آل البیت، قم، اول، 1409ق

حلّى، حسن بن على بن داود، رجال ابن داود، در یک جلد، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1383ق

خمینى، سید روح اللّه موسوى، تحریرالوسیلة، 2 جلد، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، قم، اول، بی­تا

راوندى، سعید بن عبداللّه، فقه القرآن، 2 جلد، انتشارات ‏کتابخانه آیة الله مرعشى، قم، دوم، 1405ق

زبیدی، مرتضی، تاج العروس من جواهرالقاموس، چاپ اول، بیروت، انتشارات دارالفکر، 1414ق.‏

سبحانی، جعفر، مصادر الفقه­الإسلامی و منابعه، دارالأضواء، بیروت، اول، 1419ق

سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء، دو جلد، قم، اول، بی­تا

سیستانى، سید على حسینى، المسائل المنتخبة، دفتر حضرت آیة الله سیستانى، قم، نهم، 1422ق

سیستانى، سید على حسینى، منهاج الصالحین، 3 جلد، دفتر حضرت آیة الله سیستانى، قم، پنجم، 1417ق

شبیری زنجانى، سید موسى، کتاب نکاح، 25 جلد، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، قم، اول، 1419ق

شهید اول، محمد بن مکى، ذکرى الشیعة فی أحکام الشریعة، 4 جلد، مؤسسه آل البیت، قم، اول، 1419ق

شهید ثانى، زین الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، 10 جلد، داورى، قم، اول، 1410ق

شهید ثانى، زین الدین بن على، حاشیة شرائع الإسلام، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، ‏اول، 1422ق

شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالک الأفهام، 15 جلد، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، اول، 1413ق

طباطبایی، سید على بن محمد، ریاض المسائل(ط - الحدیثة)، 16 جلد، مؤسسه آل البیت، قم، اول، 1418ق

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی، 1375ش.‏

طوسى، محمد بن حسن، الخلاف، 6 جلد، دفتر انتشارات اسلامى، قم، اول، 1407ق

طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، 10 جلد، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چهارم، 1407ق

طوسى، محمد بن حسن، رجال الشیخ الطوسی، در یک جلد، دفتر انتشارات اسلامى، قم، سوم، 1427ق

عاملى، یاسین عیسى، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، دارالبلاغه، بیروت، اول، ‏‏1413ق

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.‏

علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، دفتر انتشارات اسلامى، قم، اول، 1410ق

علامه حلی، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین، مؤسسه چاپ و نشر وزارت فرهنگ، تهران، اول، 1411ق

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة، 6 جلد، مؤسسه امام صادق، قم، اول، 1420ق

علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى، قم، اول، 1413ق

غزالی، محمد بن محمد، المستصفی فی علم الأصول، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول، 1413ق

فاضل لنکرانى، محمد، دراسات فی الأصول، مرکز فقه الائمه الاطهار( ع)، قم، 1430ق

فاضل هندى، محمد بن حسن، کشف اللثام، دفتر انتشارات اسلامى، قم، اول، 1416ق

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، مؤسسۀ الرسالة، 1426ق.‏

فیض کاشانى، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، 3 جلد، کتابخانه آیة الله مرعشى، قم ، اول، بی­تا

فیومی، احمدبن علی، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.‏

کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، کتاب النکاح، در یک جلد، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف، اول، 1422ق

کاشف الغطاء، محمد حسین بن على، تحریر المجلة، 5 جلد، المکتبة المرتضویة، نجف، اول، 1359ق

کرکى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، 13 جلد، مؤسسه آل البیت، قم، دوم، 1414ق

کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی(ط- الإسلامیة)، 8 جلد، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چهارم، 1407ق

گلپایگانى، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، 2 جلد، دارالقرآن الکریم، قم، اول، 1413ق

مجاهد طباطبایی، سید محمد، کتاب المناهل، در یک جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، اول، بی­تا

مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، مرآة العقول، دارالکتب الإسلامیة، تهران، دوم، 1404ق

مجلسى، محمدتقى، یک دوره فقه کامل فارسى، در یک جلد، انتشارات فراهانى، تهران، اول، 1400ق

محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، مؤسسة المطبوعات الدینیة، قم، ششم، 1418ق

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، اسماعیلیان، قم، دوم، 1408ق

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمد، کفایة الأحکام، چاپ اول، قم، مؤسسۀ نشراسلامی، 1381ش.‏

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، 1406ق.

محمدى بامیانى، غلامعلى، دروس فی الرسائل، دارالمصطفی(ص) لاحیاء التراث، ‏قم، اول، 1997م

مرعشى شوشترى، سید محمدحسن، دیدگاه‌هاى نو در حقوق، میزان، تهران، دوم، 1427ق

مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات الفقه ومعظم عناوینه الموضوعیة، چاپ اول، قم، نشرالهادی، 1419ق.‏

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، چاپ هفتم، قم، انتشارات صدرا، 1376ش.‏

مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی(اصول فقه، فقه)، چاپ پانزدهم، قم، صدرا، 1375ش

مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، انتشارات صدرا، 1386ش

مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، چاپ یازدهم، قم، مدرسۀ الإمام علی بن ابی طالب(ع)، 1386ش.‏

مکارم شیرازی، ناصر، دائرةالمعارف فقه مقارن، انتشارات مدرسه امام على(ع)، قم، اول، 1427ق

مکارم شیرازى، ناصر، أنوار الفقاهة - کتاب النکاح، انتشارات مدرسه امام علی، قم، اول، 1425ق

منتظری، حسینعلی، مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر، ارغوان دانش، قم، اول، 1429ق

نائینى، محمد حسین، فوائد الاُصول، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم، اول، 1376ش

نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام، 43 جلد، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، هفتم، 1404ق