بررسی «صبر و عشق» در منطق‌الطیر عطار

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 11، شماره 38، اردیبهشت 1400، صفحه 8-19   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عاطفه عزیزی¹؛ بتول فخر اسلام^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

چکیده

شیخ فریدالدّین عطّار نیشابوری شاعر عارف قرن ششم و اوایل قرن هفتم با برگزیدن زبان عشق، انسان را به معشوق ازلی فرا می‌خواند. او عشق را همراه و همدم عاشق در هفت شهر عشق معرفی می‌کند و وفا به پیمان الهی را همیشه و در همه جا برای سیر به سوی احدِ واحد لازم و ضروری بر می‌شمرد. عطار نه تنها اشک، آتش و خون را ناگزیر راه پر پیچ وخم سلوک می‌داند، با رویی گشاده به استقبال آن می‌رود. در این راه پر خطر، سالک همراه با عشق باید از نیروی صبر بهره ببرد تا بتواند وادی‌های صعب را پشت سر بگذارد و به مقصود و هدف خود دست یابد. درمان در این راه پر سوز و گداز، فقط اشک و صبر است. با توجه به اهمیت صبر و عشق در اشعار عطار برآن شدیم تا با بررسی واژه‌های «صبر و عشق»در منطق الطیر عطار، با گوشه­ای از اندیشۀ والای این بزرگ مرد آشنا شویم. نتایج تحقیق بیانگر اینست که صبر در دیدار معشوق (انتظار وصال) بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است و تحمل آن برای عاشق یکی از سخت ترین مراتب صبر است، با توجه به بسامد بالای این نوع صبر در منطق‌الطیر می‌توان گفت که عطار بیشتر از فراق می‌گوید.

کلیدواژه‌ها

عشق؛ صبر؛ اشک؛ سالک؛ عطار

مراجع

1- آل رسول، سوسن، (1385)، «عشق در عرفان اسلامی از دیدگاه جامی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 176-157.

2- پرویزی، فرنگیس، (1374)، «تجلی عشق در غزلیات عطار»، فرهنگ، شمارۀ 16، صص81-91.

3- پورنامداریان، تقی، (1364)، رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی (تحلیلی از داستان­های رمزی در ادب فارسی)، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

4- پوریاور چوبر، محمد؛ نظری چورده، احمد رضا، (1397)، «جلوه­های عشق در منطق­الطیر عطار نیشابوری»، کنفرانس ملی تحقیقات بنیادین در مطالعات زبان و ادبیات.

5- خوشحال دستجردی، طاهره، (1382)، «بازتاب مفهوم قرآنی صبر در آثار عطار نیشابوری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 33-32، صص73-102.

6- -------------------------، (1383)، «نقش صبر در تکامل روحی انسان از دیدگاه عرفا»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال دوم، شمارۀ 2، صص63-86.

7- زرین­کوب، عبد­الحسین، (1363)، شعر بی­دروغ شعر بی­نقاب (شامل بحث در فنون شاعری، سبک و نقد شعر فارسی، تهران: انتشارات جاویدان.

8- سجادی، سید جعفر، (1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.

9- شجیعی، پوران، (1363)، مسافر سرگشته، تهران: نشر هنر.

10- صارمی، سهیلا، (1389)، مصطلحات عرفانی و مفاهیم برجسته در زبان عطار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

11- طهماسبی، فریدون؛ حسینی موخر، سید­محمد­؛ جبارپور، حسین، (1397)، «انواع و مراتب صبر در متون منثور عرفانی»، فصلنامه علمی عرفان اسلامی، دوره 15، شماره 57، صفحه 329-351.

12- عزالدین کاشانی، محمود بن علی، (1388)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح علامه جلال الدین همایی، تهران: نشر هما.

13- عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم، (1389)، گزیده منطق الطیر، گزینش و گزارش رضا اشرف زاده، تهران: به نشر.

14- ------------------------------، (1389)، منطق الطیر، مقدمه،تصحیح و تعلیقات شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

15- ------------------------------، (1388)، اسرار نامه، منطق الطیر، مقدمه،تصحیح و تعلیقات شفیعی کدکنی، تهران:  سخن.

16- ---------------------------------------، (1390)، دیوان، شرح و احوال عطار استاد بدیع الزمان فروزان فر، تنظیم و نمونه خوانی و نظارت جهانگیر منصور، تهران: نگاه.

17- قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن، (1391)، رسالۀ قشیریه، مترجم ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات مهدی محبتی، تهران: چاپ معاصر.

18- گوهرین، سید صادق، (1382)، شرح اصطلاحات تصوف، تهران: زوار.

19- مختاری، محمد، (1377)، هفتاد سال عاشقانه: تحلیلی از ذهنیت غنایی معاصر و گزینه 200 شاعر 1300- 1370، تهران: تیراژه.

20- مظاهری، عبدالرضا، (1379)، «رابطۀ عشق و دردمندی با دعا»، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دورۀ 44، شمارۀ 156، صص 323- 336.