قرآن‌پردازی نسل دوم نوگرایان دینی ایران (با تأکید بر آراء و اندیشه‌های سید اسدالله خرقانی و شریعت سنگلجی)

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 13، شماره 49، خرداد 1401، صفحه 17-31   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2021.1924369.2449

نویسندگان

سید محمد ابراهیمی حسینی¹؛ علی اصغر داوودی^{* 2}؛ سعید گازرانی²

¹دانشجوی علوم سیاسی، دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبانهای خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²استادیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، علوم سیاسی و زبانهای خارجی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

چکیده

نوگرایی دینی در ایران معاصر، از زمان پیدایش تاکنون چهار نسل متفاوت را تجربه کرده است: نسل اول از دوران مشروطه تا ابتدای دوره رضاشاه، نسل دوم در دوران پهلوی اول تا اوایل دهه 1330، نسل سوم از کودتای 28 مرداد 1332 تا انقلاب اسلامی، و نسل چهارم از دهه 1360 تاکنون. این مقاله که با روش کتابخانه­ای و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی سازماندهی شده، در پی پاسخ به این پرسش است که کدامیک از این چهار نسل تأثیر حیاتی و ویژه بر تداوم جریان نوگرایی دینی در ایران داشته است. یافته‌ها مؤید آن است که افکار نواندیشانه نسل اول، در همان دوران، با افول مشروطه به محاق رفت؛ اما نسل دوم که صبغه قرآن‌گرایی آن برجسته‌تر از سایر ویژگی‌های فکری‌اش بوده است، هرچند تکاپوهای نوآورانه آن به دلیل شرایط سیاسی حاکم در دوران رضاشاه چندان به بار ننشست، ولی راهی را به منظور تداوم مسیر نوگرایی دینی در ایران برای نسل سوم و چهارم گشود.

کلیدواژه‌ها

نوگرایی دینی؛ اصلاحگری دینی؛ قرآن‌گرایی؛ سید اسدالله خرقانی؛ شریعت سنگلجی

مراجع

آل‌ سید غفور، سید محسن. ۱۳۹۴ش، سنت اسلام نواندیش در ایران معاصر، تهران: رخداد نو.

بصیرت­منش، حمید. ۱۳۷۶ش، علما و رژیم رضا شاه؛ نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سال­های ۱۳۲۰-۱۳۰۵، تهران: عروج.

جعفریان، رسول. ۱۳8۲ش، سید اسدالله خرقانی، روحانی نوگرای روزگار مشروطه و رضا شاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

دریابیگی، محسن. 1386 ش، حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آخوند خراسانی، تهران: مؤسسه تحقیق و توسعه علوم انسانی.

رازی، محمد. ۱۳۳۲ش، آثار الحجه، قم: برقعی.

 شریعت سنگلجی، میرزا رضاقلی. 1323ش، محو الموهوم، تهران: تابان.

ـــــــــــــــــــــــــــــ 1345ش، توحید عبادت، تهران: دانش.

طبری، احسان. 1356، جامعه ایران در دوران رضا شاه؛ یک تحلیل عمومی، بی جا، بی نا.

فراستخواه، مقصود. ۱۳۸۸ش، سرآغاز نواندیشی معاصر، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

فیاضی، عمادالدین. ۱۳۷۸ش، حاج شیخ عبدالکریم حائری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

فیرحی، داود. 1391ش، فقه و سیاست در ایران معاصر: فقه سیاسی و فقه مشروطه، تهران: نی.

 ـــــــــــ ۱۳۹۶ش، فقه و سیاست در ایران معاصر: تحول حکومت­داری و فقه حکومت اسلامی، چاپ سوم، تهران: نی.

منظورالاجداد، سید محمدحسین. ۱۳۷۹ش، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست؛ اسناد و گزارش­هایی از آیات عظام نائینی، اصفهانی، قمی، حائری و بروجردی، تهران: شیرازه.

مقاله

تهرانی، محمدصادق. ۱۳۶۵ش، فصلنامه یاد، سال اول، شماره ۴، صص 44- 37.

جعفریان، رسول. ۱۳۹0ش، «گرایش جریان نوگرایی در تفسیر معنای محکم و متشابه قرآن»، مجله آینه پژوهش، سال بیست و دوم، شماره ۵، صص 48- 40.

خاصه، علی­اکبر و دیگران. 1395ش، «بررسی جایگاه مطالعات قرآنی در تولید علم جهانی با استفاده از فنون علم­سنجی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 38،صص 51-45.

گندمی نصرآبادی، رضا. 1393ش، «مقایسه مبانی انکار سنت در یهودیت و اسلام»، علوم حدیث، سال نوزدهم، شماره 7۲، صص 190- 179.

محقق داماد، مصطفی. 1381 ش، «وضعیت تاریخی حوزه علمیه قم و مناسبات سیاسی ـ اقتصادی»، روزنامه ایران، سال هشتم، شماره ۲۲۰۱، ص9.

ـــــــــــــــــــ ۱۳۹۳ش، «آیت­الله حائری یزدی با قانون مدنی موافق بود»، نامه شهر قانون، شماره ۹، صص 75-79.

سایت

یوسفی اشکوری، حسن. 1383ش، «شریعت سنگلجی و تفکر سلفی­گری»، (www.yousefieshkevari.com).

ـــــــــــــــــــــ 1398ش، «آموزه­های سید اسدالله خرقانی»، www.yousefieshkevari.com)).

ـــــــــــــــــــــ 1398ش، «مروری بر تاریخ اصلاح دینی در ایران معاصر؛ قسمت چهارم: آموزه­های شریعت سنگلجی»، (www.yousefieshkevari.com).