واکاوی رویکرد انتقادی امام خمینی(ره) به مسأله اعجاز قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 4، دوره 13، شماره 49، خرداد 1401، صفحه 53-71   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.691945

نویسنده

فیض اله اکبری دستک^*

دکترای تخصصی، استادیار، مدیر گروه علوم قران و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران

چکیده

مسأله‌ی اعجاز قرآن از جمله موضوعات مهم و اساسی است که در سیر تاریخی مطالعات و مناقشات قرآن پژوهان فریقین به‌طور مبسوط و مستقل انعکاس یافته است به گونه ای که شماری از محققین به کشف و اصطیاد وجوه خاصی از اعجاز قرآن پرداخته و برخی دیگر نیز عمدتاً به وجوه فرعی و غیر محوری اعجاز آیات وحی پرداخته و از بررسی و تمرکز درخور در ابعاد اصلی آن بازماندند تا جایی که اعجاز بلاغی و ادبی قرآن در شمار نخستین، مشهورترین و محوری ‌ترین دامنه‌ی اعجاز آن قرار گرفت. این در حالی است که در میان اندیشه‌وران اسلامی، امام خمینی(ره) را باید از جمله معدود عالمان دین‌باور و باریک اندیشی به‌شمار آورد که در آراء و آثار قرآن شناختی خویش از اعجاز قرآن، با نگرشی خاص و انتقادی، واقع بینانه، مبتکرانه و در عین حال کاربردی سخن رانده به گونه ای که چنین باور و بینشی در نگاه‌ها و نگاشته‌های هیچ‌یک از متفکرین شیعه و سنی در ادوار مختلف تاریخ تفسیر قرآن مشاهده نمی‌گردد. امام خمینی(ره) که قرآن را کتاب هدایت و آدم سازی انسان‌ها می‌داند، ضمن تأکید بر ضرورت ملاحظه‌ی تمام جنبه‌های اعجاز قرآن ازیک طرف و انتقاد ازعقیده طرفداران اعجاز بلاغی قرآن بعنوان اعجاز عمومی قرآن ازسوی دیگر، بر اعجاز معرفتی و تربیتی (اعجازعرفانی) قرآن تمرکز و اصرار ورزیده است. لذا تبیین اندیشه‌های قرآن شناختی امام خمینی(ره) با تأکید و تمرکز بر مسأله‌ی اعجاز قرآن با روش توصیفی و تحلیلی، از اهداف اصلی این مقاله می‌باشد.
 

کلیدواژه‌ها

قـرآن؛ امام خمینی؛ اعجـاز؛ عرفان؛ رویکرد انتقادی

مراجع

قـرآن کریـم.

ابن کثیر دمشقی، اسماعیل، (1491ق)، تفسـیر القـرآن العظیـم، بیروت، دارالمعرفه.

خویی، سیّد ابوالقاسم، (1394ق)، البیـان فی تفسـیرالقـرآن، قم، المطبعة العلمیه.

[امام] خمینی، سیّد روح‌الله، (1385ش)، صحیفـه نـور، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

 همـو، (1385ش)، آداب الصلـوة، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

همـو، (بی‌تا)، کشـف اسـرار، تهران، انتشارات مصطفوی.

همـو، (1380ش)، چهـل حدیـث، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

همـو، (1386ش)، قـرآن، کتاب هدایت در دیدگاه امام خمینی(ره)، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

اکبری دستک،فیض اله،(1394)، جامعیت قرآن در دیدگاه امام خمینی،پژوهشنامه متین انقلاب اسلامی،شماره67

دیاری بیدگلی، محمّد تقی، (1388ش)، اندیشه و آراء تفسیری امام خمینی(ره)، تهران، مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمّد، (1332ش)، المفردات فی غریب القرآن، تهران، المکتبة الرضویة.

رضایی اصفهانی، محمّدعلی، (1375ش)، درآمـدی بر اعجـاز علمـی قــرآن، قم، انتشارات اسوه.

همـو، (1385ش)، پژوهشی در اعجـاز قـرآن، قم، انتشارات پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن.

سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن، (1407ق)، الاتقـان فی علـوم‌ القـرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة.

همـو، (1408ق)، معـترک الأقـران فی اعجازالقـرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة.

طباطبایی، محمّد حسین، (1393ق)، المیـزان فی تفسـیرالقـرآن، قم، مؤسسه‌ِی مطبوعاتی اسماعیلیان.

همـو، (1362ش)، اعجـاز قـرآن، قم، انتشارات بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.

همـو، (1375ش)، قـرآن در اسـلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن، (1408ق)، مجمع‌البیـان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه‌ِ الاعلمی للمطبوعات.

طوسی، خواجه نصیرالدین و حلی، حسن بن یوسف، (1407ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، بی‌جا، مکتبة المصطفوی.

طوسی، محمّد بن حسن، (بی‌تا)، التبیـان فی تفسـیرالقـرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، (1383ق)، تفسـیر نـورالثقلـین، قم، مطبعة علمیه.

عسکری، سیّد مرتضی، (1415ق)، القرآن الکریم و روایات المدرستین، تهران، الجمع العلمی الاسلامی.

فخررازی، محمّد بن عمر، (1413ق)، مفاتیـح الغــیب، قم، المکتبة الاعلام الاسلامی.

کاشانی، ملا فتح‌الله، (1346ش)، منهـج الصادقیـن، تهران، کتابفروشی اسلامیه.

محمدی ری‌شهری، محمّد، (1367ش)، میـزان الحکمـة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.

مجلسی، محمّد باقر، (1385ش)، بحـارالانــوار، تهران، المکتبة الاسلامیة.

مصطفوی، حسن، (1371ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

معارف، مجید، (1383ش)، مباحثـی در تاریخ و علوم قـرآنی، تهران، انتشارات مؤسسه‌ی فرهنگی نباء.

معرفت، محمّد هادی، (1417ق)، التمهـیـد فی علـوم القـرآن، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.

همـو، (1387ش)، علـوم قـرآنـی، تهران، انتشارات سمت.

مکارم شیرازی، ناصر، (1373ش)، تفسـیر نمونـه، تهران، دارالکتب الاسلامیة.

میر محمدی، سیّد ابوالفضل، (1375ش)، تاریـخ و علـوم قـرآنی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

مودب،سید رضا،(1388)، تاملی در اندیشه های قرآنی امام خمینی، مجموعه مقالات همایش اندیشه های قرآنی امام خمینی، ج اول.

واعظی، محمود،(1394)ف احیاگری حقیقت اعجاز قرآن کریم از دیدگاه امام خمینی، مجموعه مقالات همایش بین المللی قرآن در اندیشه و سیره امام خمینی