بازپژوهی دلالت مطابقی آیات «تحریف‏ناپذیری»

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 5، دوره 13، شماره 49، خرداد 1401، صفحه 73-94   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/qsf.2022.691946

نویسندگان

محمد رسول آهنگران^{* 1}؛ محمد حسینی پور²

¹استاد، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری تطبیقی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

چکیده

جاودانگی تحریف‏ناپذیری قرآن دارای ادله نقلی از کتاب و سنت و ادله عقلی است. ادلّه نقلی آن از قرآن، آیه 9 سوره حجر و آیه 42 سوره فصلت است که خداوند در آن‏ها به‏ترتیب، خبر از حفظ قرآن و نیز عدم ورود باطل در آن داده است. تحقیق حاضر، نحوه دلالت این آیات بر تحریف‏ناپذیری ‏قرآن با محوریت مفهوم کلمه مجنون را بررسی کرده است. با توجه به بررسی لغوی این واژه، باورهای جاهلیت پیرامون آن، تحلیل مراد مخاطبان پیامبر از استعمال آن و ادبیات قرآنی پیرامون آن، ثابت شد که از منظر مخاطب اولیه قرآن، مجنون نه دیوانه، بلکه کسی است که با جنّیان در ارتباط بوده و از آن‏ها کهانت، شاعری و ساحری می‏آموزد. لذا مقتسمانی که قرآن را بخش‏بخش نموده، بخشی را کهانت و بخشی را شعر می‏پنداشته و پیامبر را به دلیل ارائه سایر معجزات غیر از قرآن، ساحر خطاب می‏کردند، به ایشان تهمت ارتباط با جنّیان داده و مبدأ وحی را نه خداوند، بلکه جنیان می‏دانستند. از همین رو، قرآن در دو آیه مورد بحث و نیز سیاق پس و پیش آن، این اتهام را از پیامبر رفع کرده، خدا را هم مبدأ وحی و هم حافظ آن از دست‏برد شیاطین معرفی نموده، خود قرآن را عزیز و منیع دانسته و ورود جن به آن را نفی کرده است. بنابراین دلالت مطابقی آیات بر عمومیت و جاودانگی تحریف‏ناپذیری ‏قرآن و تفهیم این معنا برای مخاطب اولیه رد شد؛ هرچند امکان وجود سایر دلالت‏ها در این دو آیه شریفه بر جاودانگی تحریف‏ناپذیری ‏وجود داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

تحدی؛ دلالت مطابقی؛ حفظ؛ ذکر؛ مجنون؛ مقتسم

مراجع

قرآن کریم

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح‏المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.

ابن‏ابی‏زمنین، محمد بن عبدالله، تفسیر ابن‏ابی‏زمنین، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1424ق.

ابن‏فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس‏اللغة، بیروت، دار الفکر، 1399ق.

ابن‏قتیبة، عبدالله بن مسلم، غریب القرآن، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1411ق.

ابن‏عاشور، محمدالطاهر بن محمد، التحریر و التنویر، تونس، دار التونسیة للنشر، 1984م.

ابن‏عطیه، عبدالحق بن غالب، المحررالوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1422ق.

ابن‏منظور، محمد بن مکرّم، لسان‏العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.

ابن‏وهب دینوری، عبدالله بن محمد، الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض‏الجنان و روح‏الجنان، مشهد، بنیاد پژوهش‏های اسلامی‏ آستان قدس رضوی، 1371ش.

اسماعیل‏حقی، اسماعیل بن مصطفی، روح‏البیان، بیروت، دار الفکر، 1405ق.

اسماعیل‏زاده، حسن، چالش‌های معادل‌یابی واژه «مجنون» در ترجمه آیات قرآن‏کریم بر اساس نظریّه معنی در ترجمه، پژوهش‏های ‌ترجمه‌ در ‌زبان ‌و ‌ادبیّات‌ عربی، سال5، شماره12، بهار-تابستان1394ش.

انصاری، مرتضی ابن محمدامین، المکاسب، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1413ق.

ایزوتسو، توشی هیگو، خدا و انسان در قرآن، احمد آرام، تهران، دفتر نشر آثار فرهنگی، 1368ش.

بابایی، علی‏اکبر، قواعد تفسیر قرآن، تهران، سمت، 1394ش.

بوکای، موریس، مقایسه‏ای بین تورات، انجیل، قرآن و علم، ذبیح الله دبیر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1370ش.

بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوارالتّنزیل و أسرارالتّأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‏الشیعة إلی تحصیل مسائل‏الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1414ق.

حسّان‏بن‏ثابت، الدیوان، محمد نعیم بربر، بیروت، المکتبة العصریة، 2010م.

حسینی، سیدمحمدباقر؛ صبوری، محمود؛ جعفری، محمد، تأثیر قرآن بر اشعار حسّان بن ثابت، دانشگاه آزاد جیرفت، فصلنامه مطالعات قرآنی، 1398ش.

خلیل بن أحمد، العین، دار و مکتبة الهلال، بی تا.

خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، سید جعفر حسینی، قم، دار الثقلین، 1393ش.

راغب، حسین ‌بن ‌محمّد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دار العلم، 1412ق.

رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر، 1369ش.

زمخشری، جارالله، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.

سیّد رضی، محمد بن حسین، نهج‏البلاغة، محمد دشتی، تهران، مؤسسه زهد، 1379ش.

سیوطی، جلال الدین، اتقان در علوم قرآن، سیدمحمود طیب حسینی، قم، دانشکده اصول دین، 1392ش.

ـــــــــــــــــــ، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه مرعشی، 1404ق.

عبده، محمد، المنار، بیروت، دار المعرفة، 1414ق.

فراء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، قاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1980م.

فخررازی، محمد بن عمر، تفسیر الکبیر، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.

قرشی، محمد بن ابی الخطاب، جمهرة أشعار العرب فی الجاهلیة و الإسلام، قاهرة، دار النهضة، بی‏‏تا.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، 1363ش.

صدر، سید محمدباقر، دروس فی علم الاصول، الحلقة الاولی، قم، دار الثقلین، 1420ق.

طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، سیدمحمدباقر موسوی، تهران، انتشارات محمدی، 1363ش.

طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر، اربد، دار الکتاب الثقافی، 2008م.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع‏البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المرتضی، 1427ق.

طبری، محمد بن جریر،  جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفة، 1412ق.

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‏تا.

طیب‏حسینی، محمود، شریفی‏نسب، حامد، معناشناسی واژە «مجنون» در قرآن کریم، آموزه‏های قرآنی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره23، بهارـتابستان ١٣٩۵ش.

کلباسی، زهرا، احمدنژاد، امیر، دلالت آیه نهم سوره حجر بر تحریف‏ناپذیری قرآن، میبد، دوفصلنامه کتاب قیم، شماره17، 1396ش.

مسعودی، علی بن الحسین، مروج‏الذهب، قم، دار الهجرة، 1409ق.

معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ابومحمد وکیلی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، 1371ش.

مفید، محمدبن‏محمد، الإرشاد، قم، مکتبة بصیرتی، 1376ش.

مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1423ق.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1401ق.

میبدی، ابوالفضل، کشف‏الأسرار و عدةالأبرار، تهران، چاپخانه سپهر، 1361ش.