تحلیل دعاها و مناجات‌های عرفانی مثنوی معنوی براساس نظریه کنش‌های گفتاری سرل

عرفان اسلامی

دوره 19، شماره 72، تیر 1401، صفحه 67-82   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ریحانه فرجی¹؛ علی اکبر افراسیاب پور^{* 2}؛ ثورالله نوروزی داودخانه³؛ محمد رحیمی⁴

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

²دانشیار دانشگاه شهید رجائی، تهران، ایران. *نویسنده مسئول: [e-mail]

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.

⁴استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

چکیده

دعا و مناجات با پروردگار، از روحانی­ترین لحظات زندگی هر انسان خداشناس و دین­مدار است و مثنوی معنوی نیز به­عنوان شاهکار عرفانی زبان فارسی سرشار از دعا و مناجات­هایی است که مولانا گاه از زبان خود و گاه از زبان شخصیت­های مثنوی بیان­نموده­است. دعا و مناجات­های مثنوی ، دارای کنش­های گفتاری خاصی است که نشانگر معنی ثانوی آن­هاست. نظریه «کنش گفتاری» به­عنوان یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزه دانش زبان­شناسی در آغاز توسط «آستین» مطرح­شد و سپس، «سرل» طبقه­بندی پنج­گانه­ای را برای آن ارائه­داد. پایۀ نظریه کنش گفتاری سرل بر این استوار است که نقش­های فعل و به­دنبال آن جمله را در فرایند گفتمان می­توان به پنج دسته کنش­های اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهّدی و اعلامی تقسیم­بندی­کرد. در پژوهش حاضر تلاش­شده­است به شیوۀ تحلیل محتوایی و برمبنای تئوری کنش­های گفتاری سرل، به تحلیل دعاها و مناجات­های مثنوی پرداخته­شود. نتایج به­دست­آمده از پژوهش نشان­می­دهد، هریک از دعاها و مناجات­های مولانا دارای کنش گفتاری خاصی است و از میان طبقه­بندی پنجگانه سرل، «کنش ترغیبی» نسبت به دیگر کنش­های گفتاری بسامد بالایی دارد و «کنش اعلامی» در آن­ها به­کارنرفته­است.

کلیدواژه‌ها

دعا و مناجات؛ کنش‌های گفتاری؛ مثنوی معنوی؛ مولانا

مراجع