تحلیل عرفانی داستان موسی و خضر در شعر فارسی و عربی

عرفان اسلامی

دوره 19، شماره 72، تیر 1401، صفحه 143-162   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه گوشه نشین^{* 1}؛ شهرام عدالتی شاهی²؛ فریده اخوان پلنگ سرائی

¹استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران.*نویسنده مسئول: [e-mail]

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران.

چکیده

شخصیت­های دینی مخصوصاً پیامبران الهی همیشه جایگاه ویژه­ای در شعر داشته­اند. در این میان، داستان موسی و خضر (علیهما­السلام) از جمله داستان­هایی است که بر ادبیات فارسی و عربی به­ویژه- شعر فارسی- تأثیر به­سزایی داشته­است. رخدادها، حوادث، صحن­ها، پیام­ها و رموز داستان این دو بزرگوار، در قالب اینکه موسی (ع) سمبل شریعت­گرایی و خضر (ع) نماد پیر طریقت می­باشد، در شعر فارسی و عربی تجلّی­یافته­است. این مقاله، بر آن است که بن­مایه عرفانی داستان موسی و خضر (علیهما­السلام) را در شعر فارسی و عربی بررسی نماید و رمزها، اشارات و دلالت­های معنایی استفاده از داستان موردنظر را در اشعار موردنظر، تحلیل­کند. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که در شعر فارسی، سیمای این دو بزرگوار، سیمایی عارفانه و تابناک است و داستان آن­ها از طریق تأویل، رمز و نمادپردازی محمل اندیشه­های والای عرفانی می­شود. درحالی­که در شعر عربی – که بیشتر شاعران معاصر در مورد آن سخن­گفته­اند- بن­مایۀ عرفانی این داستان، ماهیتی سیاسی یافته و با موضوع مقاومت پیوندمی­خورد. لازم به ذکر است که در شعر معاصر عربی، موسی (ع) سمبل انسان­های شریعت­گرا معرفی­شده که اطلاعی از اوضاع ندارند و همیشه به­دنبال پرسش هستند، درحالی­که خضر (ع) نماد پیر طریقت و اهل دل است که از عالم غیب خبردارد و موسی (ع) را از سردرگمی­ها نجات­می­دهد.    

کلیدواژه‌ها

موسی (ع)؛ خضر (ع)؛ عرفان؛ شعر فارسی؛ شعر عربی

مراجع