بررسی «سماع» بارویکرد به نظریات مطرح در نسخۀ خطی کتاب «لطایف اشرفی»

عرفان اسلامی

دوره 19، شماره 72، تیر 1401، صفحه 243-262   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اسما آتش گوهری¹؛ عبد الرضا مدرس زاده^{* 2}؛ محمدرضا شریفی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان،دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان. ایران. *نویسنده مسئول: [e-mail]

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نراق، دانشگاه آزاد اسلامی نراق، ایران.

چکیده

سماع صوفیانه از دیرباز در آثار نظم و نثر عرفا جایگاه ویژه­ای به خود اختصاصداده­ و همواره مورداختلاف اهل تصوّف بوده­است. برخی آ­ن را غذای روح می­نامیدند و برخی انکارمی­کردند و بی­زاری­می­جستند. در این میان با بررسی نسخۀ خطی کتاب لطایف اشرفی نظریات شیخ اشرف­الدین سمنانی ـ عارف نامیِ قرن هشتم و نهم ایرانی­الاصلِ هندوستان ـ درمی­یابیم که وی به سماع نگاهی ویژه داشته و از آن به­عنوان گوش­سپردن به نغمه­های زیبا و نیز به معنای پایکوبی یادنموده­­است. او آدمیان را به سه گروه تقسیم­کرده و حکم سماع را باتوجه­به ویژگی­های روحی مستمع، موشکافانه معرفی نموده­است. وی شروط خاصی برای سماع قائل ­است که اگر کسی آن شروط را به­جای­آورد، به حیات جاودانی نائل­می­شود. با اینکه اکثر مشایخ چشتیه ـ از متقدّمین و متأخّرین ـ سماع­کرده و آن را جایز دانسته­اند، لیکن اشرف­الدین ملاک مباح­بودنِ سماع را به مستمع و نحوۀ انجام شروط سماع منوط می­داند. به­طورکلّی، نگاه عابدانۀ وی به سماع، درخورتوجه است؛ تاآنجاکه بهترین مکان برای سماع را مسجد معرفیمی­نماید. در این پژوهش برآنیم تا ضمن معرفی اجمالی سیّداشرف­الدین سمنانی و کتاب لطایف اشرفی، نظریات شاخص وی را در مورد «سماع» تحلیل و بررسی نماییم.

کلیدواژه‌ها

سماع؛ سیّداشرف­الدین سمنانی؛ لطایف اشرفی؛ تصوّف؛ عرفان

مراجع