بررسی تطبیقی «انسان‌کامل» در آراء متصوفه و اندیشمند شیعی معاصر منصور براعتی

عرفان اسلامی

دوره 19، شماره 72، تیر 1401، صفحه 305-324   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ودود هدائی¹؛ حسین مرادی زنجانی^{* 2}؛ محمدحسین صائینی³؛ فرهاد ادریسی⁴

¹دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

²استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران. *نویسنده مسئول: [e-mail]

³استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

⁴دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

چکیده

 انسان‌ کامل، فارغ از شیوۀ تبیین، از آموزه‌های مشترکِ عرفای اسلامی است.  وجوه اشتراک و اختلاف این ایده در قالب طرح نمونۀ قدسی از انسان یا انسان کامل مطرح­می‌شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی ایدۀ مزبور در آراء اندیشمند و مفسر شیعی معاصر، منصور براعتی و متصوفه اختصاص­دارد. براعتی، مفسر شیعی و ابن‌عربی، پدر عرفان نظری متصوفه، عقیده­دارند انسانِ کامل، خلیفۀ حق و واسطۀ او با مردمان است. اگر این واسطه از میان برخیزد، عالم متلاشی­شده و آخرت آغازمی‌شود. وجود پیامبر اکرم(ص) به عنوان عقل اول و کامل‌ترین انسان در جهان هستی، از دیگر نتایج فکری مشترک براعتی و متصوفه است. تمامی موجودات عالم هستی از فرشتگان و انبیا و سایر انسان‌ها، تحت­امر و ارادۀ این عقل اول قراردارند. از تفاوت‌های بارز دو ایده این است که براعتی عقیده دارد مصداق انسان کامل در وجود انبیای الهی و امامان معصوم تجلی­می‌یابد و دیگر انسان‌ها نیز به­تناسب ظرفیت و استعدادهای درونی به­واسطه انسان‌های کامل، در مسیر رشد و کمال‌ قراردارند. ولی در تصوف علاوه­بر انبیای مکرم، پیران و اقطاب صوفیه نیز در دستۀ انسان کامل جای­دارند.

کلیدواژه‌ها

انسان کامل؛ براعتی؛ متصوفه؛ شیعه؛ انبیا؛ امام

مراجع