تحلیل گفتمان لیبرالیستی شعر «به علی گفت مادرش روزی» از فروغ فرخزاد بر پایۀ نظریۀ گفتمان لاکلا و موفه

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 116-141   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.692016

نویسندگان

سمیه رحمانی فام¹؛ آرش مشفقی^{* 2}؛ ناصر علیزاده خیاط³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

لیبرالیسم که غالباً از آن به عنوان ایدئولوژی دوره­ های مدرن یاد شده است از جمله مفاهیمی است که از عصر مشروطه تا به حال بر تحولات اجتماعی و سیاسی کشور ایران تأثیر داشته و شاهد ظهور گسترده آن در ادبیات نیز هستیم. سخن کاوی یا تحلیل گفتمان هم نوعی مطالعه میان رشته­ ای است که به تجزیه و تحلیل کلام می پردازد و منجر به خوانش عمیق آثار ادبی می­ شود. این پژوهش بر مبنای نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موفه سعی بر این دارد تا مفصل بندی مفاهیم لیبرالیستی را برای هویت بخشیدن به آن در دورۀ معاصر بر اساس شعر «به علی مادرش گفت روزی» از فروغ فرخزاد، نشان دهد. بر اساس این نظریه هدف اصلی گفتمان لیبرالیستی، رقابت با گفتمان حاکم برای تثبیت آزادی و استقلال به عنوان دال مرکزی این گفتمان می­ باشد و همچنین با مفصل بندی مدلول­ های شناور سنت­ شکنی و مبارزه برای آزادی به دنبال هویت­ بخشی خود است. این گفتمان با اسطوره­ سازی انسان مبارز که همان ماهی و علی که به عنوان کودک درون فروغ فرخزاد می­ باشد سوژه سیاسی خود را یافته و هژمونی گفتمان حاکم را به چالش می­ کشد تا بتواند نظم خود را در جامعه حاکم سازد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده­ های پژوهش با استفاده از شیوه تحلیل محتوا و شیوۀ کتابخانه ­ای و سندکاوی بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها

لیبرالیسم؛ تحلیل گفتمان؛ فروغ فرخزاد؛ لاکلا و موفه؛ دال و مدلول

مراجع

کتاب‌ها

آربلاستر، آنتونی (1377) ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.

آشوری، داریوش (1373) دانش‌نامه سیاسی، ویرایش دوم، تهران: نشر مروارید.

بشیریه، حسین (1380) تاریخ اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم، جلد 1، چاپ 3، تهران: نشر نی.

بهرام پور، شعبانعلی (1379) مقدمه تحلیل انتقادی گفتمان، چاپ 1، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

تاجیک، محمدرضا (1383) گفتمان: پادگفتمان و سیاست، چاپ 1، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه انسانی.

حسینی‌زاده، سیدمحمدعلی (1386) اسلام سیاسی در ایران، قم: دانشگاه مفید.

حقیقت، سیدصادق (1387) روش‌شناسی علوم سیاسی، قم،: دانشگاه مفید.

سلطانی، علی اصغر (1391) قدرت، گفتمان و زبان، چاپ 3، تهران: نشر نی.

شاپیرو، جان سالوین (1380) لیبرالیسم: معنا و تاریخ آن، ترجمۀ محمدسعید حنایی، تهران: نشر مرکز.

فرخزاد، فروغ (1368) مجموعه کامل اشعار، چاپ 1، آلمان: انتشارات نوید.

لایون، دیوید (1380) پسامدرنیته، ترجمه محسن حکیمی، تهران: آشتیان.

مک دانل، دایان (1380) مقدمه‌ای بر نظریه گفتمان، چاپ 1، ترجمۀ حسینعلی نوذری، تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.

میرفخرایی، تژا (1383) فرآیند تحلیل گفتمان، چاپ 2، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.

یورگنس، ماریان، فیلیپس، لوییز (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، چاپ 1، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.

مقالات

الیوت، تی . اس. (1383). سنت و ذوق فردی (گزارشی از مقاله). ترجمه سعید سعیدپور. مجلۀ گوهران، (6)، 113-111.

جمادی، سیاوش. (1385). انسان تا هست. ماهنامه خردنامه، 3(5)، 61-48.

حسینی زاده، محمدعلی. (1383). نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی. فصلنامه علوم سیاسی، 7(4)، 181-212.

سلطانی، علی اصغر. (1383). تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش. فصلنامه علوم سیاسی، 7(28)، 153-180.

سلیمی، اصغر. (1383). گفتمان در اندیشه فوکو. کیهان فرهنگی، (219)،55-50.

فاضلی، محمد. (1383). گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی. پژوهشنامۀ علوم انسانی و اجتماعی، 4(14)، 106-80.

فیلیپ، مارک. (1381). میشل فوکو. فصلنامه سیاسی- اجتماعی گفتمان، ترجمه یعقوب موسوی، (5)، 157-178.

کسرایی، محمدسالار، پوزش شیرازی، علی. (1388). نظریه گفتمان لاکلا و موفه ابزاریکارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی. فصلنامه سیاست، 39(3)، 339-360.

لطفی پورساعدی، کاظم. (1372). درآمدی به سخن کاوی. مجله زبان‌شناسی، 10(1)، 40-9.

مقدمی، محمدتقی. (1390). نظریه تحلیل گفتمان لاکلا و موفه و نقد آن. معرفت فرهنگی اجتماعی، 2 (2پیاپی 6)، 124-91.

پایان‌نامه

خلجی، عباس. (1386). ناسازه‌های نظری و ناکامی سیاسی گفتمان اصلاح‌طلبی (1374-1376)، پایان نامه دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران.

منابع لاتین

Howarth, David (2000) Discourse, Buckingham, Open: University Press.

Laclau, Ernesto & Mouffe, Chantal (2001) Hegemony and Socialist Strategy, Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso.

Laclau, Ernesto & Mouffe, Chantal (2002) Antonio Gramsci, Critical Assessment of leading Political Philosophers, London: Routledge.

Laclau, Ernesto (1994) The Making of Political Identities, London: Verso.

Laclau, Ernesto (1996) Emancipation, London: Verso Smith.

William & Lockwood, John (1976) Chambers Murray Latin-English Dictionary, Morrison & Gibb Ltd London and Edinburg.