ارائه طرح‌های پیشنهادی مسکن روستایی با توجه به الگوهای توسعه یافته خانه‌های بومی در منطقه گیلان

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 44، دی 1401، صفحه 26-41   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سحر بشیرزاده¹؛ جمال الدین سهیلی^{* 2}؛ فرشاد مفاخر³

¹دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²دانشیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

³استادیار، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

چکیده

امروزه شیوه ساخت خانه‌ها با سبک بومی در مناطق روستایی در حال از بین رفتن است و تنها برخی خانه‌های بومی موجود با تغییراتی که در معماری آنها برای رفع نیازهای ساکنان اعمال شده است امکان بقا و حضور در محیط روستا را دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی و مستندسازی الگوهای تغییرات در معماری بومی خانه‌های روستایی و ارائه طرح‌های پیشنهادی مسکن بر اساس این تغییرات است. در راستای هدف کاربردی پژوهش که حفظ وجهه بومی خانه در روستا است از روش بررسی توصیفی-تحلیلی استفاده شده است که در آن با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای – اسنادی و میدانی، داده‌های اولیه پژوهش شامل پلان وضع موجود و پرسش از ساکنان در ارتباط با نحوه تغییرات گردآوری گردید. در این پژوهش پنج خانه با الگوی مشترک اولیه از بین ۲۰ خانه بومی در روستای طولارود بالا در بازه زمانی سال‌های 1398-1400 به صورت هدفمند و غیراحتمالی انتخاب شدند. از روش نحو فضا جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شد. مقایسه تطبیقی مؤلفه‌های نحو فضا بر روی مشخصه‌های خانه بومی صورت پذیرفت سپس از طریق استدلال استنتاجی مطابقت مشخصه‌ها در الگوهای تکوینی ممکن به انتخاب طرح‌های پیشنهادی منجرگردید. بر اساس نتایج ویژگی‌هایی همچون عمق کم (میزان 1) و هم پیوندی بالای ایوان (متوسط میزان 7) و قرارگیری ایوان در لایه اولیه خانه (لایه 1- 2) از ویژگی‌های معماری بومی بوده که با اضافه شدن فضاهای جدید و مرتفع نمودن نیازهای ساکنان همچنان این ویژگی‌ها باقی مانده است. در انتها بکارگیری طرح‌های معماری تکوینی منطبق بر الگوی بومی در ساخت مسکن برای روستاییان، به جای الگوهای شهری در حال اجرا پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

معماری بومی؛ خانه روستایی؛ تغییر الگو؛ طرح خانه پیشنهادی

مراجع

احمدی، ز.، فاضلی، ن. و مویدحکمت، ن. (1397). شهری شدن خانه در روستا؛ مطالعه موردی روستای شقاقی انذر طارم زنجان. فرهنگ مردم ایران بهار. شماره 52 ، صص: 15-36.

اصلاح عربانی، ا. (1380). کتاب گیلان. جلد 2. تهران:  ناشر گروه پژوهشگران ایران.

بازایی، م.، شجاعی، ع.، قاسمی سیچانی، م. و مداحی، س.م. (1400). بررسی تغییرات سبک زندگی و تأثیرات آن بر کالبد معماری و پیکره بندی فضایی خانه‌های بومی (مطالعه موردی: خانه‌های بومی دوره قاجار و پهلوی شیراز، فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه‌ای). 11(2)، صص: 45-71.

بازن، م. (1394). طالش منطقه‌ای قومی در شمال ایران. مترجم: امین فرشچیان، م. تهران: نشر جامعه نگر.

باشلار، گ. (1392). بوطیقای فضا. مترجم: کمالی، م. و شیربچه، م. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

برونبرژه، ک. (1370). مسکن و معماری در جامعه روستائی گیلان مطالعات مردم شناسی. ترجمه ع گوشه گیر. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، گروه علوم اجتماعی؛ استانداری گیلان.

پیک موسوی، م.، ولی بیگ، ن. و کیانی، م. (1396). اهمیت بازنگری معماری بومی ازمنظر پاسخگویی به اقلیم نمونه مطالعاتی: معماری روستایی گیلان،چهارمین کنفرانس بین المللی فناوری های نوین در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی،تهران.

چگنی، ف.، دیده بان، م. و حصاری، پ. (1400). شناخت پیکره بندی فضایی در خانه‌های سنتی و معاصر با استفاده از تکنیک نحو فضا (مطالعه موردی : محله صوفیان بروجرد .نشریه علمی اندیشه معماری. 5(9)، صص: 166-183.

حسن پورلمر، س. (1393). گونه‌شناسی خانه‌های سنتی شهرستان تالش نمونه موردی: روستای خاله سرا 57. مسکن و محیط روستا، 33(147)، 117-131.

حیدری، ع. ا. و کیایی، م. (1399). بررسی تأثیر ارزش‌های فرهنگی بر ارتقاء راندمان عملکردی فضا در خانه‌های روستایی با تکیه بر نقش الگوهای رفتاری. هویت شهر، 14(2)، صص: 65-80.

حیدری، ع.، قاسمیان اصل، ع.، کیایی، م. (1396). تحلیل ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش نحوفضا مطالعه‌ی موردی: مقایسه‌ی خانه‌های یزد. کاشان و اصفهان. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی. سال هفتم. شماره 28. 21-34.

خاک پور، م. و شیخ مهدی، ع. (1390). بررسی تاثیر فرهنگ و تغییرات اجتماعی بر مسکن روستایی گیلان. مدیریت شهری, 9(27), 229-245.

خاکپور، م. (1384). مسکن بومی در جوامع روستایی گیلان. نشریه هنرهای زیبا. شماره 22. صص: 63-72.

خاکپور، م. (1386). معماری خانه‌های گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.

خاکپور، م. (1390). بررسی تأثیرات فرهنگ و تغییرات اجتماعی بر مسکن روستایی گیلان. دو فصلنامه مدیریت شهری. شماره 27. صص: 229-246.

خاکپور، م. و عشقی صنعتی، ح. (1393). بررسی اثرگذاری عوامل اجتماعی بر بافت کالبدی روستاهای گیلان. فصلنامه­ی مسکن و محیط روستا. شماره 148. صص: 3-20.

خاکپور، م.، انصاری، م. و طاهریان، ع. (1389). گونه شناسی خانه‌های بافت قدیم شهر رشت. نشریه هنرهای زیبا. شماره 41. صص: 29-42.

خاکپور، م.، انصاری، م.، شیخ مهدی، ع. و طاووسی، م. (1394). ویژگی­های اجتماعی- فرهنگی مسکن بومی. فصلنامه­ی مسکن و محیط روستا. شماره 149. صص: 3-14.

راپاپورت، آ. (1395). انسان شناسی مسکن. مترجم افضلیان، خ.، مشهد: انتشارات کتابکده کسری.

رازجو، م.، متین، م. و امامقلی، ع. (1398). تحلیل شکل‌گیری تعاملات اجتماعی در مسکن روستایی اقلیم معتدل و مرطوب با استفاده از روش چیدمان فضا در مسکن جلگه‌ای گیلان. فصلنامه علمی وپژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی. 112. صص: 371-396.

رکنی، ن.، و احمدی، و. (1396). واکاوی نظام فضایی پنهان معماری بومی مسکونی مشهد بر اساس تئوری نحو فضا. پژوهشنامه خراسان بزرگ. 7(26). صص: 39-58.

سرتیپی­پور، م. (1389). خانه­های روستایی ایران. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.

سرتیپی­پور، م. (1390). پدیدار شناسی مسکن روستایی. مسکن و محیط روستا، شماره 133، دوره 30. صص: 3-14.

ضیاتوانا، م.، امیرانتخابی، ش.، 1386. روند تبدیل روستا به شهر و پیامدهای آن در شهرستان تالش. جغرافیا و توسعه، پیاپی 10، صص: 1107-128.

طالقانی، م. (1389). خانه موسوی میراث معماری روستایی گیلان (1): جلگه غرب. تهران: انتشارات موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».

طباطبایی ملاذی، ف. و صابر نژاد. ژ. (1395). رویکرد تحلیلی نحو چیدمان فضا در ادراک پیکره بندی فضایی مسکن بومی قشم نمونه موردی روستای لافت. فصلنامه علمی پژوهشی مسکن و محیط روستا. شماره 154. صص: 75-88.

عزمی، آ.، رزلانسری، ا. و مطاعی، ل. (۱۴۰۰). بررسی مسائل و مشکلات طرح بهسازی مسکن روستایی از دید ناظران فنی شهرستان کرمانشاه. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. ۲۱ (۶۱). صص:۱۵۲-۱۳۳.

عنابستانی، ع. ا.، انزایی، ا. و بهزادی ص. (۱۳۹۵). اثرپذیری الگوی مسکن روستایی از تغییرات فرهنگی و اجتماعی روستاییان مورد: شهرستان نکا. اقتصاد فضا و توسعه روستایی. ۵ (۱۶). صص: ۴۲-۲۱.

فاضل نیا، غ.، تقدیسی، ا. و ملانوروزی، م.، (1395). بررسی تاثیر تغییرات الگوی مسکن در روستا- شهرها (مطالعه موردی: روستا-شهر محمدآباد شهرستان زابل). فضای جغرافیایی.16(53)، صص: 151-172.

فتح بقالی، ع.، مقصودی تیلکی، م. ج. و هدایتی مرزبالی، م. (1400). بازتاب ساختار اجتماعی در پیکره‌بندیی فضایی مسکن با تاکید بر تئوری نحو‌فضا (مطالعه موردی:خانه‌های سنتی و معاصر بافت فرهنگی تاریخی تبریز). جغرافیا و مطالعات محیطی، 10(38): 47-64.

قدیری معصوم، م.، حجی پور، م. و روستا، م.ا. (1393). آسیب شناسی الگوی جدید مساکن روستایی از منظر توسعه پایدار (مورد: دهستان شوسف در شهرستان نهبندان. برنامه ریزی فضایی،4(3)، 1-14.

قوچانی، م.، و عربی، م. (1399). شناسایی و اولویت بندی عوامل تاثیرگذار بر روند طراحی و نحو فضا در خانه‌های سنتی (نمونه موردی: خانه ادب سمنان). پژوهش های باستان شناسی ایران (نامه باستان شناسی). 10(26)، صص: 233-254.

کریمی، س. و جلالیان، س. (1399). تاثیر متقابل الگوی رفتار اجتماعی ساکنان خانه بر سازمان‌دهی فضای داخلی آن (مطالعه موردی: خانه­های تک واحدی و آپارتمان). مطالعات محیطی هفت حصار (هفت حصار)، 8(32 )، صص: 85-107.

کمالی پور، ح.، معماریان، غ.، فیضی، م. و موسویان، م. (1391). ترکیب شکلی و پیکره‌بندی فضایی در مسکن بومی: مقایسه تطبیقی عرصه بندی فضای مهمان در خانه‌های سنتی کرمان. مجله مسکن و محیط روستا. شماره 138. صص: 3- 16.

گیفورد، ر. (1378). روان شناسی محیط‌های مسکونی. ترجمه و قبادیان. فصلنامه معماری و فرهنگ. شماره 2 و 3. صص: 71-98.

مارکوس، ک. (1382). خانه نمادی از خود. ترجمه­ ا علیقیان. فصلنامه­ی خیال. شماره 5. صص: 84-119.

محمدزاده دوگاهه، م.، سلطان زاده، ح.، شکاری نیری، ج. و آمار، ت. (1400). نقش محیط و معیشت در شکل گیری خانه­های بومی منطقه تالش. مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه‌های انسانی، 16(4).

مداحی، س.، و معماریان، غ. (1395). تجزیه و تحلیل پیکره بندی فضایی خانه‌های بومی با رویکرد نحو فضا (نمونه موردی: شهر بُشرویه). مسکن و محیط روستا. 35(156 )، صص: 49-66.

معماریان، غ. (1393). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: انتشارات سیمای دانش.

نوربری شولتز، ک. (1381). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی. مترجم: امیر یاراحمدی، م. تهران: آگه.

هایدگر، م. (1381). شعر زبان و اندیشه­ی رهایی: هفت مقاله از مارتین هایدگر همراه با زندگینامه تصویری هایدگر. مترجم: منوچهری، ع. تهران: انتشارات مولی.

هیلیر، ب. (1386). هنر مستدل یا نیازی برای یک تئوری تحلیلی مستدل. مترجم: مسعودی نژاد، ر. فصلنامه آبادی. شماره 55.

AL-Mohannadi A, Furlan R, Major MD. A (2020). Cultural Heritage Framework for Preserving Qatari Vernacular Domestic Architecture. Sustainability, 12(18):7295. https://doi.org/10.3390/su12187295

Asquith, L., Vellinga, M. (2005). Vernacular Architecture in the Twenty-First Century, Theory, Education and Practice. Talor & Francis e-Library, London and New York. 313 p.

Hillier, B. (2007). Space is the machine: A Configurational Theory of Architecture. In: Electronic, editor. London: space syntax Ltd. 355 p. Available in http//:www.spacesyntax.com.

Hillier, B. Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge: Cambridge University Press.

https://gsi.ir/guilan/fa/page/35216                                                                                       

Maudlin, D. (2010). Crossing boundaries: Revisiting the thresholds of vernacular architecture. Vernacular Architecture, 41: pp. 10-14.

Oliver, P. Ed. (1997). Encyclopedia of vernacular architecture of the world 2, Cultures and habitats: [Asia, East and Central; Australasia and Oceania; Europe and Eurasia; Mediterranean and Southwest Asia], Cambridge: Cambridge University Press.

www.amar.org.ir

https://gsi.ir/guilan/fa/page/35216/