تأثیر جهت‌گیری اخلاقی، تهدید استقلال شخصی و شدت اخلاقی بر فرایند تصمیم‌‌گیری اخلاقی حسابرسان

مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی

مقاله 2، دوره 1، شماره 2، دی 1400، صفحه 31-52   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سعید جبارزاده کنگرلویی^{* 1}؛ عزیزاله مرادی²؛ لیلا کنگری³

¹دانشیار، گروه حسابداری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران

²کارشناسی ارشد، حسابداری، واحد صفادشت، دانشگاه آزاد اسلامی، صفادشت، ایران

³دکتری، گروه حسابداری، واحد ایلخچی، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلخچی، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر جهت‌‌گیری اخلاقی، تهدید استقلال شخصی و شدت اخلاقی بر فرآیند تصمیم‌‌گیری اخلاقی حسابرسان است. این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی، توصیفی و پیمایشی می‌‌باشد که یک طرح نیمه‌‌آزمایشی با دو سناریو است. جامعه آماری شامل حسابرسان ارشد و مدیران حسابرسی شرکت‌‌های حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی و سازمان حسابرسی کشور هستند که تا پایان شش ماه اول سال 1398 مشغول به فعالیت بوده‌‌اند، و نمونه آماری نیز 131 تن از حسابرسان ارشد و مدیران حسابرسی می‌‌باشند که با روش در دسترس انتخاب شدند. برای اندازه‌‌گیری متغیرهای تحقیق از پرسشنامه استفاده شد که روایی و پایایی آن‌ها مورد تأیید قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که جهت‌‌گیری اخلاقی و تهدید استقلال شخصی بر فرآیندهای تصمیم‌‌گیری اخلاقی حسابرسان تاثیر دارند، ولی شدت اخلاقی بر فرآیند تصمیم‌‌گیری اخلاقی تاثیر ندارد. در تبیین این یافته می‌‌توان گفت که حسابرسان با جهت‌‌گیری خاص اخلاقی آگاهی زیادی از محتوای اخلاقی حسابرسی دارند و بنابراین فرآیند تصمیم‌‌گیری اخلاقی خود را همواره تقویت می‌‌کنند. این نوع جهت‌‌گیری اخلاقی برای حسابرسان بسیار سودمند است، زیرا بر اساس قوانین حرفه‌‌ای خود عمل می‌‌کنند. همچنین نتایج حاکی از تاثیر معنی‌‌دار تهدید استقلال شخصی بر فرآیند تصمیم‌‌گیری اخلاقی حسابرسان است. بنابراین، بالا بودن تهدید استقلال منافع شخصی منجر به افزایش حساسیت اخلاقی حسابرسان می‌‌شود که از فرآیندهای تصمیم‌‌گیری اخلاقی حسابرسان است. علاوه بر آن، یافته‌‌های تحقیق حاکی از معنی‌‌دار نبودن تاثیر شدت اخلاقی بر فرآیند تصمیم‌‌گیری اخلاقی می‌‌باشد.

کلیدواژه‌ها

تصمیم‌‌گیری اخلاقی؛ تهدید استقلال شخصی؛ حسابرسان؛ اخلاق حسابداری

مراجع

اسدیان اوغانی، اصغر؛ حاجیها، زهره؛ رویایی، رمضانعلی؛ وکیلی‌‌فرد، حمیدرضا (1397). رابطه تهدید منافع شخصی و حساسیت اخلاقی، نقش میانجی شدت اخلاقی. حسابداری ارزشی و رفتاری، 6(11).

حساس‌‌یگانه، یحیی؛ مقصودی، امید (1390). ارزش‌‌های اخلاقی در قضاوت حرفه‌‌ای حسابرس. اخلاق در علوم و فناوری، 6(1)، ص74-63.

دیانتی دیلمی؛ زهرا؛ طیبی، وحید (1390). تاثیر ابعاد اخلاقی مدیران بر کیفیت سود شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. اخلاق در علوم و فناوری، 6(3)، ص13-19.

کاشانی‌‌پور، محمد؛ محمدی، منصور (1399). تأثیر تهدید استقلال ناشی از فشارهای سیاسی بر فرایند تصمیم‌‌گیری اخلاقی حسابرسان دیوان محاسبات کشور؛ نقش میانجی شدت اخلاقی. دانش حسابداری مالی، 7(4)، ص126-97.

کاظم‌‌پور، احسان؛ حساس‌‌یگانه، یحی (1392). رابطه سطح مهارت حسابرسان با حساسیت و قضاوت اخلاقی. پژوهش‌‌های تجربی حسابداری،3(2)، ص70-53.

ملکیان، اسفندیار؛ جفایی رهنی، منیر؛ خسروی، بهروز (1393). رابطۀ تعهد حرفه‌ای و دیدگاه اخلاقی با رفتار مدیریت سود. اخلاق در علوم و فناوری، 9(4)، ص10-1.

مهدوی، غلامحسین؛ موسوی‌‌نژاد، سید روح‌‌الله (1390). تأثیر میزان و شرایط اخلاقی بر تصمیم‌‌گیری مدیران مالی دستگاه‌‌های اجرایی دولتی استاد فارس. اخلاق در علوم و فناوری، 6(4)، ص52-41.

نقش‌‌بندی، نادر؛ حبیب‌‌طلب، فاطمه (1397). تأثیر جهت‌‌گیری اخلاقی بر فرایند تصمیم‌‌گیری اخلاقی حسابرسان. مطالعات مدیریت و حسابداری، 4(3)، ص44-26.

نمازی، محمد؛ ابراهیمی، فهیمه (1396). بررسی تأثیر سازه‌‌های فردی و اجتماعی بر شدت اخلاقی ادراک شده توسط حسابداران. حسابداری ارزشی و رفتاری، 2(4)، ص121-97.

Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), P.179-211.

Alexander, C.S., Becker, H.J. (1978). The use of vignettes in survey research. Public Opinion Quarterly, 42(1), P.93-104.

Arnold, D. & Ponemon, L. (1991). Internal auditors’ perceptions of whistle-blowing and the influence of moral reasoning: an experiment. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 10(2), P.1-15.

Bangun, Y.K. & Asri, M. (2017). Ethical Decision Making in Public Accounting Firm. SSRN Electronic Journal. DOI: 10.2139/ssrn.2992936.

Barnett, R. (2001). Dimensions of moral intensity and ethical decision making: An empirical study. Journal of Applied Social Psychology, 31(5), P.1038-1057.

Barnett, T. & Valentine, S. (2004). Issue contingencies and marketers’ recognition of ethical issues, ethical judgments and behavioral intentions. Journal of Business Research, 57(4), P.338-346.

Barrainkua, I. & Espinosa-Pike, M. (2015). New insights into underreporting of time: the audit partner context. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 28(4), P.494-514.

Bennie, N.M., Cohen, J. & Simnett, R. (2011). Impact of the CFO’s affiliation on auditor independence. Managerial Auditing Journal, 26(8), P.656-671.

Chi, W., Douthett, E. & Lisic, L.L. (2012). Client importance and audit partner independence. Journal of Accounting and Public Policy, 31(3), P.320-326.

Chi, W., Huang, H. & Liao, Y. (2004). The effect of auditor tenure and client importance on discretionary accruals - evidence from audit-partner based data in Taiwan. Available at:       
https://aaahq.org/Research/Journals (accessed on 17 September 2010).

Chung, H. & Kallapur, S. (2003). Client importance, non-audit services, and abnormal accruals. The Accounting Review, 78(4), P.931-955.

Cianci, A.M. & Bierstaker, J.L. (2009). The effect of performance feedback and client importance on auditors’ self- and public-focused ethical judgments. Managerial Auditing Journal, 24(5), P.455-474.

Coram, P., Glavovic, A., N.G, J. &Woodliff, D.R. (2008). The moral intensity of reduced audit quality acts. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 27(1), P.127-149.

Craft, J. (2013). A review of the empirical ethical decision-making literature: 2004-2011. Journal of Business Ethics, 117(2), P.221-259.

Farmer, T., Rittenberg, L. & Trompeter, G. (1987). An investigation of the impact of economic and organization factors in auditor independence. Auditing: A Journal of Practice and Theory, 7(1), P.1-14.

Fernando, M. & Chowdhury, R. (2010). The relationship between spiritual well-being and ethical orientations in decision making: an empirical study with business executives in Australia. Journal of Business Ethics, 95(2), P.211-225.

Fiske, S.T. &Taylor, S.E. (1991). Social Cognition (2^nd edn). New York: McGraw-Hill.

Forsyth, D.R. (1992). Judging the morality of business practices: the influence of personal moral philosophies. Journal of Business Ethics, 11(5-6), P. 461-470.

Hunt, A.K. & Lulseged, A. (2007). Client importance and non- Big 5 auditors’ reporting decisions. Journal of Accounting and Public Policy, 26(2), P.212-248.

Hunt, S.D. & Vitell, S. (1986). A General Theory of Marketing Ethics. Contemporary Accounting Research, 18(2), P.337-361.

Ishida, C., Chang, W. & Taylor, S. (2016). Moral intensity, moral awareness and ethical predispositions: The case of insurance fraud. Journal of Financial Services Marketing, 21(1), P.4-18.

Johari, R.J., Mohd Sanusi, Z. & Ismail, A.H. (2012). Exploratory factor analysis of the ethical orientation scale. Asian Journal of Accounting & Governance, 3, P.1-11.

Johari, R.J., Mohd Sanusi, Z., Abdul Rahman, R. & Omar, N. (2013). Auditors’ independence, experience and ethical judgments: the case of Malaysia. Journal of Business and Public Policy, 8(1), P.100-119.

Johari, R.J., Mohd-Sanusi, Z. & Chong, V.K. (2017). Effects of Auditors’ Ethical Orientation and Self-Interest Independence Threat on the Mediating Role of Moral Intensity and Ethical Decision-Making Process. International Journal of Auditing, 21, P.38-58.

Jones, T. (1991). Ethical decision making by individuals in organizations: An issue-contingent model. Academy of Management Review,16(2), P.366-395.

Karcher, J.N. (1996). Auditors’ ability to discern the presence of ethical problems. Journal of Business Ethics, 15(10), P.1033-1050.

Li, C. (2009). Does client importance affect auditor independence at the office level? Empirical evidence from going-concern opinions. Contemporary Accounting Research, 26(1), P.201-230.

Lincoln, S.H. & Holmes, E.K. (2011). Ethical Decision Making: A Process Influenced by Moral Intensity. Journal of Healthcare, Science and the Humanities, 1(1), P.55-69.

Marques, P.A., Azevedo-Pereira, J. (2009). Ethical ideology and ethical judgments in the Portuguese accounting profession. Journal of Business Ethics, 86(2), P.227-242.

Martinov-Bennie, N. & Mladenovic, R. (2015). Investigation of the impact of an ethical framework and an integrated ethics education on accounting students’ ethical sensitivity and judgment. Journal of Business Ethics, 127(1), P.189-203.

Mautz, R.K., & Sharaf, H.A. (1961). The Philosophy of Auditing. American Accounting Association.

Moores, T.T. & Chang, J.C. (2006). Ethical decisionmaking in software piracy: initial development and test of a four component model. MIS Quarterly, 30(1), P.167-180.

Moreno, K. & Bhattacharjee, S. (2003). The impact of pressure frompotential client business opportunities on the judgment of auditors across professional ranks’, Auditing: A Journal of Practice & Theory, 22(1), P.13-28.

Nelson, M., Elliott, J. & Tarpley, R. (2002). Evidence from auditors about managers’ and auditors’ earnings management decisions. The Accounting Review, 77, P.175-203.

Nguyen, N.T. & Biderman, M.D. (2008). Studying ethical judgments and behavioral intentions using structural equations: evidence from the multidimensional ethics scale. Journal of Business Ethics, 83(4), P.627-41.

Patterson, D.M. (1994). A model of ethical/unethical decision making by auditors in the big-six accounting firms. Doctoral dissertation. Georgia State University, Atlanta, GA.

Ping, Y., Carson, E. & Simnett, R. (2011). Threats to auditor independence: the impact of relationship and economic bonds. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 30(1), P.121-148.

Rahnamay Roodpooshti, F., Nikoomaram, H. & Mahfoozi, A. (2012). Machiavellianism and ccountants ethical approach: Evidence from Iran. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 2(10), P.10576-10581.

Rest, J. (1986). Moral Development Advances in Research and Theory, London: Praeger.

Shafer, W.E., Morris, R.E. & Ketchland, A.A. (2001). Effects of personal values on auditors’ ethical decisions. Accounting, Auditing and Accountability Journal, 14(3), P.254-277.

Singhapakdi, A., Vitell, S.J. & Franke, G.R. (1999). Antecedents, consequences and mediating effects of perceivedmoral intensity and personal moral philosophies. Journal of the Academy of Marketing Science, 27(1), P.19-36.

Sweeney, B. & Costello, F. (2009). Moral intensity and ethical decision-making: an empirical examination of undergraduate accounting and business students. Accounting Education, 18(1), P.75-97.

Valentine, S. & Godkin, L. (2019). Moral intensity, ethical decision making, and whistleblowing intention. Journal of Business Research, 98, P.277-288.

Wagner, S.C. & Sanders, G.L. (2001). Considerations in ethical decision-making and software piracy. Journal of Business Ethics, 29(1-2), P.161-167.

Woodbine, G.F., Fan, Y.H. & Scully, G. (2013). How Chinese auditors’ relativistic ethical orientations influence their love of money. Electronic Journal of Business Ethics and Organization Studies, 18(2), P.20-29.

Yang, H.L. & Wu,W.P. (2009). The effect ofmoral intensity on ethical decision making in accounting. Journal of Moral Education, 38(3), P.335-351.

Zakaria, M., Haron, H. & Ismail, I. (2010). Knowledge of ethics, perceived ethical problems and ethical judgments. Journal of Financial Reporting and Accounting, 8(1), P.50-64.