مدیریت رواناب شهری توسط مردم با تسهیلگری شهرداری در قالب نظریه‌های کنش ذهنی و پذیرش نوآوری (نمونه موردی، محله آبکوه مشهد)

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 11، شماره 44، دی 1401، صفحه 162-177   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

رستم صابری فر^*

دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مدیریت رواناب در مناطق شهری، یکی از چالش برانگیزترین مسائل بوده و در مناطقی که ساکنین از توان اقتصادی و اجتماعی پایین‌تری برخوردارند، پیچیده‌تر است. چرا که کانال‌های موجود که تنها برای رواناب معمول معابر طراحی شده است، به دلیل روانه شدن رواناب و فاضلاب مساکن، عملکرد مناسب خود را از دست می‌دهند. بنابراین، اگر ساکنین متقاعد شوند که رواناب و فاضلاب خود را روانه معابر نسازند، بخش زیادی از این مشکلات مرتفع خواهد شد. به همین منظور، این بررسی با روش توصیفی و تحلیلی در قالب نظریه‌های حلقه‌های کنش ذهنی و پذیرش نوآوری، با استفاده از اسناد موجود و تکمیل پرسشنامه نزد 380 نفر از ساکنین، در محله آبکوه مشهد انجام شد. به این منظور، ابتدا دلایل ناکامی شیوه‌های قبلی مشخص گردید. پس از آن، با شناسایی کنشگران و فعالین تاثیرگذار در محله، روند مداخلات اجتماعی و جریان‌سازی، عملیاتی شد. به این طریق، مشارکت واقعی حداقل 24 خانوار ممکن شده و پروژه مورد نظر، در بین این گروه به انجام رسید. بررسی پیامدهای واقعی پروژه مشخص ساخت که با این روش، مدیریت و دفع رواناب محدوده با کمترین هزینه و با بالاترین کیفیت ممکن بوده و این امر رضایتمندی ساکنین را به شکل معناداری افزایش می‌دهد.  

کلیدواژه‌ها

مشارکت؛ کنش ذهنی؛ پذیرش نوآوری؛ مدیریت رواناب؛ محله آبکوه

مراجع

اجزاشکوهی، محمد؛ مهرورز، اکرم و افشاری، مهرنوش(1392): مطالعه مقایسه‌ای تاثیر کارگاه‌های تولیدی بر محلات حاشیه‌نشین (مطالعه موردی: قلعه آبکوه و قلعه ساختمان مشهد)، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی (چشم‌انداز جغرافیایی)، 8(3)، صص 55-39.

ایوانی، هادی و کوچ‌گانی، علی(1394 ): بررسی طرح نوسازی بافت فرسوده آبکوه مشهد با توجه به شاخص توسعه پایدار، تهران،  شهرداری تهران.

جهان دیده، امید و اسدی‌نیلوان، امید(1397): بررسی روش‌های مدرن به منظور به کارگیری در مدیریت رواناب شهری، اردبیل، دانشگاه محقق اردبیلی.

زراعی، وحید(1400): آسیب‌شناسی مدیریت بحران ناشی از روان‌آب‌های شهری درکلانشهرها (مطالعه موردی منطقه آبکوه مشهد)، مشهد، دانشگاه پیام نور.

سازمان آب منطقه‌ای خراسان (1374): مطالعات تعیین حریم و بستر رودخانه‌ها، جلد اول، مطالعات نظری و حقوقی، مشهد، سازمان آب منطقه‌ای خراسان.

سازمان بازآفرینی شهر بیرجند (1399): گزارش اولیه بازآفرینی شهر بیرجند، بیرجند، سازمان عمران و بازآفرینی شهر بیرجند.

سعادت، علی(1371): آبخیزداری سد طرق مشهد، مشهد، مهندسین مشاورسازآب شرق.

سلاجقه، علی؛ فروتن، الهام؛ مهدوی، محمد؛ احمدی، حسن، شریفی، فرود و ملک محمدی، بهرام(1391): برآورد رواناب در حوزه‌های آبخیز شهری با استفاده از مدل‌های تحلیلی (مطالعه موردی: بخشی از منطقه ۲۲ شهر تهران): آب و فاضلاب، 1، صص 56-47.

شکری، هومر(1395): بررسی میزان خطرپذیری شهر از پهنه‌بندی‌های سیلابی، مورد مطالعه: شهر بیرجند، فردوس، دانشگاه پیام نور،

شهرداری منطقه 1(1400): گزارش جمع‌آوری و دفع آب‌های سطحی محله آبکوه، مشهد، شهرداری منطقه 1.

صابری‌فر، رستم (1384): مقدمه‌ای بر روش تحقیق در جغرافیا، همدان، نشر نور علم،

صابری‌فر، رستم و شکری، هومر (1398): پهنه‌بندی خطر سیل در شهر بیرجند، آمایش سرزمین، 1، صص 178-159،.

صابری‌فر، رستم و شکری، هومر(1398): پهنه‌بندی خطر سیل در شهر بیرجند، آمایش سرزمین، 11(1): صص 178-159.

صابری‌فر، رستم(1391): بررسی عوامل تاثیرگذار بر عضویت و مشارکت روستائیان در شرکت‌های تعاونی روستایی، موردشناسی: استان خراسان رضوی، جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 4، صص 76-65.

صابری‌فر، رستم(1399): واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره کلان‌شهرها (مورد شناسی: شهر مشهد): جغرافیا و آمایش شهری – منطقه‌ای، 10(۳۵): صص 162-143.

صابری‌فر، رستم(1400): بررسی اثر احساس محرومیت بر بهزیستی اجتماعی در بافت های ناکارآمد شهری (نمونه موردی شهر مشهد): مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 11(38): صص 98-72.

فلاحت، محسن (1396): بررسی نقش و جایگاه شهروندان در اداره امور شهر از نگاه مدیران شهری نمونه موردی: شهر فردوس، فردوس، دانشگاه پیام نور.

قضاوی، رضا (1396): برسی رابطه‌ی خصوصیات بارش و کیفیت رواناب‌های شهری در مناطق خشک(مطالعه‌ی موردی: حوضه‌ی شهری مقصود بیگ تهران): مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ۷(۲۷): صص۱۱۳-۱۰۴.

محمدی‌نیا، نعیمه(1397): نقش مداخله اجتماعی در تسهیل توسعه محلات کمتر برخوردار شهری(مورد مطالعه، محله مهرآباد مشهد): مشهد، دانشگاه پیام نور.

مرادی، میلاد؛ دربندی، صمد و دربندی، صابره(1397): توسعه مدلهای تحلیلی احتمالاتی به منظور برآورد رواناب شهری، نشریه دانش آب و خاک، 28(4): صص 16-1.

Chen, JY. & Adams, BJ. (2007): Development of Analytical Models for Estimation of Urban Stormwater Runoff, Journal of Hydrology, 3(4), pp. 458–69.

Ford, J. (2002): Vulnerability: Concepts and Issues, A literature review of the concept of vulnerability, its definition, and application in studies dealing with human-environment interactions, University of Guelph, 12, pp. 19-32.

Gaertner, S. L., Guerra, R., Rebelo, M., Dovidio, J. F., Hehman, E. & Deegan, M. P. (2016): The common ingroup identity model and the development of a functional perspective: A cross-national collaboration, In J. Vala, Waldzus, S., & M. Calheiros (Eds), The Social Developmental Construction of Violence and Intergroup Conflict (pp. 105-120), Switzerland: Springer International Publishing.

Muller, A., Österlund, H., Marsalek, J. & Viklander, M. (2020): The pollution conveyed by urban runoff: A review of sources. Science of The Total Environment, 709, pp. 22-34.

Robertson-Smith, G. & Markwick, C. (2009): Employee Engagement A review of current thinking. Institute for Employment Studies, Mantell Building, Sussex, University of Sussex Campus.

Sinek, S. (2011): Start with Why, Jakarta, Gramedia Pustaka Utama.

Stuart, E. & Solomon, M. (2014): Marketing: Real People, Real Choices, Australia, Person.

Wicke, D., Matzinger, A., Sonnenberg, H., Caradot, N., Schubert, R.-L., Dick, R., Heinzmann, B., Dünnbier, U., von Seggern, D. and Rouault, P. (2021): Micropollutants in Urban Stormwater Runoff of Different Land Uses, Water, 13, pp. 1-18.