جزئی‌نگری در مثنوی مولوی براساس نظریة اخلاق مراقبت

پژوهشنامه ادبیات تعلیمی

مقاله 4، دوره 14، شماره 54، شهریور 1401، صفحه 71-94   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pars.2022.692269

نویسندگان

محمد یاوری^{* 1}؛ زینب رحمانیان²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور- ایران(نویسنده مسؤول)

²عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام‌نور- ایران

چکیده

اخلاق مراقبت نظریة اخلاقی نوینی است که برپایة اصول مراقبت و مسئولیت تعریف شده و کرول گیلیکان آن را در تقابل با اخلاق سنتی بینان نهاده است. وی روش کلبرگ را در رشد قضاوت اخلاقی کودکان به کار گرفت و آن را مبتنی بر سه محور جزئی‌نگری، جانبداری و عاطفه‌گرایی استوار کرد. به‌طوری‌که اخلاق سنتی تکلیف‌گرا و نتیجه‌گرا را رد کرد و آن را ناقص و مردسالارانه شمرد. در این مقاله، با روش تحلیلی ـ توصیفی، ابتدا با تبیین نظریة اخلاق مراقبت، محور جزئی‌نگری اصول قضاوت اخلاقی مولانا در مثنوی بررسی می‌شود. با تعمق در اشعار و داستان‌های مولانا این نتیجه حاصل شد که این عارف اخلاق‌مدار با جهان‌بینی دینی و عرفانی خود که در تعالیم اسلامی ریشه دارد، بین عقل و عاطفه تعادل اخلاقی ایجاد کرده و نظریة اخلاق مراقبت را در کلام خود به کار برده است. وی فراتر از جنسیّت و زمان، با اشاره به جزئی‌ترین اصول اخلاقی مانند ریا، تجاوز، غیبت، فساد، نفاق، تقلید و... عواقب رعایت‌نکردن این اصول را قضاوت می‌کند. مخاطبان اصلی وی در این مقوله، ارکان سیاسی حکومت، عالمان و فقیهان، شاعران، مداحان و دلقکان، طبقات عامة مردم، کج‌فهمان، صوفیان و زاهدان دروغین و شخصیت‌های دروغین هستند. گفتنی است بیشترین بسامد در طبقة صوفیان و زاهدان دروغین است و مولانا به نقد تزویر، ریا، نفاق و فساد در آن می‌پردازد.
 
 
 

کلیدواژه‌ها

اخلاق مراقبت؛ جزئی‌نگری؛ مثنوی معنوی؛ مولانا

مراجع

1. اسلامی، سیّد حسن (1387)، «جنسیّت و اخلاق مراقبت»، مطالعات راهبردی زنان، فصلنامه شورای اجتماعی زنان، دورة یازدهم، شمارة 42، 7‑42.
2. ــــــــــــــــــ (1387)، «اخلاق و جنسیّت در حدیث خصال النساء»، علوم حدیث، شمارة 49 و 50، 47‑87.
3. پورنامداریان، تقی (1380)، در سایۀ آفتاب: شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: سخن.
4. تانگ، رزمزی (1387)، نقد و نظر: درآمدی جامع به نظریه‌های فمنیستی، ترجمة منیژه نجم عراقی، تهران: نشر نی.
5. دهباشی، علی (1384)، تحفه‌های آن جهانی (سیری در زندگی و آثار مولانا)، تهران: سخن.
6. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم از دورة جدید، تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
7. زرین‌کوب، عبدالحسین (1389)، سرّ نی، جلد اول، چاپ نهم، تهران: امیرکبیر.
8. زمانیان، علی (1390)، «اخلاق در ایران»، پژوهش‌نامه اخلاق اجتماعی، شمارة 76، 43‑68.
9. ژکس، ر. (1362)، فلسفه اخلاق، ترجمة ابوالقاسم پورحسینی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
10. سپاهی، مجتبی؛ شیراوند، محسن (1397)، درآمدی بر اخلاق کاربردی، تهران: انتشارات نبأ.
11. شریفی، احمدحسین (1385)، آیین زندگی، قم: دفتر نشر معارف.
12. صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1387)، فلسفه اخلاق و مبانی رفتار، تهران: سروش.
13. فروزانفر، بدیع‌الزمان (1382)، شرح مثنوی شریف، جلد 1 و 2 تهران: زوّار.
14. مدرسی، سیّد محمدرضا (1371)، فلسفه اخلاق، تهران: سروش.
15. مصباح یزدی، م. (1380)، اخلاق در قرآن، جلدسوم، قم: نشر معارف.
16. مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد (1366)، مثنوی معنوی، به اهتمام نیکلسن، تهران: آگاه.
17. میل، جان استوارت (1379)، انقیاد زنان، ترجمة علاءالدین طباطبایی، تهران: هرمس
18. نجارزادگان، فتح‌الله (1388)، رهیافتی بر اخلاق و تربیت اسلامی، قم: دفتر نشر معارف.

• Curzer , Howard J. (1999), Ethical Theory and Moral Problems, Belmont: W.
• Kohlberg ,L.(1981). Essays on Moral Development Vol 1: The philosophy of Moral Development .Sanfrancisco :Harper & Rowadsworth Publishing Company. Gilligan,Carol (1993a). In a Different Voice. London: Harvard University press.