تبیین عناصر برنامه درسی خلاقیت محور برای آموزش دانشجو معلمان (سنتز پژوهی)

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

دوره 11، شماره 4 - شماره پیاپی 44، خرداد 1401، صفحه 25-48   

نوع مقاله: مروری

نویسندگان

علی راهبر^{* 1}؛ محمدرضا جمعه²؛ علیرضا عصاره³؛ افضل السادات حسینی دهشیری⁴

¹دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

²دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی ، تهران، ایران.

³استاد گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی ، تهران، ایران.

⁴دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

     هدف: هدف از انجام این پژوهش، تبیین عناصر برنامه درسی خلاقیت محور برای آموزش دانشجو معلمان بود.
     روش: این مطالعه با روش سنتز پژوهی انجام شد. جستجوی مقالات با استفاده از کلید واژه‌های خلاقیت، معلم خلاق، آموزش خلاقیت، خلاقیت در تربیت ‌معلم و خلاقیت در برنامه درسی انجام شد. برای جستجوی مقالات فارسی از پایگاه‌های اطلاعاتی جهاد دانشگاهی، پایگاه اطلاعاتی جامع علوم انسانی، بانک اطلاعات نشریات کشور و پایگاه مجلات تخصصی نور و برای جستجوی مقالات انگلیسی از پایگاه‌های اطلاعاتی گوگل اسکولار، پروکویست، ساینس دایرکت و الزیویر استفاده ‌شده است. بر اساس معیارهای ورود و خروج تعداد 32 مقاله وارد مطالعه شد. تحلیل یافته‌ها بر اساس الگو اکر انجام شد.
     یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که منطق برنامه درسی خلاقیت محور مبتنی بر تحقق سند تحول بنیادین، بومی‌سازی خلاقیت، توانمندسازی خلاقیت و سازگاری با تغییرات است. محتوا باید متنوع و متکثر، برانگیزاننده، متناسب با نیاز روز باشد و سازمان‌دهی این محتوا باید مبتنی بر سازمان‌دهی مارپیچی و تلفیقی باشد. معلم نقش تسهیلگری و محرک خلاقیت را دارد. فعالیت‌های یادگیری باید مبتنی بر روش‌های ترکیبی، کارگاهی، پرسش‌گری و مبتنی بر یادگیری مشارکتی باشد. برای رشد خلاقیت باید این مهارت در فرایندهای یاددهی و یادگیری دانشجو معلمان و به‌ویژه در درس کارورزی آنها تلفیق شود. همچنین محیط خلاق باید ویژگی‌هایی مثل برانگیزاننده، مشارکت گونه و مبتنی بر معماری خلاق باشد.
     نتیجه‌گیری: ارزشیابی فرایندهای یاددهی و یادگیری دانشجو معلمان باید مبتنی بر خودارزیابی فراشناختی، فرایندی و عملکردی باشد.

کلیدواژه‌ها

برنامه درسی؛ خلاقیت؛ دانشجومعلمان؛ سنتز پژوهی

مراجع

آسا، کیوان؛ نادری، عزت‌الله؛ سیف نراقی، مریم. (1399). طراحی و اعتبارسنجی چهارچوب درس بازی‌های رایانه‌ای به‌منظور پرورش خلاقیت دانش آموزان پایه ششم، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،10(3)، 69- 94.

اسدی، فاطمه؛ هاشمی مقدم، سید شمس‌الدین؛ موسوی پور، سعید. (1398). تأثیر روش تدریس اکتشافی هدایت‌شده بر خلاقیت دانش آموزان دختر پایه هشتم در درس علوم تجربی، نشریه پیشرفت‌های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش‌وپرورش،2(18)، 113- 126.

افضل خانی، مریم؛ نادری، عزت اله؛ شریعتمداری، علی و سیف نراقی، مریم. (1389). بررسی ساختار برنامه‌ریزی درسی آموزش متوسطه ایران از دیدگاه استادان و متخصصان برنامه‌ریزی درسی به‌منظور طراحی الگوی راهنما برای زمینه‌سازی پرورش خلاقیت دانش آموزان. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، 4(3)، 9 – 36.

باقری محمد، عظمتی حمیدرضا. (1390). فضای کالبدی به‌مثابه برنامه درسی (پرورش خلاقیت کودکان در محیط مدرسه)، نشریه مطالعات برنامه درسی،6 (22)،163 – 184.

بهرامی، نرگس و همکاران. (1400). اثربخشی آموزش خلاقانه حل مسئله به روش تریز در ارتقای مهارت‌های حل مسئله با تأکید بر نقش واسطه تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسه، فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،11(1)،161- 188.

بیسادی، مونا، مظفر، فرهنگ، حسینی، سید باقر. (1392). صفات فضایی مؤثر بر افزایش خلاقیت محققین در مراکز تحقیقات معماری و شهرسازی. فصلنامه فناوری آموزش.7(3)، 239 – 249.

پیرخائفی، علیرضا و محمدزاده، علی. (1389). بررسی عوامل مؤثر بر وضعیت خلاقیت در دانشگاه از دیدگاه استادان و دانشجویان. رهبری و مدیریت آموزشی، 4(2)، 53-43.

جعفری، نرگس. (1387). بررسی عوامل بازدارنده خلاقیت در مدارس ابتدایی استان سیستان و بلوچستان سازمان آموزش‌وپرورش استان سیستان و بلوچستان. اسوه، 11، 23-36.

حسینی مهر، حجت؛ انتصار فومنی، غلامحسین؛ حجازی، مسعود؛ اسد زاده دهرائی، حسن. (1398). مقایسه اثربخشی آموزش مستقیم و غیرمستقیم بر خلاقیت فراگیران، پژوهش در آموزش علوم پزشکی، 11 (1)، 5- 61.

حسینی، افضل السادات. (1382). بررسی تأثیر برنامه آموزش خلاقیت بردانش، نگرش و مهارت معلمان. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 5(2)، 55-66.

حسینی، افضل السادات. (1386). بررسی تأثیر برنامه ی آموزش خلاقیت معلمان بر خلاقیت، پیشرفت تحصیلی و خودپنداره ی دانش آموزان. نوآوری‌های آموزشی، 23، 168-147.

حسینی، افضل السادات، بزرگی، آزاده (1397). خلاقیت آموزشی: مقایسه نظام‌های آموزشی استرالیا، ژاپن و ایران، تهران: نشر جهاد دانشگاهی.

خسروی، حسین، پورشافعی، هادی، طاهر پور، فاطمه. (1399). نقش سرمایه روان‌شناختی در رفتار نوآورانه، با میانجیگری نشاط کاری معلمان ابتدایی، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9(4)،193- 216.

راهبر، علی؛ عصاره، علیرضا؛ احمدی غلامعلی؛ صالح صدق پور، بهرام. (1396). تأثیر روش تدریس بارش مغزی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه هفتم در درس کاروفناوری، نشریه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 7(3)،251- 276.

رجبی باغدار، احمد. (1395). طراحی الگویی برای برنامه درسی مبتنی بر پرورش خلاقیت در دوره ابتدایی آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامه دوره دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی.

سام خانیان، محمد ربیع. (1387). خلاقیت و نوآوری در سازمان آموزشی. تهران: رسانهی تخصصی.

شاه علی زاده، محمد؛ دهقانی، سجاد؛ دهقان‌زاده، حجت (1393). پرورش خلاقیت و افزایش میزان یادگیری با بهره‌گیری از الگوی پرورش خلاقیت ویلیامز در درس علوم اجتماعی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(4)،111- 133.

فرج‌اللهی، مهران، موسوی، سید علی‌محمد، تاجی، پروانه. (1389). شناسایی عوامل مؤثر در پرورش خلاقیت دانش آموزان مقطع راهنمایی از دیدگاه دبیران، مدیران و کارشناسان آموزش اداره منطقه شش آموزش‌وپرورش استان تهران. تفکر و کودک، 1(2)، 83-100.

کاظم پور، اسماعیل، عمو پور، مسعود، بابا پور واجاری، مریم. (1391). مطالعه تأثیر برنامه‌های مصوب آموزش خلاقیت بر صلاحیت حرفه‌ای معلمان. رهبری و مدیریت آموزشی، 6(3)، 109- 127.

مرزوقی، رحمت‌الله، اناری نژاد، عباس. (1385). کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش ضمن خدمت معلمان ابتدایی: رویکردی نو به آموزش حرفه‌ای معلمان، همایش نوآوری در برنامه درسی دوره ابتدایی،16 و 17 اسفند. شیراز.

مهرمحمدی، محمود و همکاران. (1397). برنامه درسی؛ نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها، تهران: نشر آستان قدس رضوی.

میرزاصفی، اعظم السادات؛ و یعقوبی، ابوالقاسم.(1400). تأثیر آموزش از طریق لگو بر میزان خلاقیت کودکان پیش‌دبستان، فصلنامه ی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 10(4)،179-198.

نیک نشان، شقایق، نصر اصفهانی، احمدرضا، میر شاه جعفری، ابراهیم، فاتحی زاده، مریم. (1389). میزان استفاده استادان از روش‌های تدریس خلاق و بررسی ویژگی‌های خلاقانه مدرسان ازنظر دانشجویان استعداد درخشان. مطالعات تربیتی و روان‌شناسی، 11(2). 164-145.

 

Addison, N. Burgess, L. Steers, J. & Trowell, J. (2010). Understanding art education: Engaging reflexively with practice. London: Routledg

Akker, J. van den (2006).Curriculum development re-invented (pp. 16-30). Enschede: SLO.

Aschenbrener, M. S. (2008). Analysis of creative and effective teaching behaviors of university [sic] instructors (PhD Thesis). University of Missouri–Columbia

Avila, H. A. (2015). Creativity in the English class: Activities to promote EFL learning. How, 22(2), 91-103.

Baer, J. & Garrett, T. (2010). Teaching for creativity in an era of content standards and accountability.

Bereczki, E. O. (2016). Mapping creativity in the Hungarian National Core Curriculum: a content analysis of the overall statements of intent, curricular areas and education levels. The Curriculum Journal, 27(3), 330-367.

Bereczki, E.O. Kárpáti, A. (2017). Teachers’ beliefs about creativity and its nurture: A systematic review of the recent research literature. Educational Research Review (2017), doi:10.1016/j.edurev.2017.10.003.

Białkiewicz, A. (2020). Architectural competitions support student creativity. World Trans on Engng and Technol. Educ, 18(2), 157-162.

Brookhart, S. M. (2013). Assessing creativity. Educational leadership, 70(5), 28-34.

Castillo-Vergara, M. Alvarez-Marin, A. & Placencio-Hidalgo, D. (2018). A bibliometric analysis of creativity in the field of business economics. Journal of Business Research, 85, 1-9.

Cenberci, S. (2018).  The Investigation of the Creative Thinking Tendency of Prospective Mathematics Teachers in Terms of Different Variables. Journal of Education and Training Studies, 6 (9), 78-85

Craft, A. (2000). Creativity across the primary curriculum: Framing and developing practice. London: Routledge.

Cremin, T. (2006). Creativity, uncertainty and discomfort: teachers as writers.
Cambridge Journal of Education, 36(3), 415-433.

Cremin, T. Burnard, P. & Craft, A. (2006). Pedagogy and possibility thinking in the early years. Thinking skills and creativity, 1(2), 108-119.

Dau Gaspar, O. (2011). The Teachers Creative Attitudes, an Influence Factor of The Student’s Creative Attitudes. International Conference on the Future of Education, Florence, Italy, 16-17

Davies, T. (2006).Creative teaching and learning in Europe: promoting a new paradigm.The Curriculum Journal. 17(1)1:37-57.

Economidou Stavrou, N. (2013). Fostering musical creativity in pre-service teacher education: Challenges and possibilities. International journal of music education, 31(1), 35-52.

Fasko, Daniel, Jr. (2001). Education and Creativity. Creativity Research Journal, 13(3& 4), 317-327.

Fryer, M. (2009). Promoting Creativity in Education and Role of Measurement, 327-336.

Fullan, M. (2007). The New Meaning of Educational Change. The Columbia University: Teachers College (4th Edition).

Graves, K. (2015). Creativity in the Curriculum. In Creativity in Language Teaching (pp. 165-179). Routledge.

Gregerson, M. B. Snyder, H. T. & Kaufman, J. C. (Eds.). (2012). Teaching creatively and teaching creativity. Springer Science & Business Media.

Hall, C. Thomson, P. & Russell, L. (2007). Teaching like an artist: the pedagogic identities and practices of artists in schools. British Journal of Sociology of Education, 28(5), 605-619.

Halsey, K. Jones, M. & Lord, P. (2006). What works in stimulating creativity amongst socially   excluded youngsters? Available at: http://www.nfer.ac.uk/nfer/publications/NES01/NES01.pdf

Haryani, E. Coben, W. W. Pleasants, B. A. & Fetters, M. K. (2021). Analysis of Teachers' Resources for Integrating the Skills of Creativity and Innovation, Critical Thinking and Problem Solving, Collaboration, and Communication in Science Classrooms. Jurnal Pendidikan IPA Indonesia, 10(1), 92-102.

Helgevold, N. Næsheim-Bjorkvik, G. & ostrem, S. (2015). Key focus areas and use of tools in mentoring conversations during internship in initial teacher education. Teaching and Teacher Education, 49, 128-137.

Henriksen, D. & Mishra, P. (2013). Learning from creative teachers. Educational Leadership, 70 (5), 1-4.

Hewett, T. Czerwinski, M. Terry, M. Nunamaker, J. Candy, L. Kules, B. & Sylvan, E. (2005). Creativity support tool evaluation methods and metrics. Creativity Support Tools, 10-24.

Ibrakovid, Vehid and Bognar, Branko. (2009). Creativity in teaching plant production.Educational Journal of Living Theories. 2(2): 232-256

Jeffrey, B. (2006). Creative teaching and learning: Towards a common discourse and practice. Cambridge Journal of Education, 36(3), 399–414.

Lewis, T. (2005). Creativity-A Framework for the Design/Problem Solving Discourse in Technology Education. Journal of technology education, 17(1), 35-52.

Loveless, A, Turvey, K, Burton, J. (2006). Conceptual frame works for creativity, teacher professional knowledge and digital technologies: a two year study with student teachers and primary school pupils working creatively with DV resources. University of BrightonPaper presented at the British Educational Research Association Annual Conference, University of Warwick, 6-9.

Mohan, M. (1973). Is there a need for a course in creativity in teacher education? Journal of Creative Behavior, 7, 175–186.

Morais, M. F. & Azevedo, I. (2011). What is a creative teacher and what is a creative pupil? Perceptions of teachers. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 12, 330-339.

Mumford, M. D. Mobley, M. I. Uhlman, C. E. Reiter-Palmon, R. & Doares, L. M. (1991). Process analytic models of creative thought. Creative Research Journal, 4, 91–122.

Noddings, N. (2013). Standardized curriculum and loss of creativity. Theory into practice, 52(3), 210-215.

Page, T. (2012). A shared place of discovery and creativity: Practices of contemporary art and design pedagogy. International Journal of Art & Design Education, 31(1), 67-77.

Pelfrey, R. (2011). Classroom behaviors in elementary school teachers identified as fostering creativity. A dissertation submitted at Northern Kentucky University.

Priyanto, D. & Dharin, A. (2021). Students' creativity development model and its implementation in Indonesian Islamic Elementary Schools. Pegem Journal of Education and Instruction, 11(3), 81-87.

Sari, F. W. (2020). Inquiry Based Teaching in Writing Classroom: the Effectiveness to the Students’ Creativity. Journal of English Language Teaching and Islamic Integration (JELTII), 3(01), 244-264.

Selkrig, M. & Keamy, K. (2017). Creative pedagogy: a case for teachers’ creative learning being at the centre. Teaching Education, 28(3), 317-332.

Sitorus, R. & Siregar, S. A. (2021). Creativity Center for Child-Friendly Settlements in Kampung Hamdan-Sukaraja with Behavioral Architecture Approach. International Journal of Architecture and Urbanism, 5(1), 37-48.

Soh, K. (2017). Fostering student creativity through teacher behaviors. Thinking skills and creativity, 23, 58-66.

Sternberg, R. J. (2006). The nature of creativity. The Essential Sternberg: Essays on intelligence, psychology and education, 103-118.

Torrance, E. P. (1977). Discovery and nurturance of giftedness in the culturally different. Reston, VA: Council on Exceptional Children.

Williamson, P. K. (2011). The creative problem solving skills of arts and science studentsThe two cultures debate revisited. Thinking Skills & Creativity, 6(1), 31–43.