رویکرد مقایسه ای تمثیلی «بلبل»، «باد صبا» و «گل» در اشعار خاقانی، حافظ و بیدل دهلوی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 105-127   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسن نجفی لیسه رودی¹؛ محمد رضا شاد منامن^{* 1}؛ علی محمد مؤذنی²؛ ثورالله نوروزی داودخانی³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

²گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

³گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی رویکرد مقایسه­ای تمثیلی «بلبل»، «باد صبا» و «گل» در اشعار خاقانی، حافظ و بیدل دهلوی صورت پذیرفته است. واژه­های «بلبل»، «باد صبا» و «گل» اضلاع یک رابطه احساسی و عاشقانه هستند. هر سه واژه بکارگرفته شده در اشعار این شاعران دارای رویکردی تمثیلی درباره نمادهای مختلف هستند. اهمیت و ضرورت این تحقیق از آنجا ناشی می­شود که شناخت بهتر اضلاع تشکیل دهنده این رابطه می­تواند کمک موثری به ما در شناخت ویژگی­های شعری شاعرانی چون خاقانی، حافظ و بیدل دهلوی نماید. این تحقیق با استفاده از روش گردآوری کتابخانه­ای و با بررسی دیوان اشعار این شعرا و منابع پیرامونی صورت گرفته است. یافته­ها نشان داد که بلبل، تمثیل عاشق، باد، نسیم، صبا یا باد صبا تمثیل یک رابط و پیغام رسان در حال تردد میان عاشق و معشوق و گل به عنوان مظهر زیبایی طبیعی تمثیلی از معشوق جلوه می­نماید. با بررسی اشعار شاعران مورد نظر عناصر فراوانی از طبیعت اعم از باد، حیوانات و گیاهان به چشم می­خورد که همراه با کنایه، استعاره، تشبیهات و ترکیبات زیبایی هستند. این رویکرد تمثیلی در اشعار و غزلیات حافظ از برجستگی بیشتری نسبت به خاقانی و بیدل دهلوی برخوردار است. این پژوهش در صدد است تا با بررسی رویکرد تمثیلی این نمادها به مقایسه کارکردهای آن­ها در اشعار این شاعران بپردازد.

کلیدواژه‌ها

باد صبا؛ گل؛ حافظ؛ خاقانی؛ بیدل دهلوی

مراجع

1. ایرانی، محمد؛ منصوری، زهرا.(1390). کارکردهای هنری گل و گیاه در شعر حافظ سبکی جدید در مضمون آفرینی، نشریه سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، بهار، شماره 11، صفحات 329-338.
2. بیدل دهلوی، عبدالقادر بن عبدالخالق.(1392)، دیوان اشعار، تهران؛ انتشارات زوار، چ سوم.
3. پورنامداریان، تقى.(1386)، رمز و داستان­هاى رمزى در ادب فارسى. تهران: علمى فرهنگی، چ دوم.
4. حافظ، شمس­الدین محمد.(1378)، دیوان، بکوشش قاسم غنی و محمد قزوینی، تهران: انتشارات زوار، چ هفتم.
5. خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل.(1378)، دیوان اشعار، تهران ، تصحیح ضیاء الدین سجادی، زوّار، چ ششم.
6. دوبوکور، مونیک.(1376). رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران، نشر مرکز.
7. سیف، عبدالرضا.(1379). باد در دیوان حافظ، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، بهار و تابستان، صفحات 163-175.
8. فدوی، طیبه.(1392). تحلیل و بررسی اهداف حافظ از بکارگیری عوامل طبیعی در شعر، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال پنجم، شماره 16، صفحات 133 تا 154.
9. فرشیدورد، خسرو.(1357). در گلستان خیال حافظ، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی.
10. کیا، علی اصغر؛ ثقه­ای، سعید.(1390). مطالعه نقش­های باد صبا در شعر حافظ از منظر ارتباطی، نشریه جهانی رسانه، بهار و تابستان، شماره 11، صفحات 32-47.
11. گی آرتور.(1369).مقدمه­ای بر دیوان حافظ، ترجمه حسین فروتن، تهران؛ نشر عطایی، چ دوم.
12. مالمیر، محمد ابراهیم.(1396). گل در آیینه تلاوت ادب عرفانی، نشریه پژوهش­های ادب عرفانی، سال یازدهم، شماره اول، پیاپی 32، بهار، صفحات 66-37.
13. وزیری، علینقی.(1363). زیبا شناسی در هنر و طبیعت، تهران، انتشارات هیرمند، چ سوم.
14. یاحقی، محمدجعفر.(1386). فرهنگ اساطیر و داستان واره­ها در ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، چ چهارم.