درآمدی نظری بر علل شکل‌گیری منازعات سیاسی با تأکید بر نقش نظام‌های سیاسی

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 4، دوره 10، شماره 3، مهر 1402، صفحه 104-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2022.1959700.1466

نویسندگان

حنیف اطهری علاف¹؛ سعید گازرانی^{* 2}؛ علی اصغر داودی²

¹دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

²استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

چکیده

اگرچه پیدایش حکومت‌ها تبلور اراده مردم، و بقای آن‌ها در گرو رضایت مردم است؛ اما بروز منازعه میان طرفین این تعامل نیز همواره امری اجتناب‌‌ناپذیر بوده است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر تبیین آن دسته از رفتارهای حکومت‌ها به‌عنوان طرف قوی‌تر این تعامل است که بروز آن‌ها باعث شده منازعات سیاسی ایجاد ‌شوند و بقای حکومت‌ها را با چالش مواجه نمایند. به‌منظور حصول به هدف پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از مستندات تاریخی و مصادیق عینی، آن دسته از علل شکل‌گیری منازعات سیاسی که ریشه در رفتار حکومت‌ها دارند، شناسایی گردید. پژوهش بر این فرضیه‌ استوار است که اختلال در تأمین نیازهای اساسی، باورها و رفتارهای غیرعقلایی و عدم موازنه قدرت، به‌عنوان علل اصلی بروز منازعات سیاسی است. براساس نتایج بدست آمده، به‌نظر می‌رسد سرچشمه آغاز منازعات میان مردم و حکومت وجود یا احساس بی‌عدالتی باشد. همچنین، در نظام قدرت یک‌طرفه که هم حکومت به‌عنوان طرف قدرتمند و هم مردم به‌عنوان طرف ضعیف درصدد دستیابی به منابع کمیاب هستند، معمولاً طرف قدرتمند با استفاده از توانایی‌های خود، در جهت ایجاد نظام سلطه گام برمی‌دارد. در مقابل، مردمی که از اطاعت صِرف به تنگ آمده‌اند، همواره مترصد فرصت هستند که به هر نحو ممکن، این سلطه‌جویی را نفی کنند. در مجموع، به‌نظر می‌رسد تعلل حکومت‌ در رفع مشکلات مردم، هنگامی‌ که قرار است تصمیمی بگیرد که نارضایتی‌های اجتماعی را کاهش دهد، یا مزایای بیشتری برای مردم فراهم آورد، می‌تواند باعث انباشت تدریجی گروه‌های ناراضی در جامعه و بروز منازعات سیاسی بازگشت‌‌ناپذیر شود. به‌نظر می‌رسد گام نخست برای کنترل منازعات سیاسی توسط حکومت‌ها، از بین بردن احساس بی‌عدالتی در جامعه باشد، که با تأمین نیازهای اساسی و معیشتی مردم، محقق خواهد شد. در گام بعدی، حکومت‌ها باید بر افزایش مشروعیت خود متمرکز شوند، که اقتضای این امر ایجاد آزادی، در کنار حفظ شأن خود و پرهیز از اعمال خشونت است. در نهایت، حکومت‌ها برای جلوگیری از بروز منازعات باید از انباشت تدریجی نارضایتی‌ها در سطح جامعه ممانعت کرده و انرژی مردم را به‌سوی فعالیت‌های مشارکتی هدایت کنند؛ این امر نیز منوط به انجام بهینه کارویژه حکومت، یعنی خدمت به مردم است.

کلیدواژه‌ها

منازعات سیاسی؛ حکومت؛ مردم؛ خشونت؛ موازنه قدرت؛ نظام‌های سیاسی

مراجع

احمدی، یعقوب و همکاران (1397). گونه‌شناسی فرهنگ سیاسی دانشجویان استان کردستان بر پایه متغیرهای اجتماعی- فرهنگی. جامعه‌شناسی کاربردی، شماره 69، ص128-107.

افتخاری، اصغر؛ قدرت‌آبادی، علی‌رضا (1395). نقش سازمان‌های اطلاعاتی در تأمین امنیت نرم. پژوهش‌های حفاظتی و امنیتی، شماره 17، ص40-23.

برگس، هیدی؛ برگس، گای. ام (1390). دانشنامه حل‌وفصل منازعه. ترجمه محمدجعفر جوادی ارجمند و سکینه ببری گنبد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

خرمشاد، محمدباقر؛ یقینی‌پور، مصطفی (1396). منازعه سیاسی و امنیت در اندیشه سیاسی امام خمینی. آفاق امنیت، شماره 36، ص38-5.

دلاوری، ابوالفضل (1383). تحول منازعه سیاسی داخلی؛ از عصر دولت- ملت تا عصر جهانی‌شدن. پژوهش علوم حقوقی، شماره 12، ص142-107.

زاده‌محمدی، علی و همکاران (1390). رابطه عوامل شخصیت با گرایش به خشونت: نقش میانجی‌گر پایگاه‌های هویت. روان‌شناسی کاربردی، شماره 17، ص40-24.

سمیعی اصفهانی، علی‌رضا و همکاران (1397). فرهنگ سیاسی و تأثیر آن بر رفتار نخبگان و توسعه سیاسی در دوره پهلوی دوم. جامعه‌شناسی سیاسی ایران، شماره 1، ص129-105.

سیدامامی، کاووس (1395). پژوهش در علوم سیاسی؛ رویکردهای اثبات‌گرا، تفسیری و انتقادی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ سوم.

شیاری، علی؛ فرهنگی، محمدمهدی (1398). تأثیر سیاست‌های دولت بر وقوع توسعه سیاسی و شکل‌گیری جامعه مدنی در ایران. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 81، ص744-723.

عابدی اردکانی، محمد (1393). توسعه‌نیافتگی سیاسی از منظر فرهنگ سیاسی نخبگان در ایران (1384-1368). پژوهش‌نامه علوم سیاسی، شماره 36، ص170-133.

عباس‌تبار مقی، رحمت؛ فولادی، شهربانو (1397). عدالت سیاسی در اندیشه شهید مطهری و راولز در یک نگاه تطبیقی. پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره 26، ص120-103.

عبدالله‌پور چناری، محمد؛ کمالی، یحیی (1394). بررسی موانع کاربردی‌سازی علم سیاست از دیدگاه مدیران اجرایی استان کرمان. پژوهش‌نامه علوم سیاسی، شماره 41، ص166-119.

علی‌اصغرپور اصل ممقانی، طیبه؛ نوابخش، مهرداد (1398). فرآیند تصمیم‌گیری در رفتار سیاسی شهروندان شهر تبریز و علل اجتماعی آن. مطالعات علوم اجتماعی ایران، 16(63)، ص90-73.

کریمی مله، علی (1380). پتانسیل‌های تبدیل رقابت به منازعه سیاسی در ایران. مطالعات ملی، شماره 9، ص70-49.

کریمی، غلام‌رضا (1382). جامعه‌شناسی رفتار سیاسی. زمانه، شماره 13، ص30-25.

لهسائی‌‌زاده، عبدالعلی (1387). نظریه‌های جدید در مکتب تضاد. جامعه‌شناسی، شماره 11، ص32-9.

مشبکی، علی‌اصغر (1371). فراگرد تصمیم‌گیری و مدیریت بحران. دانش مدیریت، شماره 19، ص47-35.

معصومی، مجید؛ ساعی، احمد (1391). تأثیر تروریسم بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، شماره18، ص60-37.

میرزایی‌تبار، میثم و همکاران (1396). بررسی و تحلیل سیر تحول در نظریه‌های منازعه (با تأکید بر تحول تاریخی، رشته‌ای و نگاه ریشه‌ای نظریه‌ها). سیاست دفاعی، شماره 101، ص177-133.

Abu-Nimer, M. (2013). Basic human needs: Bridging the gap between theory and practice. In: Conflict resolution and human needs (p. 183-203). Routledge. ‏

Apfelbaum, E. (1999). Relations of domination and movements for liberation: An analysis of power between groups (abridged). Feminism & Psychology, 9(3), p.267-272. ‏

Barnett, J. & Adger, W.N. (2010). Environmental change, human security, and violent conflict. In: Global environmental change and human security, p.119-136. ‏

Bar-Tal, D. & Teichman, Y. (2009). Stereotypes and prejudice in conflict: Representations of Arabs in Israeli Jewish society. Cambridge University Press. ‏

Bartos, O.J. & Wehr, P. (2002). Using conflict theory. Cambridge University Press. ‏

Blau, P. (2017). Exchange and power in social life. Routledge. ‏

Blum-Kulka, Sh. & Weizman, E. (2014). Misunderstandings in political interviews. In: Misunderstanding in Social Life (p. 107-128). Routledge.

Bonoma, T.V. (1976). Conflict, cooperation and trust in three power systems. Behavioral Science, 21(6), p. 499-514. ‏

Boulding, K.E. (1990). Future directions in conflict and peace studies. In: Conflict: Readings in management and resolution (p. 35-47). London: Palgrave Macmillan.

Burton, B. & et al. (2015). Acting to manage conflict and bullying through evidence-based strategies. Springer. ‏

Chambers, J.R. & De Dreu, C.K.W. (2014). Egocentrism drives misunderstanding in conflict and negotiation. Journal of Experimental Social Psychology, No.51, p.15-26.

Collier, P., Elliott, V.L., Hegre, H., Hoeffler, A., Reynal-Querol, M. & Sambanis, N. (2003). Breaking the conflict trap: Civil war and development policy. World Bank Publications. ‏

Coser, L.A. (1957). Social conflict and the theory of social change. The British Journal of Sociology, 8(3), p.197-207. ‏

David, D. & Digiuseppe, R. (2010). Social and cultural aspects of rational and irrational beliefs: A brief reconceptualization. In: Rational and irrational beliefs, p. 49-61. ‏

Davies, J.C. (1962). Toward a theory of revolution. American sociological review, 27(1), p. 5-19.

Deutsch, M. (2011). Justice and conflict. In: Conflict, interdependence and justice (p. 95-118). New York, NY.: Springer.

Dienstag, J.F. (2014). Pessimism. The Encyclopedia of Political Thought, p. 2687-2689.‏

Dunn, D.J. (2004). From power politics to conflict resolution: The work of John W. Burton. Springer.

Fisher, R.J. (1990). Needs theory, social identity and an eclectic model of conflict. In: Conflict: Human needs theory (p. 89-112). London: Palgrave Macmillan. ‏

Folarin, S.F. (2013). Types and causes of conflict.
URL= https://core.ac.uk/download/pdf/32224691.pdf

Furusawa, T.E. (2011). A theory of government procrastination. Available at:  
‏https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1975750

Galtung, J. (1990). International development in human perspective. In: Conflict: Human needs theory (p. 301-335). London: Palgrave Macmillan.

Groom, A.J.R (1990). Paradigms in conflict: The strategist, the conflict researcher and the peace researcher. In: Conflict: Readings in management and resolution (p. 71-98). London: Palgrave Macmillan.

Hochschild, J.L. (2017). Left pessimism and political science. Perspectives on Politics, 15(1), p.6-19. ‏

Kelman, H.C. (1990). Interactive problem-solving: A social-psychological approach to conflict resolution. In: Conflict: Readings in management and resolution (p. 199-215). London: Palgrave Macmillan. ‏

Korpi, W. (1974). Conflict, power and relative deprivation. American Political Science Review, 68(4), p.1569-1578. ‏

Kriesberg, L. (2007). Constructive conflicts: From escalation to resolution. Rowman & Littlefield. ‏

Kriesberg, L. (2016). Moral Judgements, Human Needs and Conflict Resolution: Alternative Approaches to Ethical Standards (2012). In: Louis Kriesberg: Pioneer in Peace and Constructive Conflict Resolution Studies (p. 179-195). Cham: Springer.

Lindelow, J. & Scott, J.J. (1989). Managing Conflict. ERIC Publications.

Louis, W.R., Taylor, D.M. & Neil, T. (2004). Cost‐benefit analyses for your group and yourself: The rationality of decision‐making in conflict. International Journal of Conflict Management, 15(2), p.110-143.

Marshall, M.G. (1999). Third world war: System, process, and conflict dynamics. University Press of Amer.‏

Maslow, A.H. (2013). 45. Conflict, frustration, and the theory of threat. In: Contemporary psychopathology (p. 588-594). Harvard University Press.

Mitchell, Ch.R. (1991). Classifying conflicts: Asymmetry and resolution. The annals of the American academy of political and social science, 518(1), p.23-38.

Oberschall, A. (1973). Social conflict and social movements. Englewood Cliffs., NJ: Prentice-Hall. ‏

Rader, V. (1990). Human needs and the modernization of poverty. In: Conflict: Human needs theory (p. 219-234). London: Palgrave Macmillan.

Rakotsoane, F.C.L (2019). Structure and Parts of an Article. Presented at the National University of Lesotho, Roma.

Rosati, J.A., Carroll, D.J. & Coate, R.A. (1990). A critical assessment of the power of human needs in world society. In: Conflict: Readings in management and resolution (p. 156-179). London: Palgrave Macmillan.

Rubenstein, R.E. (1990). Basic human needs theory: Beyond natural law. In: Conflict: Human needs theory (p. 336-355). London: Palgrave Macmillan.

Sandole-Staroste, I. (2013). Through gender lenses: Human Needs theory in conflict resolution. In: Conflict Resolution and Human Needs (p. 77-94). Routledge. ‏

Singer, J.D. (1960). International Conflict Three Levels of Analysis. World Politics, 12(3), p.453-461. ‏

Timofeev, M.I. & Woods, P.J. (1993). Irrational beliefs and conflict-handling orientations. Journal of Rational-emotive and Cognitive-behavior Therapy, 11(2), p.109-119. ‏

Turocy, T.L. & von Stengel, B. (2001). Game Theory. CDAM Research Report (October). ‏

Turocy, T.L. (2001). Texas a & m university. Bernhard von Stengel, London School of Economics “Game Theory” CDAM Research Report (October 2001).      
URL= http://www.cdam.lse.ac.uk/Reports/Files/cdam-09-2001.pdf

Varshney, A. (2003). Nationalism, ethnic conflict, and rationality. Perspectives on politics, 1(1), p. 85-99. ‏

Wallensteen, P. (2006). Understanding Conflict Resolution: War, Peace and the Global System (Arabic edition). The Academic Center for Political Studies.

Wedge, B. (1990). The individual, the group and war. In: Conflict: Readings in management and resolution (p.101-116). London: Palgrave Macmillan. ‏

Wright, Q. (1990). The nature of conflict. In: Conflict: Readings in Management and Resolution (p. 15-34). London: Palgrave Macmillan. ‏