بررسی گفتمان اسلام سیاسی و تبارشناسی اسلام‌گرایی

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 7، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 35، فروردین 1402، صفحه 131-149   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2022.1954635.1438

نویسندگان

جواد بوستان افروز¹؛ حامد محقق نیا^{* 2}؛ روح اله شهابی²؛ فریدون اکبرزاده³

¹دانشجوی دکتری، گروه روابط بین‌الملل، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

²استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

³استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی گفتمان اسلام سیاسی و تبارشناسی اسلام‌گرایی بود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و از نظریه گفتمان لاکلا و موف نیز استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که اسلام سیاسی در بین مسلمانان، گفتمانی است که صورت‌بندی خاصی از جامعه و سیاست را با محوریت دال مرکزی اسلام ارائه می‌دهد و تلاش می‌کند اسلام را از منظر سیاسی مورد تأکید قرار داده و آن را از دایره صرفاً مذهبی خارج سازد. همچنین درصدد است تا اسلام را به دال برتر تمامی گفتمان‌های امت اسلامی تبدیل کند. تعیین دال‌های گفتمان اسلامی حوزه نبرد گفتمان مدرنیته غرب با اسلام‌گرایان بوده است، برای تبیین دال‌های اسلام سیاسی رویکردهای اندیشه‌ای، اجتماعی و جریان‌شناسی به‌کار برده شده است، ولی رویکرد گفتمانی از ظرفیت گسترده‌تر و انعطاف‌پذیرتری در تبیین جریان‌های جوامع اسلامی برخوردار است. در بین صورت‌بندی‌های این گفتمان، اسلام سیاسی مردم‌سالار با قرار گرفتن در مقابل مقوله‌های جدیدی از قبیل دموکراسی، انتخابات، حکومت و سیاست‌سازی، به بازتعریف نشانه‌های متعدد اسلام سیاسی سنتی ازجمله تبیین نقش شورا، مشورت، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، عدالت اقتصادی، جایگاه غیرمسلمانان و زنان در جامعه اسلامی، اقدام کرده است.

کلیدواژه‌ها

اسلام سیاسی؛ تبارشناسی؛ اسلام‌گرایی؛ مردم‌سالاری

مراجع

اسماعیلی مازگر، علیرضا (1396). تأثیر گفتمان اسلام سیاسی بر صورت‌بندی گفتمان‌های قدرت در نظام بین‌‌الملل معاصر. طرح پژوهشی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.

باقی، عمادالدین (1384). دین، سکولاریسم، حقوق بشر. بازتاب اندیشه، شماره 65.

بشیریه، حسین (1395). جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر نی.

بهروزلک، غلامرضا (1386). جهانی‌شدن و اسلام سیاسی در ایران. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

حقیقت، سید صادق (1394). روش‌‌شناسی علوم سیاسی. قم: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.

روآ، اولیویه (2017). جهل مقدس. ترجمه عبدالله ناصری طاهری و سید سادات طباطبایی. تهران: انتشارات مروارید.

سعید، بابی (1397). هراس بنیادین، اروپامداری و ظهور اسلام‌گرایی. ترجمه غلامرضا جمشیدی‌‌ها و موسی عنبری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شفیق، شهلا (بی‌‌تا). اسلام سیاسی، جنس و جنسیت در پرتو تجربه ایران. بیجا: بی‌‌نا.

شهرستانی، عبدالکریم (1368). الملل و النحل. بیروت: دارالسرور، ج 1.

عارف‌‌نژاد، ابوالقاسم (1391). گفتمان اسلام سیاسی مردم‌سالار و لیبرال دموکراسی در عراق (2003-2010). طرح پژوهشی دانشگاه پیام نور مرکز.

کپل، ژیل (1386). بنیادگرایی اسلام. ترجمه احسان عابدی. بازتاب اندیشه، شماره 86، ص42 - 47.

نبوی، سیدعبدالامیر (1384). ظهور و دگرگونی جریان‌های اسلام‌گرا: مروری بر رویکردها و نظریه‌ها. دانش سیاسی، شماره 2.

Akbarzadeh, Sh. (2021). Routledge Handbook of Political Islam. Routledge.

Alatas, S.F. (2010). Rejecting Islamism and the Need for Concepts from Within the Islamic Tradition. In: Islamism, Stanford. California: Stanford University Press.

Burgat, F. (2021). Understanding Political Islam. Manchester: Manchester University Press.

Fuller, G.E. (2003). The Future of Political Islam. New York: Palgrave.

Halliday, F. (2003). Islam and the myth of confrontation: religion and politics in the Middle East. London: I.B.Tauris.

Hanafi, H. (2010). New Directions in Islamic Thought, Qatar: Center for International and Regional Studies (CIRS). Georgetown University School of Foreign Service in Qatar, Brief No. 4

Hashemi, N. (2021). Political Islam: A 40 Year Retrospective. Religions, 12, p.130.       
DOI: https://doi.org/10.3390/rel12020130

Johan, H.M. (2015). Islam in the era of globalization: Muslim attitudes towards modernity and identity. Routledge.

Knudsen, A. (2003). Political Islam in the Middle East. Norway, Bergen: Chr. Michelsen Institute Development Studies and Human Rights.

Kramer, M. (2003). Democracy in the Middle East. In: Democracy in the Middle East: Defining the Challenge, Y. Mirsky & M. Ahrens (eds.). Washington, D.C.: Winep.

Lewis, B. (1990). The Roots of Muslim Rage. The Atlantic Monthly, Retrieved from: http://www.theatlantic.com/issues/9.sep/rage.htm

Martin, R.C. & Barzegar, A. (eds) (2010). Islamism. Stanford, California: Stanford University Press.

Sabet, A.G.E. (2000). Feature review: The End of Fundamentalism? Third World Quarterly, No.21.

Shay, Sh. (2017). The Shahids: Islam and Suicide Attacks. New Brunswick: Transaction Publishers.

Varisco, D.M. (2010). Inventing Islamism: The Violence of Rhetoric. In: Richard C. Martin & A. Barzegar (2010). Islamism. Stanford, California: Stanford University Press.

Zubaida, S. (2001). Islam, the people and the state: essays on political ideas and movements in the Middle East. London: I.B.Tauris.