تبیین فقهی مضمون آیه سوم سوره نساء و بررسی اختلاف نظر در تاریخ‌گذاری دقیق آن

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 13، شماره 49، فروردین 1401، صفحه 1-18   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ریحانه امام جمعه¹؛ جعفر نکونام^{* 2}؛ مهرداد عباسی³

¹دانشجوی دکتری، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

³استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین فقهی مضمون آیه سوم سوره نساء و بررسی اختلاف نظر در تاریخ‌گذاری دقیق آن است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که زمان تقریبی نزول آیات مورد بررسی، مربوط به زمان بعد از جنگ اُحد و اواخر سال سوم و اوایل سال چهارم هجرت می‌باشد. موضوعات مطرح شده در این آیات، بیشتر روابط اجتماعی بین مسلمانان است. این نوع ارتباط مربوط به دوره بعد از هجرت و دوره ده ساله نبوت پیامبر اسلام (ص) است. موضوع دیگر مطرح در این آیات، مربوط به سرپرستی و رسیدگی به امور زنان و کودکان بی‌سرپرست است که با ازدواج مجدد زنان بی‌سرپرست، یک حامی و مربی برای فرزندانشان فراهم می‌شد.
 

کلیدواژه‌ها

سوره نساء؛ جنگ اُحد؛ زنان؛ یتیمان؛ ازدواج

مراجع

قرآن کریم.

آلوسى، سید محمود (1405ق).روح المعانی. قاهره: دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ج4.

ابن حزم، علی (بی‌تا). المحلّی. تحقیق احمد محمد شاکر. بیروت: دارالفکر، ج9.

ابن عاشور، محمدطاهر (1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: موسسه التاریخ العربی، ج4.

ابن فارس، أحمد (1399ق). معجم مقاییس اللغة. المحقق عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دارالفکر.

اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: انتشارات جامعه مدرسین.

امامی، مسعود (1392). فلسفه حکم تعدد زوجات. پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 1(1).

اندلسی، محمد بن یوسف (1403ق). البحر المحیط. بیروت: دارالفکر، چاپ دوم، ج3.

بازرگان، مهدی (1356). سیر تحول قرآن. تهران: انتشارات قلم.

بلاغی، محمدجواد (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالفکر، چاپ دوم.

بهجت‌پور، عبدالکریم (1392). همگام با وحی؛ تفسیر تنزیلی مبانی، اصول، قواعد و فواید. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج1.

بیهقی، أحمد (1424ق). السنن الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ج7.

جوادی، عبدالله (1388). تفسیر تسنیم. قم: مرکز نشر اسراء، ج17.

حجتی، محمدباقر (1366). تفسیر کاشف. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ج2.

حرّعاملی، محمد بن حسن (1412ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.

دمشقی، ابن عادل (1419ق). اللباب فی علوم الکتاب. بیروت: دار الکتب العلمیة، ج2.

راغب اصفهانی، ابوالقاسم (1368). مفردات قرآن. بیروت: دار الشامیه.

زمخشری، جارالله (1407ق). الکشاف. بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ج1-2.

سبزواری، عبدالاعلی (1414ق). مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن. نجف: دفتر آیت‌الله سبزواری، ج1، 3.

سیوطی، جلال‌الدین (1404ق). الدرالمنثور. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

شکرانی، رضا؛ حبیب الهی، مهدی (1394). آیه تعدد زوجات، حکمی مطلق یا مشروط؟ پژوهشنامه زنان, 6(2)، ص93-117.

طباطبایی، محمدحسین (1393ق). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: کتابفروش سلطانی، ج15،4.

طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طبرسی، حسن بن فضل (1408ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه، چاپ دوم، ج4-1.

طبری، محمد بن جریر (1420 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه، ج4.

طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1413ق). التبیان الجامع لعلوم القرآن. قم: دفتر نشر اسلامی، ج3.

علامه حلّی، حسن بن یوسف (1418ق). مختلف الشیعة. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

علامه حلّی، حسن بن یوسف (1419ق). قواعد الاحکام. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

غزالی، ابی حامد محمد بن محمد (بی‌تا). احیاء علوم‌ الدین. بیروت: مطبعه دارالجیل، ج6.

فخررازی، ابوعبدالله محمد بن حسین (1405ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). قم: دفتر نشر معارف اسلامی، ج9.

فیومی، احمد بن محمد (1378). مصباح‌ المنیر. قم: دارالرضی، ج2، 8.

قرطبی، محمد بن احمد (1405ق). الجامع الأحکام القرآن (تفسیر قرطبی). بیروت: دارالإحیاء التراث ‌العربی، چاپ سوم، ج6.

قطب راوندى، سعید بن عبدالله (1415ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: نشر مرتضوی، ج2.

قمی مشهدی، محمدرضا (1368). کنز الدقائق. تهران: وزارت ارشاد.

کاتوزیان، ناصر (1384). دورة مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت. تهران: نشر میزان.

کرکی، علی بن حسین (1411ق). جامع المقاصد. قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.

کلباسی اشتری، زهرا (1396). تاریخ‌گذاری سور قرآن. رساله دکتری. دانشگاه اصفهان.

مدرسی، محمدتقی (1419ق). تفسیر من هدی القرآن. تهران: دارالهدی، چاپ دوم.

مدنی، محمد (1378ق). رأی جدید فی تعدد الزوجات. رساله الاسلام، 20(4).

مکارم شیرازی، ناصر (1369). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج3.

نکونام، جعفر (1380). درآمدى بر تاریخ‌گذارى قرآن‏. تهران: نشر هستى نما.