درنگی بر تاثیر قبول نیابت در وصایت حج

فقه و تاریخ تمدّن

دوره 8، شماره 1، فروردین 1401، صفحه 35-45   

نوع مقاله: مقاله مروری

نویسندگان

حسین میرسعیدی^{* 1}؛ بهنام عباسی اول²

¹گروه آموزشی الهیات و معارف اسلامی ، دانشگاه فرهنگیان، مشهد، ایران. (نویسنده مسؤول).

²استادیار گروه معارف اسلامی ، دانشگاه فرهنگیان ، مشهد،

چکیده

یکی از موضوعاتی که فقها در آن اختلاف دارند ، وصایت و موضوع قبول در آن است. نظر مشهور فقها بر این است که در وصایت قبول شرط نیست. ماده 834 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نیز همین دیدگاه را پذیرفته است. این ماده و همچنین نظر مشهور فقها با تعدادی از قواعد مسلم فقهی مانند: اصل حاکمیت و آزادی اراده، لزوم انضمام قبول در عقود ، قاعده نفی ضرر و قاعده عسر و حرج مغایرت دارد. از سوی دیگر نادیده گرفتن ایجاب موصی از جهتی که وصیت برای حج بلا تکلیف می ماند و برای او ضرر ایجاد می کند نیز جای تامل دارد.
قول دیگر در این مساله این است که وصی پس از فوت موصی در صورتی که وصایت را نپذیرفته باشد، حق رد دارد ویا هنگامی که پسر وصی پدر باشد ویا اینکه اگر وصی وصایت را انجام ندهد انجام وصایت توسط شخص دیگری ممکن نباشد باید وصایت را قبول کند.
کلید واژه ها: وصایت، وصیت عهدی، نیابت، ایجاب و قبول، حج.
در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﺎ در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻐﺎﯾﺮ وﺻﯿﺖ ﺗﻤﻠﯿﮑﯽ ﺑﺎ وﺻﺎﯾﺖ، در دو ﻣﻮﺿﻊ، دﭼﺎر ﭼـﺎﻟﺶ ﻫﺴـﺘﯿﻢ: ﯾﮑـﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ وﺻﺎﯾﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ، ﺑﺎ وﺻﯿﺖ ﺗﻤﻠﯿﮑﯽ در ﺗﻐﺎﯾﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﮐـﻪ در وﺻـﺎﯾﺖ، اﯾﺼـﺎء ﺑـﻪ وﻻﯾﺖ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در وﺻﯿﺖ ﺗﻤﻠﯿﮑﯽ، ﺗﻤﻠﯿﮏ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ، اﻧﺪراج آن دو در ﯾـﮏ ﺗﻌﺮﯾـﻒ، ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ. از دﯾﮕﺮ ﺳﻮ، وﺻﯿﺖ ﺗﻤﻠﯿﮑﯽ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺸﻬﻮر، ﻋﻘـﺪ اﺳـﺖ وﻟـﯽ وﺻـﺎﯾﺖ، ﻣـﻮرد اﺧـﺘﻼف اﺳﺖ
در این مقاله پس از بحث و بررسی نظرات فقها دیدگاهی را می پذیرد که می گوید: موصی شرعا و قانونا در جهت آگاه کردن وصی از مورد وصایت (نیابت حج)و اخذ قبول از وی قبل از فوت خود اجبار دارد، در این صورت نه در حق وصی و نه در حق موصی ستمی وارد نخواهد شد و تعارض دو قاعده نفی ضرر و عسر و حرج نیز مرتفع می شود.

کلیدواژه‌ها

وصیت عهدی؛ نیابت؛ ایجاب و قبول؛ حج