بررسی و تحلیل کنش های سیمرغ در ارتباط با زال و رستم با رویکرد تمثیلی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 14، شماره 52، تیر 1401، صفحه 68-84   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا فاطمی مقدم سقی¹؛ فرشاد میرزایی مطلق²؛ مسعود سپه وندی³

¹دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد خرّم‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرّم‌آباد، ایران.

²گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد خرّم‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، خرّم‌آباد، ایران.

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد- ایران

چکیده

سیمرغ یکی از شخصیّت­های غیرانسانی در شاهنامۀ فردوسی است که می­توان نگاهی تمثیلی به کنش­های آن داشت. در شاهنامه به دو سیمرغ اهورایی و اهریمنی اشاره شده است که هدف پژوهش حاضر، بررسی کنش‌های سیمرغ اهورایی در ارتباط با زال و رستم است. دربارۀ ضرورت تحقیق باید گفت که نگاهی به زمینه­های تمثیلی شاهنامه در رسیدن به ژرف­ساخت لایه­های فکری فردوسی تأثیری مطلوب دارد. سؤال اصلی تحقیق این است که سیمرغ در شاهنامه چه مصداق­های تمثیلی دارد؟ نتایج تحقیق نشان می­دهد که این پرنده در ماجرای نبرد رستم با اسفندیار، تمثیلی از حکیم و خردورز است و تهمتن را از شکست و مرگ می­رهاند. همچنین، در ماجرای به دنیا آمدن رستم، سیمرغ تمثیلی از پزشک است و با اقدامات خود، زمینه­های زایش پور زال را فراهم می­آورد. افزون بر این، در داستان زاده شدن زال و طرد شدن از سوی پدرش، سیمرغ را باید تمثیلی از مادر و محافظ دانست. او نوزاد را پرورش می­دهد و به نوعی، باعث تداوم جریان اصلی حماسۀ ایرانی (پیدایی رستم) می­شود. تحقیق حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و استناد به منابع کتابخانه­ای تدوین شده است. همچنین، تاکنون در هیچ پژوهشی به صورت مستقل به ابعاد تمثیلی شخصیّت سیمرغ در شاهنامه اشاره­ای نشده است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامۀ فردوسی؛ زال؛ رستم؛ سیمرغ؛ تمثیل

مراجع

1- پورنامداریان، تقی. (1386). دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

2- حسینی کازرونی، سیّد احمد و متوسّلی، نعیمه و ندّافی، مرضیّه. (1395). گوشورون (بررسی سیمای تمثیلی و اساطیری گاو در شاهنامۀ فردوسی). مجلّۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. 8 (28). 44-31.

3- خلف تبریزی، محمّدحسین. (1342). برهان قاطع. ج2. به کوشش محمّد معین. چ دوم. تهران: ابن سینا.

4- خیّام، مسعود. (1399). ماجرای پرهای حاشیه­ساز سیمرغ چیست. منتشر­شده در خبرگزاری ایسنا به تاریخ 6 آبان. کد خبر: 99080602949.

5- داد، سیما. (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ دوم. تهران: مروارید.

6- رضی، هاشم. (1381). دانش­نامۀ ایران باستان. ج1. تهران: سخن.

7- سلطانی، علی. (1354). سیمرغ در فضای فرهنگ ایران. مجلّۀ نگین. 12 (120). 37-31.

8- سلطانی گردفرامرزی، علی. (1372). سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران. تهران: مبتکران.

9- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا. (1380). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگه.

10- شکرالله­پور، فریبا. (1389). بررسی نقش سیمرغ و دیو از منظر شاهنامه. مجلّۀ حافظ. 7(70). 37-34.

11- صفا، ذبیح­الله. (1374). حماسه‌سرایی در ایران. چ ششم. تهران: فردوس.

12- فردوسی، ابوالقاسم. (1369). شاهنامه. ج1و5. به کوشش جلال خالقی­مطلق. زیر نظر احسان یارشاطر. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران و نشر مزدا.

13- فرزاد، مسعود. (1354). سیمرغ و اسفندیار در شاهنامۀ فردوسی. مجلّۀ خرد و کوشش. 6(17). 87-69.

14- کریستن­سن، آرتور. (2535). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تبریز: مؤسّسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

15- کیوانفر، محمّدرضا و عادل­زاده، پروانه و پاشایی، کامران. (1399). تطوّر بیان تمثیل در رستم و اسفندیار خکیم فردوسی. مجلّۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی. 12 (45). 142-104.

16- مسکوب، شاهرخ. (1342). مقدّمه­ای بر رستم و اسفندیار. تهران: امیرکبیر.

17- _________ . (1374). تن پهلوان و روان خردمند (مجموعه مقالات). تهران: طرح نو.

18- موسوی، مریم و نورزی­داوودخانی، ثورالله و مؤذّنی، علی­محمّد و زیرک­گوشلوندانی، نصرالله. (1401). تحلیل شخصیّت­های تمثیلی شاهنامه از منظر گفتمان انسان­شناسی فردوسی. مجلّۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 14 (51). 140-120.

19- نظری، جلیل و مقیمی، افضل. (1384). داستان­های پر آب چشم؛ رستم و سهراب- رستم و اسفندیار. چ دوم. تهران: آسیم.

20- هواسی، جعفر. (1399). تأمّلی در داستان و شخصیّت­های نمادین و تمثیلی شاهنامه. مجلّۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، 12 (46). 95-81.