ارزیابی تاثیر اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی بر عمر پس از برداشت گل شاخه بریده مریم (Polianthes tuberosa)

فصلنامه گیاه و زیست فناوری ایران

مقاله 4، دوره 17، شماره 1، خرداد 1401، صفحه 37-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حمیده حسینی^{* 1}؛ محمدرضا حسندخت²؛ محمد امیر مهری³؛ الهام شهرکی³

¹مرکز آموزش تحقیقات زاهدان.

²دانشیار دانشگاه تهران

³دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد زاهدان

چکیده

افزایش عمر گل در گل های شاخه بریده که محصولاتی فسادپذیر و دارای عمر کوتاهی هستند، بسیار اهمیت دارد. با استفاده از ترکیبات و مواد مختلف می توان طول عمر گل های شاخه بریده را افزایش داد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا تصادفی در چهار تکرار شامل 64 گلدان در مشهد اجرا شد. اسانس نعناع فلفلی عامل اول در چهار سطح (0، 100، 200 و 300 پی پی ام) و اسید سیتریک عامل دوم در چهار سطح (0، 100، 200 و 300 پی پی ام) بود. برای ارزیابی ماندگاری گل های بریده بر اساس روز فاصله زمانی از هنگام برداشت تا زمانی که تعداد گلچه های پژمرده بیشتر از گلچه های باز شده بودند به عنوان پایان عمر گلجایی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد اسانس نعناع فلفلی بر طول عمر گل معنی دار بود. اثر اسید سیتریک نیز بر تعداد گلچه های بازشده، ریزش گلچه ها، قطر گلچه، درصد پژمردگی، وزن تر ساقه و طول عمر گل معنی دار بود. بالاترین میزان تعداد گلچه های بازشده، قطر گلچه، وزن تر، طول عمر گل مربوط به تیمار 300 پی پی ام اسانس نعناع فلفلی و200 پی پی ام اسید سیتریک بود. در مجموع استفاده از اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک در غلظت های مختلف نسبت به شاهد باعث افزایش طول عمر گل، وزن تر، تعداد گلچه های باز شده و قطر گلچه ها همچنین کاهش ریزش گلچه ها و درصد پژمردگی گل مریم شد.

کلیدواژه‌ها

طول عمر؛ درصد پژمردگی؛ اسانس؛ قطر گلچه

اصل مقاله

مقدمه و کلیات

گل مریم (Polianthes tuberosa L.) از گل‌های پیازدار تجاری و زینتی مهم است که گیاهی علفی، چندساله، از خانواده آگاواسه (Agavaceae) و بومی مکزیک است، این گیاه دارای ریزوم است که به اشتباه به آن پیاز گفته می­شود. گل مریم در بسیاری از کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان پرورش داده می­شود و به دلیل زیبایی، ماندگاری و عطر بالای آن در صنعت گل بریدنی و عطرسازی کاربرد دارد (Benschop, 1993; Eidyan, 2014). سطح زیر کشت گل مریم در ایران در سال 1385 حدود 1/3 میلیون مترمربع بوده است که بخش اعظم آن زیر پوشش گلخانه بوده و استان­های تهران، خوزستان و مرکزی به ترتیب بیشترین سهم در تولید آن را
داشته­اند (حسن‌زاده نعیمی، 1387). وضعیت اقلیمی بسیار مناسب در ایران برای کشت و کار گل مریم، وجود بازارهای مناسب برای صادرات این گیاه زیبا و خوش­عطر درمجموع باعث شده است که این گیاه به عنوان گل بریده مورد توجه قرار گیرد و با سطح زیر کشت حدود 300 هکتار در ایران، رتبه چهارم را پس از گلهای رز، گلایول و داوودی در بین سایر گلهای شاخه بریده به خود اختصاص داده است اخیرا علاوه بر ایران، به دلیل محبوبیت گلچه ها و عطر آن، مورد توجه کشورهای کنیا، هند و مکزیک قرار گرفته و به صورت تجاری در بازارهای گل و گیاهان زینتی از قبیل ایالات متحده امریکا، اروپا و ژاپن مبادله می­شود و به طورکلی برای تولید این گیاه بین 4000 تا 7000 مترمکعب آب، در سال برای یک هکتار مورد نیاز است (Kanani and Nazari Deljou, 2016). عوامل متعددی باعث کاهش عمر گل های شاخه بریده می­گردد که از آن میان می توان به کاهش کربوهیدرات­ها و وجود میکروارگانیسم­های موجود در محلول نگهدارنده اشاره کرد. کربوهیدرات­ها پس از آب، فراوان ترین ترکیبات در بافت­های گیاهی هستند و به عنوان تامین کننده قند مورد نیاز گل می­باشند (Bhattacharjee and De, 2005). از دیگر عوامل موثر در کاهش عمر گل­های شاخه بریده انسداد آوندی است، که یکی از علل آن وجود میکروارگانیسم­های موجود در محلول گلدانی است (Thomas et al., 2003). انسداد آوندی به دلیل وجود میکروارگانیسم هایی مانند باکتری­ها و قارچ­ها در محلول گلدانی موجب بروز علایم پیری، کاهش طول عمر شاخه بریده و جلوگیری از جذب محلول می­گردد (Loub and  Van Doorn, 2004). افزایش طول عمر در گل­های شاخه بریده بستگی به عوامل مختلف در قبل و پس از برداشت دارد (Saghazadeh et al., 2014). کاربرد اسانس­های گیاهی به عنوان ترکیبات ضد میکروبی در محلول نگهدارنده­ی گل ژربرا موجب افزایش ماندگاری
گل­ها و جلوگیری از انسداد آوندی گردید (Shanan et al., 2010). در یک پژوهش انجام شده روی طول عمر و کیفیت گل شاخه بریده لیلیوم با استفاده از اسانس آویشن و نعناع فلفلی، متوسط طول عمر گل شاخه بریده با تیمار آب مقطر 9 روز بود، در حالی که طول عمر گل­های تیمار شده با اسانس نعناع فلفلی در غلظت 900 میلی­گرم در لیتر 15 روز بوده و ماکزیمم وزن تر و کیفیت ظاهری نیز در تیمارهای آویشن و نعناع فلفلی در غلظت 900 میلی‌گرم در لیتر به دست آمد (Pirpour et al., 2013). در پژوهشی که اثر اتانول و اسانس های آویشن، زیره سیاه و نعناع فلفلی برطول عمر گل بریده میخک بررسی گردیده است، نشان داده شده که محلول اتانول 7% و متانول 4% عمر گل­ها را نسبت به شاهد افزایش داده است (Karimian Fariman and Tehranifar, 2011). اسید سیتریک مهم ترین اسیدی است که در نگهداری گل­های شاخه بریده استفاده می‌شود. استفاده از اسید سیتریک و اسید آسکوربیک و سایر آنتی‌اکسیدان­ها تاثیر زیادی در افزایش عمر پس از برداشت گل‌های بریده دارند (Hassanpour Asil and Hassani, 2012). در مورد تاثیر مواد شیمیایی و تیمارهای مختلف بر روی کمیت و کیفیت اسانس و مواد معطر گیاهان گزارش­هایی وجود دارد استفاده از تیوسولفات نقره در نگهداری پس از برداشت گل مریم میزان عطر گل­ها را به شدت کاهش می­دهد اما کاربرد اسید سیتریک میزان عطر گل­ها را بهبود می­بخشد (Anjum et al., 2001). در بررسی اثر سطوح مختلف اسید سیتریک و اسید سالیسیلیک بر ماندگاری گل رز، نتایج نشان داد اسید سیتریک اثر مثبت و مستقیمی بر جذب آب و طول عمر گل داشت، همچنین اسید سیتریک با تاثیر بر مقدار جذب آب باعث بهبود قطر گل گردید. اسید سیتریک با اثر مستقیم باعث تاخیر کاهش وزن تر گل شد که این اثر به نوبه خود باعث افزایش کیفیت ظاهری گل شد، طبق این تحقیق مصرف اسید سیتریک در مقادیر کم از طریق افزایش وزن، منجر به بالا بردن کیفیت ظاهری گل گردید (حاجی‌رضا و همکاران، 1392). با توجه به روند افزایش نیاز جامعه به گل­های شاخه بریده و محبوبیتی که گل مریم در بین مردم دارد و همچنین انجام پژوهش در مورد فیزیولوژی پس از برداشت گل های بریده و گیاهان گلدانی اطلاعات زیادی را در زمینه فرایندهای پیری و روش­های جلوگیری از فرایندهای مسن شدن و ضایعات پس از برداشت را افزایش داده و منجر به بهبود روش های نگاهداری گل­های بریده با محلول نگهدارنده شده است. بر این اساس لزوم مطالعه دقیق در این رابطه ضروری می باشد، پژوهش حاضر نیز در این راستا و به منظور مطالعه بررسی تاثیر اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک بر طول عمر گل شاخه بریده مریم انجام گرفت.

فرآیند پژوهش

این تحقیق در شهریور ماه سال 1394 در شهرستان مشهد واقع در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه قرار دارد. بیشینه ارتفاع شهر مشهد ۱۱۵۰ متر و کمینه آن ۹۵۰ متر است. شرایط محیطی آزمایش دمای 25-20 درجه سانتی­گراد و رطوبت 5 ± 65 درصد و دستگاه تهویه ای برای ورود و خروج هوا و جلوگیری از تجمع اتیلن وجود داشت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملا‌ً تصادفی در چهار تکرار، شامل 64 گلدان در محل آزمایشگاه به مرحله اجرا درآمد. تیمارها شامل اسید سیتریک در غلظت های (صفر، 100، 200 و 300 میلی گرم در لیتر) و اسانس نعناع فلفلی با غلظت های (صفر، 100، 200 و 300
میلی­گرم در لیتر) در 4 تکرار انجام گرفت. تعداد تیمارها شامل 16 تیمار و هر واحد آزمایش شامل
3 شاخه گل مریم بود. گل‌های مریم از یک گلخانه تجاری واقع در مشهد، تهیه و در حداقل زمان ممکن به محل انجام آزمایش انتقال یافتند. سپس مدت کوتاهی به یک اتاق خنک انتقال داده شدند تا گرمای اولیه آن ها گرفته شود. سپس به منظور کاهش اختلافات میان شاخه های گل و به حداقل رساندن میزان خطای آزمایش، شاخه های گل از نظر طول ساقه و تعداد برگ همگن شدند. در این طرح از گل شاخه بریده مریم رقم دابل یا پرپر پابلند به تعداد 192 شاخه استفاده شد. ابتدا تمام شاخه های گل مریم تهیه شده به طول یکسان 60 سانتی‌متر بریده و به صورت تیمار مداوم قرار گرفت. در حین آزمایش، داده برداری به صورت روزانه بود و برش مجدد انتهای ساقه نیز به صورت یک روز در میان در زیر جریان آب انجام گرفت. ویژگی های مورد بررسی در این پژوهش عبارت بودند از طول عمر شاخه بریده، اندازه گیری قطر گل (میزان شکوفایی گل)، درصد ریزش گلچه، درصد باز شدن گلچه، وزن تر نسبی و درصد پژمردگی گلچه­ها. برای تهیه محلول نگهدارنده، از آب مقطر استفاده گردید. اسانس نعناع فلفلی در غلظت‌های مورد نیاز استفاده گردید. اسید سیتریک هر 2 روز یک بار محلول نگهدارنده تعویض گردید. برای ارزیابی ماندگاری گل‌های بریده بر اساس روز فاصله زمانی از هنگام برداشت تا زمانی که تعداد گلچه های پژمرده بیشتر از گلچه های باز شده بودند به عنوان پایان عمر گلجایی در نظر گرفته شدند. و و با نمره‌دهی از صفر تا 10 تعیین شد (Rio et al., 1989). وزن تر گل­های بریدنی هر یک از واحدهای آزمایشی پیش از تیمار با یک ترازوی دقیق توزین شد و سپس در طول دوره در چندین نوبت (روزهای دوم، چهارم، ششم و هشتم) مجددا توزین صورت گرفته و اعداد به دست آمده نسبت به توزین اولیه بر حسب درصد بیان شدند. درصد باز شدن گلچه ها با توجه به تعداد گلچه­های باز شده تا پایان عمر گلجایی نسبت به کل گلچه های موجود بر روی گل آذین شمارش شد (ابتهاج و همکاران، 1391). قطر گلچه‌های چهارم، ششم و هشتم در هر شاخه گل به صورت یک روز در میان با استفاده از کولیس شمارش شد و سپس میانگین آنها به عنوان قطر گلچه برای هر گل در نظر گرفته شد. درصد پژمردگی گلچه­ها با توجه به تعداد گلچه­های پژمرده تا پایان عمر گلجایی نسبت به کل گلچه­های موجود روی گل آذین شمارش گردید. میزان ریزش گلچه‌ها تا پایان عمر گلجایی نسبت به کل گلچه­های موجود روی گل آذین شمارش گردید. برای تجزیه و تحلیل آماری، تجزیه واریانس داده‌ها با استفاده از نرم­افزار SAS و برای مقایسه میانگین­ها از آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح 1 و 5 درصد استفاده شد. برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید.

نتایج و بحث

تعداد گلچه‌های باز شده: نتایج تجزیه واریانس نشان داد (جدول 1) که اثر ساده اسید سیتریک در سطح احتمال 1 درصد، اثرات متقابل اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی در سطح احتمال 5 درصد و برای اثر ساده اسانس نعناع فلفلی غیر معنی­دار می­باشد. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦﻫﺎ تیمارهای آزمایشی بر تعداد گلچه های باز شده ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ با افزایش سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی تعداد گلچه­های باز شده افزایش می‌یابد به طوری که بیشترین تعداد گلچه های باز شده (62/4) از سطح تیماری 200 میلی­گرم در لیتر اسید سیتریک و 300 میلی­گرم در لیتر اسانس نعناع فلفلی و کمترین تعداد گلچه های باز شده (25/1) از تیمار شاهد به دست آمد (شکل 1). تحقیقات نشان می دهد اسانس های گیاهی می تواند طول عمر را در بعضی گل های شاخه بریده مانند ژربرا (Solgi et al., 2009) و گلایل (Gladiolus hybrida) افزایش دهد (Hegazi and El-kot, 2009). جوکار و صالحی (1385) عنوان کردند که استفاده از اسید سیتریک و افزایش غلظت آن موجب افزایش شادابی و تعداد گلچه های باز در تیمارهای حاوی اسید سیتریک نسبت به سایر تیمارها در گل های شاخه بریده مریم گل درشت محلات شده است. در بررسی تاثیر ساکارز، سولفات آلومینیوم و اسید سیتریک روی عمر پس از برداشت گل­های شاخه بریده رز، در تعویض روزانه
محلول­ها، از بین محلول­های مورد استفاده در درجه اول اسید سیتریک و بعد از آن با اختلاف ناچیزی سولفات آلومینیوم بیشترین تاثیر را در حفظ کیفیت گل از نظر قابلیت فروش داشته­اند، در حالی که در مورد قابلیت نگهداری اثر سولفات آلومینیوم بیشتر از اسید سیتریک بوده است (محمدخانی و روحی، 1387).

 

جدول 1- تجزیه واریانس صفات مورد بررسی گل مریم تحت تاثیر سطوح اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک

Table 1- Analysis of variance of studied traits of sage under the influence of peppermint essential oil levels

and citric acid

میانگین مربعات
طول عمر	وزن تر ساقه	درصد پژمردگی	قطر گلچه	ریزش گلچه‌ها	تعداد گلچه‌های بازشده	درجه آزادی	منابع تغییرات
8.03*	35.81ns	5.22ns	9.59ns	7.24ns	1.02ns	3	اسانس نعناع فلفلی
11.50**	1005.15**	15.79**	161.04**	29.58**	5.77**	3	اسید سیتریک
6.63**	683.82**	6.90**	47.52*	10.59*	2.10*	9	اسانس نعناع فلفلی× اسید سیتریک
2.17	213.98	2.07	17.49	4.53	1.001	48	خطا
23.81	24.28	22.96	26.95	29.55	27	-	ضریب تغییرات (%)

ns: غیر معنی­دار، *و**: به ترتیب معنی­دار در سطوح احتمال پنج و یک درصد

ns: nonsignificant, * and **: significant at five and one percent probability levels, respectively

 

 

 

شکل 1- اثر متقابل سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی بر میانگین تعداد گلچه های باز شده گل مریم

Fig 1 - Interaction of citric acid levels and peppermint essential oil on the average number of open florets

 Polianthes tuberose

 

 

ریزش گلچه‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ساده اسید سیتریک در سطح احتمال 1 درصد، اثرات متقابل اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی در سطح احتمال 5 درصد و برای اثر ساده اسانس نعناع فلفلی غیر معنی­دار می­باشد. (جدول 1). مقایسه میانگین اثر متقابل تیمارهای آزمایشی بر میزان ریزش گلچه ها نشان داد که با افزایش سطوح اسید سیتریک ریزش گلچه ها کاهش می­یابد همچنین با افزایش سطح اسانس نعناع فلفلی تا سطح 200 میلی­گرم در لیتر از مقدار ریزش گلچه­ها کاسته شده و در سطح 300 میلی­گرم در لیتر این مقدار افزایش می یابد در واقع افزایش غلظت اسانس بر ریزش گلچه­ها نتیجه عکس داده است. بیشترین مقدار ریزش گلچه­ها (41/11) در تیمار شاهد و کمترین آن (58/4) از تیمار 200 میلی­گرم در لیتر اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک به دست آمد (شکل 2).Shanan  و همکاران (2010) نیز تعدادی اسانس گیاهی را که باعث افزایش طول عمر گل های میخک می شوند را گزارش کردند، اما اطلاعات کافی درباره اثر
اسانس های گیاهی روی دوره پس از برداشت گل های شاخه بریده وجود ندارد (Karimian Fariman and Tehranifar, 2011). گزارش شده که اسید سیتریک و سولفات آلومینیوم از طریق اسیدی کردن محلول و در نتیجه کاهش فعالیت میکروب ها و هچنین کاهش تنفس و جلوگیری از انسداد آوندها و افزایش جذب آب در حفظ شادابی و تثبیت رنگدانه های آنتوسیانینی و همچنین افزایش دوام گل موثرند (قاضی‌جهانی و همکاران، 1395؛Hassanpour et al., 2004). نتایج آزمایشات در بررسی تاثیر
محلول های نگهدارنده مختلف بر دوام عمر و کیفیت گل های بریده داوودی نشان داد که تمام تیمارها شامل نیترات نقره، سولفات آلومینیوم و اسید سیتریک که همگی ساکارز داشتند به جز کلرید کبالت، تاثیر مثبتی در افزایش دوام گل و کیفیت آن داشتند (حدادی و همکاران، 1388).

 

 

 

 

 

شکل 2- اثر متقابل سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی بر میانگین تعداد گلچه های ریزش یافته گل مریم

Fig 2 - Interaction of citric acid levels and peppermint essential oil on the average number of open florets

 Polianthes tuberose

 

 

قطر گلچه: نتایج تجزیه واریانس نشان داد (جدول 1) که اثر ساده اسید سیتریک در سطح احتمال 1 درصد، اثرات متقابل اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی در سطح احتمال 5 درصد و برای اثر ساده اسانس نعناع فلفلی غیر معنی­دار می‌باشد. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦﻫﺎ تیمارهای آزمایشی بر قطر گلچه ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ با افزایش سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی قطر گلچه افزایش می­یابد به طوری که بیشترین قطر گلچه (71/21 میلی‌متر) از سطح تیماری 200 میلی‌گرم در لیتراسید سیتریک و 300 میلی‌گرم در لیتر اسانس نعناع فلفلی و کمترین آن (47/5 میلی‌متر) از تیمار شاهد بدست آمد (شکل 3). در بررسی نتایج حاصل از پژوهش اثر تیمارهای اسانس اکالیپتوس بر ویژگی­های عمر پس از برداشت گل مریم، کاربرد اسانس اکالیپتوس موجب بهبود عمر گلجایی گل مریم بود (کاووسی و همکاران، 1392). در بررسی اثر اسید سیتریک، سولفات آلومینیوم و اسید جیبرلیک روی خصوصیات پس از برداشت گل‌های شاخه بریدنی رز نتایج نشان داد که تمامی تیمارها از لحاظ همه صفات مورد بررسی تفاوت معنی داری دارند، اما اسید جیبرلیک با غلظت 30 میلی‌گرم در لیتر به همراه سه درصد ساکارز بیشترین تاثیر را نسبت به دیگر تیمارها و شاهد داشت (امامی و همکاران، 1389).

 

 

شکل 3- اثر متقابل سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی بر میانگین قطر گلچه گل مریم

Fig 3 - Interaction of citric acid levels and peppermint essential oil on the Flower diameter of Polianthes tuberose

 

 

درصد پژمردگی: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ساده اسید سیتریک و اثرات متقابل اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی در سطح احتمال 1 درصد، ولی اثر ساده اسانس نعناع فلفلی غیر معنی­دار می باشد (جدول 1). مقایسه میانگین اثر متقابل تیمارهای آزمایشی بر میزان درصد پژمردگی نشان داد که با افزایش سطوح اسید سیتریک درصد پژمردگی کاهش می­یابد همچنین با افزایش سطح اسانس نعناع فلفلی تا سطح 200 میلی‌گرم در لیتر از درصد پژمردگی کاسته شده و در سطح 300 میلی‌گرم در لیتر این مقدار افزایش می یابد. بیشترین میزان پژمردگی (88/7 درصد) در تیمار شاهد و کمترین آن (5/2 درصد) از تیمار 200 میلی‌گرم در لیتر اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک بدست آمد (شکل 4). در یک پژوهش انجام شده روی طول عمر و کیفیت گل شاخه بریده لیلیوم با استفاده از اسانس آویشن و نعناع فلفلی، متوسط طول عمر گل شاخه بریده با تیمار آب مقطر 9 روزبود در حالی که طول عمر
گل­های تیمار شده با اسانس نعناع فلفلی در غلظت

 

900 میلی­گرم در لیتر 15 روز بوده و ماکزیمم وزن تر و کیفیت ظاهری نیز در تیمارهای آویشن و نعناع فلفلی در غلظت 900 میلی‌گرم در لیتر به دست آمد (Pirpour et al., 2013). نتایج یک پژوهش نشان داد که تمام غلظت های رزماری، آویشن، 10 درصد مرزه، 5/2 درصد نعناع، 1/0 تا 4/0 میلی‌مولار S-کاروون و 10 تا 100 میلی‌گرم در لیتر اسید هیومیک نیز طول عمر بیشتری نسبت به شاهد در گل بریده رز برخوردار بودند، اما این تفاوت معنی دار نبود (حسینی‌درویشانی و چمنی، 1392). اسید سیتریک برای کاهش pH محلول، ایجاد توازن در رابطه آبی و کاهش گرفتگی ساقه به کار می رود. افزودن اسید سیتریک طول عمر گل شاخه بریده رز را از طریق کاهش pH محلول و کنترل فعالیت میکروبی در محلول نگهدارنده افزایش داد (Nowak and Rudnick, 1990). اسید سیتریک به عنوان یک ماده کاهنده pH، مانع از افزایش و تجمع باکتری­ها در نواحی برش داده می­شود و جریان نرمال آب را بهبود می بخشد و موجب جذب بهتر مواد غذایی
می شود و از اثرات نهایی آن تاخیر در پژمردگی برگ و گل است که سبب طولانی تر شدن عمر گلجایی می­شود (مرتضوی و طالبی، 1389).

 

 

شکل 4- اثر متقابل سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی بر میانگین پژمردگی گلچه ها گل مریم

Fig 4 - Interaction of citric acid levels and peppermint essential oil on the average wilting of of Polianthes tuberose

 

 

وزن تر ساقه: نتایج تجزیه واریانس نشان داد (جدول 1) که اثر ساده اسید سیتریک و اثرات متقابل اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی در سطح احتمال
1 درصد، ولی برای اثر ساده اسانس نعناع فلفلی غیر معنی­دار می باشد. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦﻫﺎ تیمارهای آزمایشی بر وزن تر ساقه ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ با افزایش سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی وزن تر ساقه افزایش می­یابد به طوری که بیشترین وزن تر (82/75 گرم) از سطح تیماری 200 میلی‌گرم در لیتر اسید سیتریک و 300 میلی‌گرم در لیتر اسانس نعناع فلفلی و کمترین آن (86/20 گرم) از تیمار شاهد بدست آمد (شکل 5). Carvone که یک مونوترپن حاصل از گیاه شوید و زیره سیاه اروپایی است زمانی که در محلول­های نگهدارنده گل بریده Baeckea frutescens و Chamelaucium uncinatum استفاده شود، سبب افزایش میزان جذب آب، وزن نسبی گل و عمر گلجایی آن­ها می­شود (Damunupola et al., 2010). هاشم‌آبادی و همکاران (1391)، اثر
اسانس­های روغنی را روی گل داوودی بررسی کردند و ثابت کردند اسانس روغنی 30% بیشترین طول عمر (10روز) نسبت به شاهد داشتند و همچنین وزن تر را به میزان 09/4 گرم نسبت به شاهد کاهش داد. در بررسی تاثیر برخی تیمارهای شیمیایی (اسید سیتریک، هیدروکسی کویینولین سیترات، اتانول، بنزیل آدنین، کلرید کبالت و سولفات آلومینیوم) بر ماندگاری گل بریده داودی (Chrysanthemum morifolium) ماده هیدروکسی کوئینولین سیترات بیش از سایر مواد عمر گل­های بریدنی را افزایش داد و در مقایسه میانگین جذب آب، پس از هیدروکسی کوئینولین سیترات، اسید سیتریک بیشترین جذب آب را در بین تیمارها داشت (نبی‌گل و همکاران، 1385). استفاده از اسید سیتریک در گل های بریده داوودی سبب کاهش خمیدگی گردن گل شده و وزن تر و هدایت آبی را افزایش داد (زمانی، 1389). همچنین، استفاده از اسید سیتریک در گل بریده سبب افزایش جذب آب در گل و در نتیجه افزایش طول عمر گل گردید (کاظمی، 1389؛ عیدیان، 1388).

 

 

 

شکل 5- اثر متقابل سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی بر میانگین وزن تر ساقه گل مریم

Fig 5 - Interaction of citric acid levels and peppermint essential oil on the average fresh weight of the stem of Polianthes tuberose

 

 

طول عمر گل: نتایج تجزیه واریانس نشان داد (جدول 1) که اثر ساده اسید سیتریک و اثرات متقابل اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی در سطح احتمال 1 درصد و برای اثر ساده اسانس نعناع فلفلی در سطح احتمال 5 درصد معنی دار می باشد. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦﻫﺎ تیمارهای آزمایشی بر طول عمر گل ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ با افزایش سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی طول عمر افزایش می­یابد به طوری که  بیشترین عمر گل (88/7 روز) از سطح تیماری 200 میلی‌گرم در لیتر اسید سیتریک و 300 میلی‌گرم در لیتر اسانس نعناع فلفلی و کمترین آن (75/1 روز) از تیمار شاهد بدست آمد (شکل 3). در پژوهشی روی تاثیر اسانس­های نعناع فلفلی، مصرف غلظت 300 میلی گرم در لیتر نعناع فلفلی بیشترین تاثیر را در افزایش طول عمر گل بریده رز به مدت بیست روز نشان داد (Saghazadeh et al., 2014). استفاده از محلول­های نگهدارنده مختلف از روش های متداول در حفظ کیفیت گل­ها و افزایش عمر گلجایی آن­ها می­باشد. طبق تحقیقات انجام شده توسطKarimi  و همکاران (2011) اسانس گیاهان دارویی یک تیمار کم هزینه، قابل دسترس و بدون اثرات سوء بر محیط زیست جهت افزایش طول عمر گل­های شاخه بریده رز استفاده می­شود. بر اساس نتایج قلمبران و همکاران (1399) استفاده از ترکیب اسانس آویشن شیرازی در محلول آب نگهداری گلهای شاخه بریده ژربرا باعث شد طول عمر گلهای مذکور به طور متوسط 3 تا 4 روز افزایش یابد. ترکیبات مذکور از طریق بهبود فعالیتهای آنتی آکسیدانی سلولهای بافت گلبرگها، جلوگیری از تسریع مرگ سلولها، حذف و یا کاهش جمعیت میکروبها در ظرف و محلول آب نگهداری گلها، تأخیر در فرآیند لیگنیفیکاسیون در محل آسیب دیده بافت شاخه، کاهش پراکسیداسیون لیپیدی غشاء سلولها از طریق کاهش تراکم رادیکال مولکولهای آزاد در سلولهای بافت و نهایتاً تقویت امکان حفظ پتانسیل آب سلولی در بافت گلبرگها و شاخه گلها، طول عمر گلها افزایش یابد. طول عمر گل بریده و ماندگاری پس از برداشت وابسته به شرایط کشت و کار، زمان مناسب برداشت، شرایط انتقال و نگهداری پس از برداشت می باشد ماندگاری گل بریده رز به عوامل محیطی (نور، حرارت، رطوبت) و فیزیولوژیک (تغذیه ای، هورمونی) پیش و پس از برداشت بستگی دارد (مرتضوی و همکاران، 1390).

 

 

شکل 6- اثر متقابل سطوح اسید سیتریک و اسانس نعناع فلفلی بر میانگین طول عمر گل مریم

Fig 6 - Interaction of citric acid levels and peppermint essential oil on average flower longevity of Polianthes tuberose

 

 

نتیجه‌گیری کلی

بر اساس نتایج این تحقیق استفاده از ترکیبات اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک و اسید سالیسیک در محلول آب نگهداری گل‌های شاخه بریده گل مریم موجب شد طول عمر آن از 75/1 تا 88/7 روز افزایش یابد. بالاترین میزان تعداد گلچه‌های بازشده (62/4)، قطر گلچه (71/21 میلی‌متر)، وزن تر ساقه (82/75 گرم)، طول عمر گل (88/7 روز) مربوط به تیمار 300 میلی‌گرم در لیتر اسانس نعناع فلفلی در تقابل با 200 میلی‌گرم در لیتر اسید سیتریک بود. همچنین میزان ریزش گلچه­ها و درصد پژمردگی با اعمال تیمارهای آزمایشی کاهش یافته و بالاترین تعداد ریزش گلچه و درصد پژمردگی در تیمارهای عدم کاربرد (شاهد) اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک مشاهده شد. در حالت کلی می‌توان بیان نمود که اسانس نعناع فلفلی و اسید سیتریک از طریق افزایش فعالیت‌های آنزیمی (آنتی اکسیدانی)، جلوگیری از تسریع مرگ سلول‌ها، کاهش جمعیت میکروب‌ها، کمک به جذب مواد مغذی و تامین مواد غذایی پس از برداشت، جلوگیری از انسداد آوندی و در نتیجه تقویت حفظ پتانسیل آب سلولی در بافت گلبرگ‌ها و شاخه گل بریده، طول عمر گل مریم را افزایش دادند.

 

 

 

مراجع

• ابتهاج، ف.، مستوفی، ی.، نادری، ر. و س، کلاته‌جاری. 1391. تأثیر تیمارهای شیمیایی و مراحل برداشت بر دوره گلدهی گل‌های شاخه بریده مریم رقم مروارید. مجله علوم باغبانی (علوم و صنایع کشاورزی)، 26:1. 25-34.
• امامی، ح.، حاتم‌زاده، ع. و د، بخشی. 1389. بررسی اثر اسید سیتریک، سولفات آلومینیوم و اسید جیبرلیک بر ویژگی‌های پس از برداشت گل شاخه بریده رز. ششمین کنگره علوم باغبانی ایران، 1169-1171.
• جوکار، م. و ح، صالحی. 1385. تأثیر محلول‌های مختلف نگهدارنده بر ماندگاری گل مریم گلی بریده، مجله علوم و فناوری کشاورزی و منابع طبیعی، 10: 3. 209-308.
• حاجی رضا، م.، هادوی، ع.، زینلو، ع. و م، میزاپور. 1392. بررسی تأثیر سطوح مختلف اسید سیتریک و اسید سالیسیلیک در مرحله قبل از برداشت بر ماندگاری گل‌های شاخه بریده. مجله علم و فناوری محصولات گلخانه‌ای، 4:16. 99-108.
• حدادی، گ.، ربیعی، و. و م، طاهری. 1388. بررسی تأثیر محلول های مختلف نگهدارنده بر طول عمر و کیفیت گل های داوودی بریده شده. ششمین کنگره علوم باغبانی ایران، 982-984.
• حسن‌پور اصیل، م. و م، حسنی. 1391. اثرات کاربرد ترکیبات شیمیایی مختلف در افزایش ماندگاری Gladiolus grandflorum رقم رز سوپرم. ج علوم باغبانی، 26(2): 132-140.
• حسن‌پور اصیل، م.، حاتم‌زاده، ع. و ف، نخعی. 1383. تأثیر محلول‌های مختلف نگهدارنده بر ماندگاری گل مریم گلی بریده. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 1(4): 128-121.
• حسن‌زاده نعیمی، م. 1387. تولید گل شاخه بریده سل (نشر شماره 46). تهران: وزارت جهاد کشاورزی جمهوری اسلامی ایران. اداره تولیدات نباتی.
• حسینی درویشانی، س. و ع، چمنی. 1392. بررسی امکان بهبود ماندگاری گل‌های شاخه بریده رقم Red Old با استفاده از برخی تیمارهای ارگانیک و تیوسولفات نقره. مجله علوم باغبانی ایران، 1(44): 41-31.
• زمانی، س. 1389. ارزیابی اثرات اسید مالیک، اسید سالیسیلیک، اسید سیتریک و ساکارز بر طول عمر و کیفیت پس از برداشت گل داوودی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، 98 ص.
• عیدیان، ع. 1388. بررسی اثرات تغذیه گل مریم گلی با نیتروژن، سولفات آهن و اسید سیتریک در طول عمر گلهای شاخه بریده. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، 85 ص.
• قاضی جهانی، ن.، هادئی، ا. و ب، ریونگ جونگ. 1395. بررسی اثر محلول پاشی اسید سیتریک و اسید سالیسیلیک بر جذب ترکیبات معدنی از ریشه در گیاه ریحان. نوزدهمین کنگره ملی و هفتمین کنگره بین المللی زیست شناسی ایران، دانشگاه تبریز.
• قلمبران، م. ر.، عبدالهی، ف، کریستین برنارد. 1399. طول عمر گلهای بریده ژربرا تحت تاثیر اسانس آویشن و سالیسیلیک اسید. مجله پژوهش‌های سلولی و مولکولی (مجله زیست‌شناسی ایران)، 33 (3): 16-1.
• کاظمی، م. 1389. بررسی اثرات اسید مالیک، اسید سالیسیلیک، اسید سیتریک و ساکارز بر طول عمر و کیفیت پس از برداشت گل شاخه بریده میخک. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، 87 ص.
• کاووسی، ب.، موسوی، س. و م، حسینی‌فهی. 1392. ارزیابی تیمارهای اسانس اکالیپتوس بر ویژگی‌های زندگی پس از برداشت گیاهPolianthes tuberose. اولین همایش مباحث نوین در علوم باغبانی، 206-210.
• محمدخانی، ع. و و، روحی. 1387. تأثیر ساکارز، سولفات اسید سیتریک آلومینیوم بر عمر پس از برداشت گل شاخه بریده رز. ششمین کنگره علوم باغبانی ایران، رشت، دانشگاه گیلان.
• مرتضوی، س. و س، طالبی. 1389. بررسی تأثیر اسید سیتریک و ساکارز بر طول عمر گل داوودی (رقم زرد). ششمین کنگره علوم باغبانی ایران، 1001-1003.
• مرتضوی، س.، انگورابی، ح. و س، طالبی. 1390. بررسی تأثیر اسانس گیاهان دارویی و ساکارز بر کیفیت و ماندگاری گل شاخه بریده رز. دومین همایش ملی فیزیولوژی گیاهی ایران، 38-41.
• نبی گل، ع.، نادری، ر.، بابالار، م. و کافی، م. 1385. تأثیر برخی از تیمارهای شیمیایی و نگهداری سرد بر ماندگاری گل داوودی (Chrysanthemum morifolium). مجله علوم کشاورزی ایران، 4(37): 809-801.
• هاشم آبادی، د.، حاجیوند، ش.، زرچینی، م.، امامی‌کلده، ن.، قادری، ع.، حاجیان، غ.، و س، زرچینی. 1391. اثر روغن درمنه بر عمر گلدان، شاخص باز شدن گل و کاهش وزن تازه گل داودی بریده شده. سالنامه تحقیقات بیولوژیکی، 3(11): 5402-5399.
• Anjum, M.A., Naveed, F., Shakeel, F. and Sh, Amin. 2001. Effect of some chemicals on keeping quality and vase life on tuberose (Polianthes tuberose L.) cut flowers. J of Research (Science), Bahauddin Zakariya University, Multan, Pakistan, 12(1): 1-7.
• Benschop, M. 1993. Polianthes. In: A.A. De Hertogh. and M, Le Nard (Eds.). The Physiology of Flower Bulbs. Netherland, Amsterdam: Elsevier Science Publishers, 589- 601.
• Bhattacharjee, S.K. and L.C, De. 2005. Postharvest technology of flowers and ornamental plants. Pub, Aavishkar, 8: 306.
• Damunupola, J.W., Qian, T., Muusers, R., Joyce, D.C., Irving, D.E. and U, VanMeeteren. 2010. Effect of S-carvone on vase life parameters of selected cut flower and foliage species. Postharvest Biology and Technology, 55: 66-69.
• Eidyan, B., Hadavi, E. and N, Moalemi. 2014. Pre harvest foliar application of iron sulfate and citric acid combined with urea fertigation effects growth and vase life of tuberose” Por- Par”. Horticulture, Environment, and Biotechnology, 55: 9-13.
• Hegazi, M.A., and G, El-kot. 2009. Influences of some essential oils on vase- life of Gladiolus hybrid, Spikes. International J for Agro veterinary and medical sciences, 3: 19-24.
• Kanani, M. and M, Nazari Deljou. 2016. The Effect of Pre-harvest Foliar Application of Salicylic Acid and a-Aminooxi-b-Phenyl Propionic Acid as Promoter and Specific Inhibitor of Phenylalanine Ammonia lyase Enzyme on Shelf Life and Aroma on Tuberose. Crops Improvement, 18(4): 765-774.
• Karimi, L., Abotalebi, A. and M, Jafarpour. 2011. The effect of essential oils of medicinal plants on the flowering life of Dolsvita cultivar, 6th National Conference on New Ideas in Agriculture, Isfahan, Islamic Azad University of Khorasgan, 1058-1061.
• Karimian Fariman, Z. and A, Tehranifar. 2011. Effect of essential oils, ethanol and methanol to extent the vase-life of carnation (Dianthus caryophyllus L.) flowers. J. Biol. Environ. Sci. 5(14): 91-94.
• Loub, M. and W.G, Van Doorn. 2004. Wound-induced and bacteria-induced xylem blockage in Roses, Astible and Viburmum, Hort Science. 32. 281-288.
• Mortazavi SN, Naderi R, Khalighi A, Babalar M and Allizadeh H. 2007. The effect of Cytokinin and Calcium on cut flower quality in Rose (Rosa hybrida cv. Illona) J. Food, Agric. and Environ. (JFAE ), 5(4): 1459-0263.
• Mortazavi, S., Angoraiy, H. and S, Talebi. 2011. Investigation of the effect of essential oils of medicinal plants and sucrose on the quality and durability of cut rose flowers. Yazd University. The Second National Conference on Plant Physiology of Iran,. 38-40.
• Nowak, J., and Rudnick, R. M. 1990. Postharvest handling and storage of cut flowers, florist greens, and potted plants. Timber Press, Portland, Oregan. USA. 210P.
• Pirpour, S., Behroznam, B., Zakerin, A. and A, Aboutalebi. 2013. Study on the lifespan and quality of cut Lilium santander through the use of thyme and peppermint essential oil. Annals of Biological Research. 4(6): 124-128.
• Reid, M. 1996. Postharvest handling recommendation for cut tuberose, perishables handling, news letter issue, 88: 21-22.
• Rio, O., Nararro, P., Matoes, M. and M, Pel. 1989. Effect of pretreatment and storage condition on cut rose. Acta Horticulture, 246: 319-395.
• Saghazadeh, F., Khodadadi, M. and H.R, Mobasser. 2014. Effects of different concentrations of plant chemicals on vase life of rose varieties utopia. Intl J Farm, 3(2): 152-154.
• Shanan, TN., Emara, K.S. and So, Barakat. 2010. Prolonging vase life of carnation flowers using natural essential oils and its impact on microbial profile of vase solutions. Australian J of Basic and Applied Sciences, 4(8): 3559-3574.
• Solgi , M., Kafi, M., Taghavi, T.S. and R, Naderi .2009. Essential oil and silver nano particles (SNP) as novel agent to extend vase-life of gerbera(Gerbera Jamesonii cv.Dune) flowers, Postharvest Biology and Technology, 53: 155-158.
• Thomas, H., Ougham, H. J., Wagstaff, C. and A. D, Stead. 2003. Defining senescence and death. J. Exp. Bot, 54(385):1127-1132.

Waithaka, K., Dodge, L.L. and M.S, Raid. 2001. Cold storage and flower keeping quality of cut tuberose (Polianthes tuberose L.). Hort. Sci. Biotechnol, 76(3): 

• 271-275.