تبیین مدل مفهومی ادراک بر اساس هم‌افزایی مناظر چندحسی در بازار سنتی کرمان

دو فصل‌نامه فضای زیست

دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 3، شهریور 1401، صفحه 71-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه خواجه حسنی¹؛ مهدیه معینی^{* 2}؛ آژنگ بقایی¹؛ رضا افهمی³

¹گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

²گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.نویسنده مسئول.

³پژوهش هنر ،دانشگاه تربیت مدرس ، تهران ، ایران

چکیده

اغلب در فضای معماری معاصر، حس بینایی اصیل‌ترین عامل ادراک حسی محسوب می‌شود؛ اما در واقع، این تفوق حس بینایی بر حواس دیگر باعث شده است تا مخاطب فضای معماری با درکی تک‌ بعدی و سطحی از فضا مواجه گردد و مهم‌ترین اصل تعامل با فضا، یعنی «حس بودن» در محیط زندگی را تجربه نکند و احساس تعلق به فضا را در نارساترین حالت ممکن دریافت کند؛ در صورتی که در فضای معماری بازارهای سنتی، غنای حسی نهادینه ‌شده در کالبد فضا با ایجاد تعامل ادراکی با مخاطبان و هم‌افزایی حواس چندگانه به ادراک هویت کالبدی فضاهای مختلف بازار منجر می‌شود. بر این اساس، این پژوهش قصد دارد تا از طریق «رویکرد منظرسازی حسی» به شناسایی چگونگی «هم‌افزایی مناظر چندگانه حسی» دست یابد؛ بدین منظور، تلاش بر آن است تا از طریق ارزیابی ادراک مخاطبان از مناظر چندحسی در تک‌تک فضاهای بازار سنتی کرمان به درکی روشن از ماهیت «هم‌افزایی منظرهای چندحسی بر اساس ادراک حسی از فضاهای کالبدی مختلف بازار» دست یابد. در این پژوهش، ابتدا با مطالعات اسنادی و با هدف شناسایی ادراک چندحسی، منظرهای چندگانه حسی تعیین می‌شوند؛ سپس در مطالعات میدانی برای ارزیابی تصویر ذهنی مخاطبان از منظرهای چندگانه حسی از ابزار پرسش‌نامه، نرم‌افزار SPSS 24 و GIS10.3 و از روشIDW  برای تحلیل داده‌های مکانی (UTM) و نیز از روش تحلیلی - توصیفی برای استنتاج چگونگی هم‌افزایی منظرهای چندگانه حسی استفاده می‌شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که شدت و میزان تاثیرگذاری مناظر حسی در بازار سنتی کرمان با توجه به ویژگی‌های کالبدی _ کاربردی متفاوت می‌باشد. همچنین کالبد بازار کرمان به گونه‌ای طراحی شده که در کنار کاربری‌های قسمت‌های مختلف در همجواری یکدیگر، باعث می‌شود شدت هم‌افزایی حسی در قسمت‌های مختلف بازار متفاوت باشد. این امر سبب حس فضایی ویژه‌ای می‌شود که متاثر از مولفه‌های مناظر حسی در بازار سنتی کرمان است.

کلیدواژه‌ها

حواس؛ ادراک چندحسی؛ بازار سنتی کرمان؛ مناظر حسی؛ هم‌افزایی حسی

مراجع

• اسپیرن، آن ویستون (1395). زبان منظر. ترجمه: سید حسین بحرینی و بهناز امین‌زاده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• ایروانی، محمود و خداپناهی، محمدکریم. (1390). روانشانسی احساس و ادراک. تهران: انتشارات سمت.
• برک، آگوستین. (1387). منظر، مکان، تاریخ. ترجمه: مریم‌السادات منصوری. باغ نظر، 5(9)، 90-81.
• بنتلی، ای‌ین ‌و الکک، آلن و مورین، پال و مک‌گلین، سو و اسمیت،گراهام. (1391). محیط‌های پاسخ‌ده. ترجمه: مصطفی بهزادفر. تهران: مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
• پالاسما ،یوهانی. (1396). معماری و ادراکات حسی. ترجمه: رامین قدس. تهران: پرهام نقش.
• پورمند، حسنعلی و محمدرضا، ریخته‌گران. (1385). حقیقت مکان و فضای معماری. نشریه مطالعات هنر اسلامی، 2 (4)،60-43.
• پوراحمد، احمد. (1376). جغرافیا و کارکردهای بازار کرمان. کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
• خاکی، غلامرضا. (1384). روش تحقیق در مدیریت. تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
• خاکی، غلامرضا. (1378). روش تحقیق با رویکردی به پایان‌نامه‌نویسی. تهران: کانون فرهنکی انتشارات درایت.
• دامیار، سجاد و ناری‌قمی، مسعود. (1391). مطالعه تطبیقی مفهوم فضا در معماری بومی و معماری مدرن. نشریه هنرهای زیبا. 17(1)، 72-65.
• سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (1384). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران : نشر آگه .
• سازمان میراث فرهنگی کرمان. (1388). نقشه‌های کتابخانه و آرشیو سازمان میراث فرهنگی کرمان. کرمان: سازمان میراث فرهنگی.
• شاهچراغی، آزاده و بندرآباد، علیرضا. (1395). محاط در محیط کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: سازمان جهاد دانشگاهی.
• شولتز، کریستین نوربرگ. (1388). روح مکان به سوی پدیدارشناسی معماری. ترجمه: محمدرضا شیرازی. تهران: انتشارات رخداد نو.
• شولتز، کریستین نوربرگ. (1383). معماری، معنا و مکان. ترجمه: ویدا نوروز برازجانی. تهران: نشر جان جهان.
• صالحی‌نیا، مجید و نیرومند شیشوان، مهدیه. (1397). تبیین نقش مولفه‎های منظر حسی مبتنی بر حواس در کیفیت ادراک حسی محیطی گذر ارگ جدید تبریز. مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، 8 (31)، 31-19.
• صمدی، جواد و ستارزاده، داریوش و بلیلان‌اصل، لیلا. (1398). ارزیابی کیفی ابعاد حسی فضا در بازارهای تاریخی از منظر استفاده‌کنندگان (مطالعه موردی: بازار قزوین). باغ نظر،16(81)، 30-15.
• طبسی، سید موسی‌الرضا و خادم‌زاده، محمد حسن. (1399). بازشناخت مولفه های بازار در شهر ایرانی _ اسلامی، اندیشه معماری، 4(7)، 171-155.
• عباسی، زهرا و حبیب، فرح و مختاباد امریی، مصطفی. (1397). مروری نو بر ادراک در معماری بازار ایرانی - اسلامی (نمونه موردی: بازار کاشان). نقش جهان، 8(2)، 90-81.
• عباسی، زهرا و حبیب، فرح و مختاباد امریی، مصطفی. (1393). چگونگی بازتاب شاخصه‌های ادراک حسی در معماری بازار کاشان. دومین کنگره بین‌المللی سازه، معماری و توسعه شهری.
• مدنی، سیدجواد. (1394). طراحی بازار فرش کرمان با تاکید بر نقش کالبدی در ایجاد حس تعلق به مکان. استاد راهنما: طاهر وحیدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر و معماری گیلان، رشت.
• محی‎الدین بناب، مهدی. (1379). روانشناسی احساس و ادراک. تهران: نشر دانا.
• هال، استیون و گومز، آلبرتو و پالاسما، یوهانی. (1394). پرسش‌های ادراک، پدیدارشناسی معماری. ترجمه: علی ‌اکبر و محمدامین شریفیان. تهران: پرهام نقش.
• هال، ادوارد. ( 1390 ). بعد پنهان. ترجمه: منوچهر طبیبیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

 

• Palipane , Kelum. (2005). looking beyond form–exploring the multisensory quality of architecture ,Department of Architecture University of Moratuwa Sri Llanka,Colombo.
• Porteous,J.Douglas. (1985). Smellscape. Progress in Physical Geography: Earth and Environment.9(3), 356-378.
• Schafer,R.Murray. (1994). The soundscape:our Sonic Environment and the Tuning of the World, Rochester: Destiny Books.
• Shamael Mohamed Wajeeh Al Dabbagh, (2007). Multi Sensory Responsive Architecture Analytic Study on the Memorable Interior spacesfor Enclosed Shopping Centers. Supervisor: D. Professor Sana’ Sati’ Abbas, MasterTthesis, University of Technology Baghdad, Iraq.
• Vermeersch, Peter-Willem.) 2013(. Less Vision ,More Senses; towards a more multisensory design approach in architectur België: Katholieke Universiteit Leuven, Groep Wetenschap & Technologie, Arenberg Doctoraatsschool.
• Osei, Yvonne. (2014). Exploring Sensory Design in Therapeutic Architect. Canada: Ottawa Ontario,Carleton university.