شاخصه‌های رمانتیکی کشف و شهود در شعر سهراب سپهری

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 14، شماره 51، تیر 1401، صفحه 51-69   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.692897

نویسندگان

دیاکو الهی¹؛ آرش مشفقی^{* 2}؛ ناصر علیزاده³

¹دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بناب، ایران.

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب،

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

        کشف و شهود یکی از اصول مکتب رمانتیسم است که براساس آن هنرمند رمانتیک در عوالم درونی خود، سفر می­کند، آنچه می­بیند را بازگو می­کند. سیر درونی در عرفان نیز در کشف و شهود آمده است و یکی از مؤلفه­های عرفانی است که می­توان آن را با مکتب رمانتیسم مقایسه کرد. در این مقاله شعر سهراب سپهری  در ارتباط با شاخصه رمانتیکی کشف و شهود عرفانی وی بررسی شده است. سپهری برجسته­ترین شاعر عارف­مسلک معاصر است که در صدد ایجاد یک جامعه آرمانی با روحیه­ای رمانتیک­وار به کشف و شهود پرداخته است. بررسی اشعارش نشان می­دهد، سپهری در توصیفاتش از اصول رمانتیسم بهره برده و اندیشه عارفانه او با افکار رمانتیکش آمیخته شده است، وی با تخیل رمانتیکی با تأکید بر «منِ شاعرانه» متکی بر رمانتیسم فردی به دنبال کشف و شهودی عرفانی است؛ در این مکاشفه با دیدگاهی متفاوت از دیگر شاعران، نگاهی مثبت و عاشقانه به تمام جهان دارد و تلاش می­کند انسان گرفتار جهان مادی را به آرمانشهر ببرد، در تشابه وی با مکتب رمانتیسم توجه به طبیعت­گرایی، عشق، تنهایی، نفی عقل، سفر و آرمانشهر شاخص­­ترین مؤلفه­های رمانتیکی در توصیف­های شهودی وی است اما در مقایسه با این مکتب، وی نگرش منفی رمانتیک­ها را ندارد. از شاخصه­های منفی رمانتیک­ها مانند بیان درد و اندوه، توصیف صحنه­های دلخراش، نگاه بدبینانه به جهان، در  شعر او نشانی نیست.

کلیدواژه‌ها

سپهری؛ رمانتیسم؛ کشف و شهود؛ عرفان

مراجع

منابع

احمدی، بابک(1374) حقیقت و زیبایی، چاپ اول، تهران: مرکز.

آشتیانی، سید جلال‌الدین(بی­تا) شرح مقدمه قیصری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

آشوری، داریوش(1383) «سپهری در سلوک شعر»ص11ـ 27، باغ تنهایی(یادنامه سهراب سپهری)، به کوشش حمید سیاه پوش، ، تهران: نگاه.

ترابی، ضیاالدین(1382) «راز طبیعت در شعر سهراب سپهری»، مجله کیهان فرهنگی، ش 200: 66ـ 69.

ثروت، منصور(1385) آشنایی با مکتب­های ادبی،چ اول، تهران: سخن.

جعفری جزی، مسعود(1377) سیر رمانتیسم در اروپا، چاپ اول، تهران: مرکز.

ــــــــــــــ (1386) سیر رمانتیسم در ایران از مشروطه تا نیما، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

حافظ(1372) دیوان، براساس نسخه تصحیح شده علامه محمد قزوینی، با ترجمه احوال حافظ از علی اکبر دهخدا، چاپ هفتم،تهران: پیام عدالت.

حسنی،صالح(1371) نیلوفرخاموش، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

حسینی­کوهساری، سید اسحاق(1389) «کشف و شهود عرفانی»، نشریه فلسفه­ دین، ش5: 141 ـ 172.

رودگر، محمدجواد(1396)«عوامل کشف و شهود در قرآن و روایات»، پژوهشنامه معارف قرآنی، ش29، 87ـ 112.

روشنفکر، کبری(1386) «جلوه رمانتیسم مثبت در آثار سهراب سپهری و ایلیا ابوماضی،» فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه ازاد اسلامی مشهد،ش13 : 135 ـ 150.

زرقانی،سیّد مهدی(1384) چشم­انداز شعر معاصر ایران، چاپ اول، تهران: ثالث.

زرّین­کوب، عبدالحسین(1380) ارزش میراث صوفیه، چاپ دهم،تهران: امیرکبیر.

زمرّدی،حمیرا(1387) نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: زوّار.

زهره­وند، سعید، مسعودی، مرضیه(1393) «شهود زیباشناسانه و زیبایی­شناسی شهودی در شعر و نقاشی سهراب سپهری»، ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش3: 63ـ 96.

سپهری، سهراب(1389) هشت کتاب، چاپ اول، اصفهان: گفتمان اندیشه معاصر. 

سجادی، سید جعفر(1370) فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.

سرکوهی، فرج(1383) «عارفی غریب در دیار عاشقان»، باغ تنهایی(یادنامه سهراب سپهری)به کوشش حمید سیاه پوش، تهران: نگاه: صص99 ـ 104.

سیّد حسینی،رضا(1387) مکتب­های ادبی، ج1، چاپ پانزدهم،تهران: نگاه.

شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه(درآمدی به سبک­شناسی نگاه عرفانی). چاپ سوم، تهران:سخن.

ـــــــــــــــــــ(1387) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چاپ پنجم، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1382) نگاهی به سهراب، چاپ اول، تهران: صدای معاصر.

غزالی،احمد(1368) سوانح­العشاق، به تصحیح هلموت ریتر،چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

فنایی اشکوری،محمد (1390) معرفت شهودی در عرفان اسلامی، پژوهشنامه عرفان، شماره 5: 137ـ 158.

قوام، ابوالقاسم، واعظ زاده، عباس(1388) «تنهایی در برخی صوفیانه های شعر فارسی با رویکرد ویژه به شعر سهراب سپهری»، مطالعات عرفانی دانشگاه کاشان، ش9: 99 ـ 132.

 کروچه، بندتو(1388) کلیات زیباشناسی، ترجمة فؤاد روحانی،چاپ هشتم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مرتضوی، منوچهر(1384) مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ­شناسی، چاپ چهارم، تبریز: ستوده.

مور، تامس(1387) آرمانشهر، ترجمه داریوش آشوری و نادر افشار، چاپ سوم، تهران: خوارزمی.

مولوی، جلال­الدین (1382) کلیات شمس تبریزی، مطابق نسخه تصحیح شده فروزانفر، چاپ اول، تهران: طلایه

میکائیلی،حسین(1389) «پیوند عرفان و رمانتیسم در شعر سپهری، مجله مطالعات عرفانی»، ش11: 273ـ 294.

یثربی، سیّدیحیی(1379) معرفت­شناسی عرفا، مجله ذهن (ویژه فلسفه و کلام) شماره 2: 98ـ111.