تطبیق توصیفی روایات کهن مبتنی بر روایت‌شناسی معاصر

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 14، شماره 51، تیر 1401، صفحه 117-152   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.692902

نویسندگان

شهرزاد رادمنش¹؛ ابوالقاسم قوام^{* 2}؛ رضا اشرف زاده³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی. واحد مشهد. دانشگاه آزاد اسلامی. مشهد. ایران.

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار

چکیده

پژوهش در روایات کهن، توأمان نیازمند تأویل و قرینه‌سازی با نظریات عصر حاضر است. در منظر انسان کهن؛ روایت‌ها، قصه‌ها و افسانه‌ها از دلکش‌ترین هنجارهای تفننی آدمیان بوده است و فارغ از میزان اعتبار روایت‌های نخستین، پرداخت روایت‌ها در مسیر فرهنگ و تمدن، کاربرد چشمگیر داشته است. اغلب آن روایات؛ امروزه مانند استعاره‌ها، قابلیت ارجاعی دارد و منجر به خلق داستان‌های نوین شده و می‌تواند مبتنی بر ابزار روایت‌شناسی، تطبیق، موازنه و بینامتنیت، نقادی شود. در این پژوهش مستخرج از رساله؛ در چارچوب روایت‌شناسی و با بهره‌گیری از ادب تطبیقی به خاستگاه روایتگری کهن پرداخته شده است که به نوعی با روایتگری معاصر، ارتباط و انگارة اشتراکی دارد. دستاورد این پژوهش، معرفی آثار کهن مصری، بابلی، سومری، فنیقی، عبری، یونانی، ایرانی، هندی، ژاپنی و چینی است. همچنین نتایج نشان دهندة آن است که متون کهن به دلیل سرشت روایی و بهره‌گیری از عناصر روایی ساختارگرایی و فنون داستان پردازی، در زمرة آثار ساختارگرا قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

معرفی و تطبیق روایات کهن؛ خاستگاه روایات؛ روایت‌شناسی

مراجع

منابع

آذرنوش، آذرتاش. (۱۳۷۲). راه‌های نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان عرب جاهلی. مشهد: انتشارات توس.

اخوت، احمد. (۱۳۷۱). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.

اسپرهم، داود و شاگشتاسبی، مولود و سالاری، عزیزالله. (۱۳۹۸). «تحلیل روایی داستان نخجیران و شیر مثنوی معنوی با رویکرد زبان‌شناسی رمزگان رولان بارت». پژوهشنامة نقد ادبی و بلاغت، سال هشتم، شمارة ۱. صص۱۹-۱.

استرابون. (۱۳۸۱). جغرافیای استرابو: سرزمینهای زیر فرمان هخامنشیان. ترجمة همایون صنعتی زاده. تهران: بنیاد موقوفات ایرج افشار.

افشاری، مهران. (۱۳۸۴). تازه به تازه نو به نو؛ مجموعه مقالات دربارة اساطیر، فرهنگ مردم و ادبیات عامیانة ایران. با مقدمة کتایون مزداپور. تهران: نشر چشمه.

امین‌مقدسی، ابوالحسن. (1386)، ادبیات تطبیقی، تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

ایونس، ورونیکا. (۱۳۸۱). اساطیر هند. ترجمة باجلان فرخی. تهران: انتشارات اساطیر.

بارت، رولان. (۱۳۷۳). از اثر تا متن. ترجمة مراد فرهادپور. تهران: ارغنون.

بامشکی، سمیرا. (۱۳۹۱). روایت‌شناسی داستانهای مثنوی. تهران: هرمس.

بورکهارت، گئورک. (۱۳۸۳). حماسة گیلگمش، کهن ترین احماسة بشری. مترجم لوحهای میخی جرج اسمیت. ترجمة نصرالله منشی. تهران: نشر اختران.

بهار، مهرداد. (۱۳۸۱). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: انتشارات آگاه.

بیرل، آن. (۱۳۸۹). اسطوره‌های چینی از مجموعة اسطوره‌های ملل. ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

پارسا‌نصب، محمد. (۱۳۸۸)، «بن‌مایه؛ تعاریف، گونه‌ها و کاربردها». فصلنامة نقد ادبی. شمارة ۵. صص ۳۴-۱.

پرینس، جرالد. (۱۳۹۵). فرهنگ تفصیلی اصطلاحات روایت‌شناسی. ترجمة رحیم موسوی‌نیا. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.

تراویک، باکنر. (۱۳۹۰). تاریخ ادبیات جهان. جلد اول. ترجمة عربعلی رضایی. تهران: نشر فرزان روز.

تفضلی، احمد. (۱۳۷۸). تاریخ ادبیات پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: انتشارات سخن.

تودوروف، تزوتان. (۱۳۹۱). منطق گفتگویی میخاییل باختین. ترجمة داریوش کریمی. تهران: مرکز.

جزینی، محمدجواد. (۱۳۸۵). «قصه‌گویی هنری دیرینه و پیشینة قصه‌گویی در ایران». کتاب ماه کودک و نوجوان. صص ۶۷-۶۲.

ج.ف، بیرلین. (۱۳۸۶). اسطوره‌های موازی. ترجمة عباس مخبر. تهران: مرکز.

جوزف، کمبل. (۱۳۷۷). قدرت اسطوره. ترجمة عباس مخبر. تهران: چاپ سعدی.

جهان‌بگلو(تجدد)، مهین. (۱۳۵۰). تراژدی آفرینش، گردآوری و تفسیر متون اوستایی. تهران: چاپخانة بانک بازرگانی.

حرّی، ابوالفضل و ساداتی، سیدشهاب الدین. (۱۳۸۹). «نقد و بررسی کتاب روایت داستانی بوطیقای معاصر» نوشتة شلومیت ریمون کنان، کتاب ماه ادبیات. شمارة۴۰. پیایپی ۱۵۴، صص۱۹-۴.

خالقی‌مطلق، جلال. (۱۳۸۸). گل رنج‌های کهن، به کوشش علی دهباشی. تهران: ثالث.

داد، سیما. (1375 ). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

ذکرگو، امیرحسین. (۱۳۹۴). اسطوره‌شناسی و هنر هند. تهران: موسسة تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری.

رحمتی، محمدکاظم. (۱۳۹۵). ابن ندیم و کتاب الفهرست. قم: نشر مورخ.

ریمون‌کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی بوطیقای معاصر. ترجمة ابوالفضل حرّی. تهران: نیلوفر.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۹۶). ارسطو و فن شعر، تهران: امیرکبیر.

ساراپ، مادن. (1382). راهنمایی مقدماتی بر پساساختار رایی و پسامدرنیسم. ترجمة محمد رضا تاجیک. تهران: نی.

ستایشگر، مهدی. (۱۳۸۱)، واژه نامة موسیقی ایران زمین. جلد اوّل، تهران: اطلاعات.

سجودی، فرزان. (۱۳۹۸). نشانه‌شناسی کاربردی. ویرایش دوم. تهران: نشر علم.

سچ‌ویک، پیتراندروگاد. (۱۳۸۷). مفاهیم بنیادی نظریة فرهنگی. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

شی‌یرا، ادوارد. (۱۳۷۵). الواح بابل. ترجمة علی‌اصغر حکمت. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

صفا، ذبیح‌الله. (۱۳۶۹). حماسه‎سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ضیمران، محمد. (۱۳۷۹). گذر از جهان اسطوره به فلسفه. تهران: هرمس.

فشارکی، محسن محمدی و خدادای، فضل‌الله (۱۳۹۷). فرهنگ توصیفی اصطلاحات روایت‌شناسی. تهران: اندیشه.

کالیداس. (۱۳۹۶). شکونتلا. ترجمة ایندو شیکهر. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کریمر، ساموئل. (۱۳۸۳). الواح سومری. ترجمة داود رسایی. تهران:انتشارات علمی و فرهنگی.

کوجیکی، ال. (۱۳۸۰). کوجیکی کتاب مقدس آیین شینتو در ‌ژاپن. ترجمة احسان مقدس. تهران: انتشارات بهجت.

کالر، جاناتان. (۱۳۹۳). نظریة ادبی. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: مرکز.

کلاشنیکوف، نینا. (1385). صورت‌گرایی روسی. دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهـران مهـاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

ماگوشی، هاسویا. (۱۳۷۹). جهان اسطوره‌شناسی شامل آثاری از ژرژ دومزیل، جیمز دارمستتر، روژه کایوا، ژرژ گودورف،‌ هاسویا ماگوشی. ترجمة جلال ستاری. تهران: نشر مرکز.

لوته، یاکوب. (138۸). مقدمه ای بر روایت در ادبیات و سینما. ترجمة امید نیک فرجام. تهران: مینوی خرد.

محمدی، محمدهادی و قائینی، زهره. (۱۳۸۰). تاریخ ادبیات کودکان ایران؛ ادبیات شفاهی دوران باستان (جلد اول). تهران: موسسه فرهنگی هنری پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان.

مدرسی، فاطمه. (۱۳۹۵). فرهنگ توصیفی نقد و نظریه‌های ادبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مندور، محمد. (بی‌تا). فی المیزان الجدید، مصر: دارالنهضه.

موحدیان‌عطار، علی. (۱۳۸۴). «متون دینی هندو». هفت آسمان فصلنامة تخصصی ادیان و مذاهب. شمارة ۲۴. صص ۱۴۴-۱۱۵.

مکوئیلان، مارتین. (1388). گزیدة مقالات روایت. ترجمة فتاح محمدی. تهران: مینوی خرد.

مؤذن‌جامی، محمدمهدی. (۱۳۷۹). ادب پهلوانی، مطالعه‌ای در تاریخ ادب دیرینة ایرانی از زرتشت تا اشکانیان. تهران: نشره قطره.

وبستر، راجر. (۱۳۸۲). پیش درآمدی بر مطالعة نظریة ادبی. ترجمة الهه دهنوی. تهران: روزگار.

وکیلی، شروین. (۱۳۸۹). اسطورة معجزة یونانی. تهران: نشر شورآفرین و شرکت نشر نقد افکار.

وکیلی، شروین. (۱۳۹۳). اسطورة آفرینش بابلی. ترجمة آزاده دهقانی. تهران: علم.

الیاده، میرچاده. (۱۳۸۴). اسطوره بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. تهران: انتشارات طهوری.

ینسن، مریام ایوان و ن.دان، پیتر. (۱۳۹۶). روایت‌آمیزی در دن‌کیشوت. ترجمة بهروز قیاسی. تهران: نشر اطراف.

یوسفیان‌کناری، محمدجعفر و طاووسی، محمود. (۱۳۸۸). «کاوشی نوین در سرچشمه‌های نخستین حماسة گیل‌گمش». نشریة پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان. شمارة ۴. صص۱۸-۱.

علوش، سعید. (1987). مدارس العرب المقارن، بیروت: المرکز السقافی العربی.

غنیمی هلال، محمد. (۱۳۹۱). ادبیات تطبیقی؛ تاریخ و تحول اثرپذیری و اثرگذاری فرهنگ و ادب اسلامی. تهران: امیرکبیر.