مقایسه و تحلیل اطلال و دمن در شعر شاعران برجستۀ سبک خراسانی و شعر عرب

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 11، شماره 39، مرداد 1400، صفحه 8-25   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حسینعلی سرحدی¹؛ مسعود اکبری‌زاده^{* 2}؛ مصطفی سالاری²

¹دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

²استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

معلقات سبع یکی از گنجینه‌های فرهنگی بزرگ بشر و از افتخارات تاریخ ادبیات و ادبیات عرب است. کشور ایران به دلیل هم‌جواری با سرزمین‌های عرب از زبان، ادبیّات و فرهنگ عرب تأثیر پذیرفته است. اگرچه این تأثیر، متقابل و عمیق است؛ اما بی‌گمان تأثیر ادبیات عرب بر شاعران دوره‌های آغازین ادبیات فارسی عمیق‌تر و بزرگ‌تر بوده است. یکی از اهداف اصلی این پژوهش تحلیل و مقایسۀ اشعار مربوط به توصیف اطلال و دمن در معلقات سبع با شعر چهار تن از برجسته‌ترین شاعران سبک خراسانی؛ یعنی عنصری، منوچهری دامغانی، امیرمعزی و ناصرخسرو است. نویسنده در این پژوهش درصدد آن است تا به شیوۀ توصیفی – تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای  به بررسی، تحلیل و توصیف اطلال و دمن در معلقات سبع و شاعران برجستۀ سبک خراسانی بپردازد. اکثر قریب به‌اتفاق محقّقانی که دربارۀ تأثیرپذیری شعر فارسی از شعر عربی در مقولۀ توصیف اطلال و دمن قلم‌فرسائی کرده‌اند، در این نظر متفق‌اند که شاعران ایرانی در سرودن اشعار مربوط به بازمانده‌های خانۀ معشوق دنباله‌رو شاعران عرب بوده‌اند و از شعر شاعران سرشناس عرب در این زمینه به‌عنوان الگو و نمونۀ کار خود استفاده کرده‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شاعران فارسی زبان نتوانسته‌اند مانند شاعران عرب، حس اندوه و فراق عاشق از دیدن اطلال را به مخاطب انتقال دهند و در این راه ناکام بوده‌اند و در این نوع ادبی، شعرشان حاصلی جز تکلف‌گویی نداشته است.

کلیدواژه‌ها

معلقات سبع؛ سبک خراسانی؛ اطلال و دمن؛ امیر معزی؛ منوچهری؛ فرخی؛ ناصر خسرو

مراجع

آیتی، عبدالمحمد (1345). معلقات سبع. تهران: سروش.

الندوب، محمد واضح الحسنی (2002). تاریخ الادب العربی (العصر الجاهلی و العصرالاسلامی). الطبعه الثانیه. دمشق- بیروت: دار ابن کثیر.

الفاخوری، حنا (1383). تاریخ ادبیات زبان عربی،از عصر جاهلی تا قرن معاصر. ترجمه عبدالمحمد آیتی. طهران: توس.

الذبیانی، النابغه (1986). الدیوان. مقدمه و شرح کرم البستانی. بیروت: دارالمعرفه.

بدوی (2009). قضیه البکاء علی األطلال فی مقدمه القصیده. مجله المداد، 7/ ایار(مایو)، جده: مرکز مداد المتخصص للنشر و التوزیع.

جرجی، زیدان (2009). تاریخ آداب اللغه العربیه. بیروت: دار و مکتبة الحیا.

جودی نعمتی، اکرم (1382). زن در آینۀ شعر فارسی. مجلۀ مطالعات راهبردی زنان. 6 (19)، 232- 207.

ذاکری کیش، امید (1398). مؤلفه‌های زبان غنایی در تغزلات فرخی سیستانی. مجله متن‌شناسی ادب فارسی. 11 (42)، 109- 95.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1371). صور خیال در شعر فارسی. تهران: نیلوفر.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1372). مفلس کیمیا فروش. تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1375). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس (1381). شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1386)، سبک‌شناسی شعر. تهران: میترا.

عنصری، ابوالقاسم حسن (1341). دیوان. تصحیح یحیی قریب. تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا.

عوین، أحمد محمد (2002). قضایا الشعر الجاهلی. اسکندریة: دارالوفاء.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (1350). سخن و سخنوران. تهران: خوارزمی.

مصفا، مظاهر (1335). پاسداران سخن. ج. 1. تهران: سینا.

معزی، امیر (1362) دیوان. مقدمه و تصحیح ناصر هیری. تهران: مرزبان.

ملازهی کهن ملک، شهناز (1395، ‌اسفند ماه). جایگاه شعر و ادب نزد شاعران عرب زبان و فارسی‌زبان عهد عباسی دوم. دومین کنفرانس ملی چارسوی علوم انسانی. شیراز: مرکز توسعه آموزش‌های نوین ایران

منوچهری دامغانی، احمد (1363). دیوان، تصحیح دکتر محمد دبیر سیاقی. تهران: زوار.

قبادیانی، ناصرخسرو (1385). دیوان اشعار. به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.

یوسفی، غلامحسین(1370). فرخی سیستانی (بحثی در شرح احوال و روزگار و شعر او). تهران: علمی.